انتقادهایی که به فعالان حقوق زنان در ایران وارد می‌شود

پانیذ میلانی

«نمی‌دانم چرا باید موی زائد در کشورمان برای کسی دغدغه باشد. این هم یک جور دغدغه وارداتی است. این مسئله باید برای کسی دغدغه باشد که خیلی از مشکلات و مسائل ریشه‌ای‌ او حل شده باشد.» این‌ها صحبت‌های سمیه نصرالهی، مترجمی است که اکثر کارهایش در حوزه زنان و جنگ است. بعد از خبر قتل فجیع رومینا اشرفی، دختر ۱۳ ساله تالشی، به دست پدرش، نوک پیکان انتقاد خیلی‌ها به سمت فعالان حقوق زنان در ایران نشانه رفت. اکثر این منتقدان می‌گویند فعالیت‌ بعضی از فعالان حقوق زنان در ایران نه‌تنها تاکنون هیچ فایده‌ای در حل مشکلات زنان نداشته، در عوض به مسائلی می‌پردازد که فقط سروصدا ایجاد می‌کند. برخی دیگر اما معتقدند در حال حاضر تنها فضایی که زنان می‌توانند بدون ترس از قضاوت و… در آن صحبت کنند، همین فضای مجازی است. اما حق با کدام‌یک از دو طرف است؟

صدای زنانی تاریخ‌ساز
سمیه نصراللهی مترجم است. اکثر کارهایش درباره زنان و جنگ است و به گفته خودش می‌خواهد همین مسیر را ادامه دهد. او در اینستاگرام مجموعه پادکست‌هایی تولید می‌کند که در آن داستان زنان تاریخ‌ساز را تعریف می‌کند. می‌گوید ایده این پادکست‌ها از یکی از کتاب‌هایش آمد.
داستان ایده تولید پادکست‌هایش از آن‌جایی شروع شد که یک روز پیش خودش فکر می‌کند دختران نوجوان زمان زیادی از روز را در فضای مجازی می‌گذرانند و خوراک فکری خوبی در این فضا برایشان وجود ندارد. پس تصمیم می‌گیرد مجموعه داستا‌ن‌ زندگی زنان تاریخ‌ساز را به صورت پادکست درآورد تا به آن‌ها نشان دهد زنان در طول تاریخ بابت حقوق و آزادی‌هایی که به دست آوردند، چه هزینه‌هایی دادند.
او می‌گوید: «من فکر می‌کنم کمترین کار و اولین کار آگاهی دادن است. هر چند که فقط بتوانم هر ۱۰ سال دو نفر را آگاه کنم، یا حتی کنجکاو کنم. در هر صورت نباید منفعل باشم.»

یک حرکت مدنی به از میلیون‌ها هشتگ
او درباره این‌که چطور می‌توانیم فعالیت‌هایی انجام دهیم که بازخورد آن را در دنیای واقعی ببینیم و گرفتار رفتارهای منفعلانه نشویم و از فضایی که در برخی از صفحات مربوط به حقوق زنان در اینستاگرام ایجاد شده و آن‌ها را تبدیل به مکانی برای درددل و دعواهای مجازی بی‌سروته می‌کند، دور شویم، می‌گوید: «من اعتقاد دارم حرکت‌های عینی اجتماعی از همه چیز تاثیرگذارتر است. من فکر می‌کنم قطعا اگر این‌قدر نسبت به تحرکات زنان محدودیت وجود نداشته باشد، یک اعتراض مدنی کارکرد موثرتری نسبت به میلیونها هشتگ دارد؛ اعتراضات بدون خشونت به مسائل کاملا غیرسیاسی که می‌تواند ایمان زنان را نسبت به خودشان بیشتر کند.»

هر کسی از ظن خود شد یار من
سمیه نصراللهی معتقد است درباره مسئله حقوق زنان نظرات و دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد و هر چیزی که از طرف افرادی که دغدغه زنان را دارند منتشر می‌شود، هر چند که به نظر بقیه بی‌اهمیت به نظر برسد، اما برای فردی که آن موضوع را مطرح کرده، مهم است.
او می‌گوید: «باید گردش آزاد اطلاعات وجود داشته باشد و نظرات مختلف گفته و شنیده شود تا افراد بتوانند در این فضا تا حدی خودشان را تحلیل کنند.»
نصراللهی در پاسخ به این سوال که چرا در قسمت نظرات بعضی صفحات مبارزه با خشونت علیه زنان همه به بدترین شکل ممکن با یکدیگر تبادل نظر می‌کنند و این‌قدر جنگ اعصاب وجود دارد، می‌گوید: «این نوع دعواها و توی سروکله‌زدن‌ها باید چند دهه قبل و از چند نسل قبل در فضای حقیقی جامعه مطرح می‌شد، اما متاسفانه فرصتش پیش نیامد و به خاطر همین هم هست که ما الان درگیر چنین دعواهایی در کامنت‌ها هستیم.»

