نیم‌نگاهی به جدیدترین فیلم ژانگ ییمو
مریم عربی
یک داستان افسانه‌ای؛ یک سرباز در چین باستان که با مخلوقات شیطانی مبارزه می‌کند. همین توصیف یک خطی کافی است که «دیوار بزرگ»، فیلم جدید کارگردان سرشناس چینی ژانگ ییمو، را که عنوان پرهزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای چین را هم به خود اختصاص داده، به یک اثر کنجکاوی‌برانگیز و تماشایی تبدیل کند. ییمو با آن صحنه‌پردازی‌های فاخر و شاعرانه‌اش که زیبایی خیره‌کننده خود را از فرهنگ شرق دور وام می‌گیرد، حالا به سراغ ژانر اکشن فانتزی رفته. اما این‌بار برخلاف سه‌گانه جادویی‌اش، «قهرمان»، «خانه خنجرهای پران» و «تفرین گل طلایی»، که تمام‌قد ساخته و پرداخته فرهنگ چینی است، یک قهرمان آمریکایی قرار است چین را نجات بدهد.
وقتی مت دیمون منجی شرق دور می‌شود
ژانگ ییمو از نگاه بسیاری از منتقدان سینمایی آبروی صنعت سینمای معاصر چین است و فیلم‌هایش ریشه عمیق در فرهنگ چینی دارد. با تمام این اوصاف این‌بار ترجیح داده برای بازیگر اصلی فیلمش از یک سفیدپوست آمریکایی خوش‌چهره، یک سوپراستار محبوب به نام مت دیمون استفاده کند؛ موضوعی که خشم چینی‌ها و فعالان اجتماعی را برانگیخته و این کارگردان سرشناس چینی را با اتهام واگذاری نقش یک غیرسفیدپوست به یک بازیگر سفیدپوست مواجه کرده است. منتقدان هالیوود همیشه از این گله داشته‌اند که چرا هر داستانی در هر کجای دنیا و در هر مقطع تاریخی بخواهد تعریف شود، هالیوود به طریقی به آن راه پیدا می‌کند و تمهیداتی می‌چیند تا ستاره داستان یک سفیدپوست باشد؛ انگار رنگین‌پوستان فقط از طریق قدرت سفیدپوستان است که به رستگاری می‌رسند. این تفکر باعث شده ییمو که همیشه به‌عنوان یک کارگردان ملی‌گرا مطرح بود، به ضدیت با هم‌وطنان رنگین‌پوستش متهم شود.
از وقتی خبر حضور مت دیمون در جدیدترین پروژه ییمو مطرح شد، هشتگی با عنوان StarringJohnCho در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد. کاربران با این هشتگ پوستر فیلم‌‌ها را تغییر می‌دادند و تصویر بازیگران آسیایی را جایگزین بازیگران هالیوودی می‌کردند. ژانگ ییمو اما به‌شدت از حضور دیمون در فیلمش دفاع کرده و گفته او فقط یکی از پنج قهرمان بزرگ فیلم است و چهار شخصیت دیگر همه چینی هستند. شاید زمانی که ییمو و تهیه‌کنندگان «دیوار بزرگ» تصمیم گرفتند برای بالا رفتن فروش فیلم پرخرجشان از مت دیمون به‌عنوان ستاره فیلم استفاده کنند، حتی به ذهنشان هم خطور نمی‌کرد که ممکن است چنین موجی علیه فیلم راه بیفتد. بااین‌حال مثل همیشه، این موج ضدنژادپرستانه چندان هم به ضرر فیلم تمام نشده. فیلم فروش خوبی را در اکران چین تجربه کرده و پیش‌بینی می‌شود اکران آن در ایالات متحده هم با استقبال زیادی از طرف تماشاگران مواجه شود.
منتقدها چه می‌گویند
هرچند ایده کلی فیلم و همکاری مت دیمون دوست‌داشتنی و کاربلد با ژانگ ییموی بزرگ خبر از نمایش یک فیلم تماشایی و جریان‌ساز می‌داد، اما نتیجه چندان هم مورد تایید منتقدان سینمایی از کار درنیامده. فروش فیلم در چین خوب بوده، اما کسب امتیاز ۵.۶ در سایت IMDb برای چنین فیلم پرهزینه و پرستاره‌ای امتیاز قابل قبولی نیست.
منتقد ورایتی «دیوار بزرگ» را این‌طور توصیف کرده: «مت دیمون در فیلم نقش سرباز مزدوری را بازی می‌کند که به شکلی اتفاقی به دسته‌ای از سربازان کارکشته می‌پیوندد که قرار است با هیولاهای اساطیری مبارزه کنند. این کاراکتر در بخش عمده‌ای از صحنه‌های فیلم مبهوت و زبون، تعاریف چینی از مفهوم شجاعت، ازخودگذشتگی، نظم و ابتکار عمل را یاد می‌گیرد و در میان این آموزش مضحک فرهنگی، چند صحنه از جنگ با هیولاها را می‌بینیم که در عین تماشایی بودن، نه اورژینال است و نه به گرد پای صحنه‌های نبرد فانتزی‌های موفقی مثل سه‌گانه ارباب حلقه‌ها می‌رسد.»
منتقد گاردین درباره جدیدترین اثر ییمو گفته: «دیوار بزرگ با هیچ معیار و مقیاسی بهترین فیلم ژانگ ییمو نیست. بااین‌حال، خودنمایی هنرمندانه کارگردان در نماهای بلند پانورامیک و استفاده خلاقانه از عنصر رنگ، کار جدید ییمو را مثل آثار قبلی‌اش به یک تابلوی نقاشی خوش‌آب‌ورنگ و تماشایی تبدیل کرده است. همین جاذبه بصری پیش‌رو و در عین حال تاریخی است که بیننده را به تماشای ادامه فیلم ترغیب می‌کند. ژانگ ییمو موفق شده تعداد زیادی از المان‌های آشنای چینی را هم در فیلمش جای بدهد که بارزترین آن‌ها نمای زیبای فانوس‌های دریایی سنتی چینی در مراسم ترحیم یکی از کاراکترهاست.»
به اعتقاد اغلب منتقدهای سینمایی، «دیوار بزرگ» یک فیلم بلاتکلیف است که در پایان مخاطب را با یک احساس گنگ رها می‌کند. معلوم نیست فیلم قرار است استعاری و کنایه‌آمیز باشد یا سرگرم‌کننده. آیا فیلم قرار است هشداری درباره مصرف‌گرایی شایع در چین باشد، اخطار درباره تهاجم فرهنگی و نفوذ فرهنگ بیگانه، یا یادآوری چیرگی جمع‌گرایی بر فردگرایی. شاید هم هیچ‌کدام از این اشاره‌های اخلاقی موردنظر فیلم‌ساز و نویسنده نبوده و بیننده فقط یک نبرد سرگرم‌کننده بین شخصیت‌های مثبت و منفی را نظاره کرده است. فیلم جدید ژانگ ییمو با داستان سرراست و غافل‌گیری‌های اندکش، از دید اغلب منتقدان تنها یک فانتزی خوش‌رنگ‌ولعاب است با حجم زیادی از ماجراجویی‌های بی‌معنا که فقط سرگرم‌کننده است، نه هیچ چیز دیگر.
شماره ۶۹۱