زندگی را در سینی طلا به ما نمی‌دهند
به نظر سمیه نصراللهی اولین گام در راستای حل مشکلات زنان، آگاهی رساندن است، اما در کنار آن باید برای مبارزه با مشکلات هزینه داد. او می‌گوید: «برای به دست آوردن شرایط برابر باید هزینه داد. مثلا کم کردن یا حذف مهریه و ذکر شروط ضمن عقد در عقدنامه ازدواج از آن حرف‌هایی است که در اساس درست است و با آگاهی‌هایی که در فضای مجازی ایجاد شد، کم‌کم مردم به سمت آن سوق پیدا کردند و در واقع هم باید عملی شود، اما موقع عملی شدن هزار و یک مشکل بر سر راهش قرار دارد.»
او می‌گوید: «شرایط صحبت در خصوص مشکلات زنان در ایران بسیار پیچیده است. تعداد مخالفان این صحبت‌ها چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی زیاد است، که اگر زیاد نبود، ما این‌قدر مشکل نداشتیم. در طول تاریخ شرایط زنان در همه کشورها تغییر کرده است و بهتر شده، اما در کشور ما زمان بیشتری لازم است تا مشکلات حل شود. به خاطر همین من هیچ‌وقت نمی‌گویم فضای مجازی کاربردی ندارد و راه‌گشا نبوده. خیلی‌ها به واسطه همین آگاهی‌های اندک فضای مجازی توانسته‌اند نسبت به ظلمی که به آن‌ها می‌شود، مقابله کنند.»

سیاه و سفید نبینیم
نصراللهی می‌گوید: «به نظرم برای خیلی از زنان که صدایشان کمتر شنیده‌ می‌شود و تریبونی ندارند، فضای مجازی، بهترین‌جاست. همین تقابل آرا و تنوع دغدغه‌ها فضا را جالب کرده و باعث شده زنان بیشتر فرصت نشان دادن خود و دغدغه‌هایشان را داشته باشند و آن نگاه غیرجدی که به زنان در سایر حوزه‌ها می‌شود، به وسیله فضای مجازی کم‌رنگ‌تر شده است.»
او می‌گوید: «در فضای مجازی می‌شود درباره موضوعاتی که عنوان کردنش در رسانه‌های رسمی صلاح نیست، صحبت شود و در کل به نظرم اطلاع‌رسانی خوبی در فضای مجازی درباره حقوق زنان وجود دارد، که این به نفع زنان است.»
سمیه نصراللهی معتقد است صحبت‌هایی که در فضای مجازی درباره خشونت خانگی، تجاوز، آزار خیابانی و… انجام می‌شود، می‌تواند باعث شود حس هم‌دلی بین اعضای جامعه بیشتر شود و حتی نگاه مردان را نیز متوجه ظلم‌ها می‌کند، اما حل مشکلات زنانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند، یا در شرایط بسیار سختی قرار دارند، در دست یک نفر نیست. حل این مشکلات در گرو حرکت‌های گروهی و تشکل‌های زنان است که قبل از هر چیزی به مناطق محروم بروند و شرایط بهداشت و آموزش کافی را برای آن‌ها فراهم کنند و بعد از آن است که می‌توان درباره آگاهی‌رسانی، مطالعه سرگذشت زنان تاریخ‌ساز و… صحبت کرد.

کی رو انتخاب کنم کدوم رو جواب کنم؟
فاطمه طالبی‌پور جزو معدود فعالانی است که به صورت برابر هم به بحث معضلات مردان و هم به بحث معضلات زنان می‌پردازد. او هم در رشته جامعه‌شناسی و هم در رشته مدیریت اجرایی تحصیل کرده است. به واسطه جامعه‌شناسی با مشکلات جامعه آشنا شده و به ‌واسطه مدیریت اجرایی به فکر این افتاد که چطور می‌توان این مشکلات را مدیریت کرد.
او می‌گوید: «من به جرئت می‌توانم بگویم جامعه‌ای که زنان آن توانمند باشند، آن جامعه پیشرفت می‌کند. زنان فرهنگ یک جامعه را پیش‌ می‌برند، حتی اگر نسلی را پیش نبرند. بعد از فهمیدن این مسئله بود که به بحث حقوق زنان خیلی جدی‌تر از قبل پرداختم.»
او فعالیت‌های فعالان حقوق زنان را به سه دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید: «بعضی از مدافعان حقوق زنان در زمینه آگاه‌سازی فردی فعالیت می‌کنند، مانند دسترسی به تحصیلات. در واقع به صورت فردی روی خانم‌ها تمرکز کرده‌اند، بعضی هنجارهای اشتباه را مورد هدف قرار می‌دهند و سعی می‌کنند آن‌ها را از بین ببرند و با هنجار درست جایگزین کنند. یک عده از مدافعان حقوق زنان هم درباره قوانین فعالیت می‌کنند و سعی می‌کنند قانون‌گذار را مجاب‌ کنند که قوانینی را که باعث حل مشکلات زنان می‌شود، تصویب کند، یا زنان را از قوانین مانند حق طلاق و… آگاه کنند. که کار دسته سوم از همه سخت‌تر است، چراکه اصلاح قوانین در کشور ما سال‌ها زمان می‌برد.»
حالا سوال ما این است: وقتی وارد اینستاگرام می‌شویم، کدام‌یک از صفحات فعالان حقوق زنان را می‌توانیم فالو کنیم و سراغ کدام‌یک هیچ‌وقت نباید برویم؟ اگر خواستیم در زمینه حقوق زنان قدم برداریم، چه کار باید بکنیم و چه کار نباید بکنیم؟
اشتباه آمدید اگر در نبرد با مردانید
طالبی‌پور می‌گوید: «اگر کسی واقعا دغدغه زنان دارد، باید ببیند کسی که پرچم مبارزه با خشونت علیه زنان را در دست دارد و خود را فعال حقوق زنان می‌داند، در کدام‌یک از این سه لایه تخصص دارد. سنگ محک ما این باشد که آیا این افراد، افراد با دانش و مطالعه هستند یا نه؟ که اگر نباشند، ما لایه‌ای سطحی از یک معضل عمیق اجتماعی را هم می‌زنیم که باعث می‌شود چنان به آن مشغول شویم که هیچ‌وقت نتوانیم هیچ‌چیز را اصلاح کنیم و فقط درگیر درددل شویم. وقتی معضلی از مردان حل می‌شود که زنان همراه شوند و وقتی معضلی از زنان حل می‌شود که مردان همراه شوند. نباید به کسانی اتکا کرد که مدعی‌اند اگر قرار است معضلی از زنان حل شود، باید این حق از مردان گرفته شود، یا برعکس، همین‌طور کسانی که فقط در حال ترتیب دادن جنگ‌های جنسیتی هستند و همواره حالت الاکلنگی و در حالت دعوا با جنس مرد هستند و اگر حقوقی از مرد گرفته شود خوشحال هستند، چون چنین افرادی نمی‌توانند هیچ دردی را درمان کنند.

مواظب باشید اسباب‌بازی به دستتان ندهند
او دسته دوم را که بسیار آسیب‌زا هستند، کسانی می‌داند که به نوعی تنبلی و بی‌عاری و بدون مشغله بودن زنان را ترویج می‌کنند. او می‌گوید: «این افراد ابعاد دغدغه‌ها و مشکلات بسیار بزرگ زنان را کوچک جلوه می‌دهند. انگار که می‌خواهند بگویند من با داشتن یک چیز سطحی بسیار خوشحالم. نمونه بارز آن هم کسانی هستند که حول محور صحبت‌هایشان درباره موی بدن و چاقی و لاغری و… است. آن‌ها در واقع به افراد این پیام را می‌دهند که تأثیرگذاری تو در مورد مشکلات زنان مهم نیست و مهم فقط این است که آن چیزی را که دلت می‌خواهد و راحت‌ هستی، انجام دهی، درحالی‌که اگر می‌خواهی برای مشکلات بجنگی، باید خیلی قوی باشی و در یک چهارچوب خاص عمل کنی. بعضی‌ها می‌گویند این افراد ممکن است با برنامه‌ریزی خاصی این دستاویزها را ایجاد کنند تا ما را از حل مشکل اصلی دور کنند و هیچ مشکلی را هم حل نمی‌کنند و فقط یک عده خانم را که فکر می‌کنند این افراد موثر هستند، به خود مشغول می‌کنند. اما در اصل هیچ تاثیری ندارند و زنان را از قدرت واقعی دور می‌کنند.

مردها حیوان نیستند
طالبی‌پور درباره مدافعان حقوق زنانی که دائما در حال توهین و تحقیر جنس مخالف هستند، گفت: «خیلی از مدافعان حقوق زنان می‌گویند همان‌طور که خیلی از مردان، زنان را موجوداتی احمق می‌دیدند، یا می‌بینند که باید از آن‌ها سوءاستفاده کرد، پس ما هم باید همین بلا را سر آن‌ها بیاوریم. در واقع مردها را موجودات بی‌ارزش شهوت‌رانی می‌دانند و دائما هم داعیه این را دارند که بدن ما فلان نیست و بهمان نیست. در واقع با این کلمات یادآوری می‌کنند که ما می‌دانیم تو یک حیوان بیش نیستی، پس خودت را کنترل کن، و این باعث می‌شود معضل هیچ موقع حل نشود و تمام مدت درگیر جنگ جنسیتی می‌شویم. حتی اگر فردی همان فرد شهوت‌ران هم باشد، هیچ‌وقت با خواندن پست «نگاه شهوت‌رانت را از من دور کن، من ملعبه دست تو نیستم» متنبه نمی‌شود و پیش خودش نمی‌گوید پس من از فردا دیگر به هیچ زنی نگاه نمی‌کنم.
پس ما اگر بیاییم سطح یک جنسیت را پایین بیاوریم، دقیقا همان‌طوری که خیلی از مردها در طول تاریخ نسبت به زن‌ها انجام دادند، مشکلی حل نمی‌شود. ما فقط در یک بازی می‌رویم و برمی‌گردیم. برای خیلی از طبقات بالای جامعه لذت‌بخش است که گروه‌هایی باشند که سر یک معضل اجتماعی با یکدیگر بجنگند و همه چیزهایی که قرار است مطالبه شود، گم می‌شود.»

دوشادوش هم
تا این‌جا درباره معیار فعالان حقوق زنانی صحبت شد که نباید سراغ آن‌ها رفت. حال می‌خواهیم درباره کسانی صحبت کنیم که قابل اطمینان هستند. طالبی‌پور می‌گوید: «کسانی که در یکی از سه دسته‌ای که گفته شد مطالعاتی دارند، افراد محترمی هستند و مردان را تحقیر نمی‌کنند، می‌توانند به واسطه احترامی که در مردان ایجاد می‌کنند، با آن‌ها مذاکره کنند. در این شرایط حتی اگر بعضی از مردان خوی حیوانی هم داشته باشند، به واسطه احترام و ارزشی که زنان در آن‌ها ایجاد کرده‌اند، جلوی اتفاق وحشتناکی را که ممکن است برای زنان بیفتد، می‌گیرند.»
فاطمه طالبی‌پور در ادامه می‌گوید: «آن‌هایی که زنان و مردان را نه مقابل هم، بلکه برابر می‌بینند و دنبال مطالبات مشخص هستند و برای آن راه‌حل‌هایی در ذهنشان است، فقط معضل را در جامعه رها نمی‌کنند، چون این ‌کار ساده‌ترین راه است. من می‌توانم ساعت‌ها درباره یک معضل اجتماعی درددل کنم و هزاران نفر دیگر هم ممکن است در این مورد حرف بزنند و درددل کنند. اگر هم راه‌حل بدهی، مردم تو را پیروی نمی‌کنند، چون مردم دوست دارند درددل بشنوند. خیلی از ما دنبال راه‌حل مسئله نمی‌رویم، چون راحت‌تر است و انسان ذاتا میل به تنبلی دارد.»
او معتقد است کسانی که به یک زن آموزش می‌دهند که با زنانگی‌ات تجارت نکن، در عوض با انسانیت خودت قدرت به دست بیاور، گروه‌های قابل اعتمادی هستند؛ اگر به دنبال این هستید که معضلی حل شود. کسانی هم که به دنبال جنگ اعصاب و صرفا درددل و شور و هیجان هستند، هزاران صفحه در فضای مجازی وجود دارد که می‌توانند آن‌ها را دنبال کنند.
طالبی‌پور می‌گوید خیلی از ما از مطالعه، تلاش عمیق و بررسی آمار جهانی فراری هستیم و فقط دنبال یک راه‌حل دم‌دستی هستیم. اگر تمام چیزهایی که گفته شد، انجام شود و افراد از تشکیل یک رسانه برای آگاهی‌‌رسانی، هر چند هم کوچک، نترسند، خیلی از معضلات ما حل می‌شود.
یادمان باشد وقتی درباره معضلات اجتماعی حرف می‌زنیم، همیشه تصور بدترین زنان و مردان در ذهنمان نقش می‌بندد، اما بدانیم بعضی معضلات را قرار است همین آدم‌های خاکستری که دوروبر خودمان هستند، حل کنند.