نگاهی به وضعیت موسیقی فیلم‌های حاضر در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر
نازنین شادپی
امسال در سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر، بسیاری از آهنگ‌سازها یا حضور ندارند یا با تعداد کمی فیلم در قیاس با سال‌های گذشته‌شان حاضر شده‌اند. آهنگ‌سازهایی که در دوره‌های قبل‌تر با چندین فیلم حضور موسیقایی‌شان را اعلام می‌کردند، امسال کم‌کار یا شاید هم بتوان گفت، گزیده‌کار شده‌اند. کارن همایونفر، آریا عظیمی‌نژاد، حامد ثابت، امیر توسلی، آرمان موسی‌پور و خیلی دیگر از چهره‌های شاخص موسیقایی متن فیلم امسال کم‌رنگ‌تر از سال‌های قبل شده‌اند. البته در میان این چهره‌ها، حامد ثابت برای سه فیلم روایت موسیقایی ساخته است که متاسفانه دو فیلم «مرداد» و «بی‌حساب» در بخش هیئت انتخاب فیلم‌های جشنواره، رد و ناراحتی این آهنگ‌ساز کاربلد و پرکار هر ساله را سبب شد. حامد ثابت از آن دست آهنگ‌سازهایی است که همیشه نامش را در تیتراژ چندین فیلم بر پرده نقره‌ای جشنواره فیلم فجر می‌دیدیم؛ اما امسال که تا حدودی در مقایسه با دیگر آهنگ‌سازها فیلم داشت، به لطف نگاه هیئت انتخاب فیلم فجر کم‌کار به نظر می‌رسد. امیر توسلی با فیلم «گشت ارشاد ۲»، حامد ثابت با فیلم «تابستان داغ»، آریا عظیمی‌نژاد با فیلم «خوب، بد، جلف»، کارن همایونفر با فیلم‌های «زیر سقف دودی»، «خفگی» و «آذر» در جشنواره فیلم فجر حاضر هستند که از میان این افراد فقط کارن هست که هر سه فیلمش در بخش انتخابی مورد قبول واقع شده و دیگر آهنگ‌سازها تک فیلمی هستند. (البته بهزاد عبدی و ستار اورکی از پرکارترین‌های جشنواره امسال خواهند بود.)
نگاهی به این اسامی نشان می‌دهد که دیگر فیلم‌ها مانند کارگردان‌هایی که فیلم اولی هستند، اولین تجربه موسیقایی حداقل جدی آهنگ‌ساز را به دوش خواهند کشید؛ اگر قرار باشد این روال متداول شود، بد نیست مدیرهای جشنواره بخشی را با عنوان فیلم‌های موسیقایی اول یا «نگاه نو موسیقی فیلم» در نظر بگیرند! البته حضور آهنگ‌سازهای جدید و تازه‌نفس می‌تواند نویدبخش باشد، اما در صورتی که علمی و اصولی کار کنند؛ ملودی خلق کنند، برای ساز زنده پارت‌نویسی کنند و از ابرازهای جایگزین ساز استفاده نکنند، چراکه با استفاده از ساز زنده و نوازنده هم موسیقی رونق می‌گیرد و هم گوش موسیقایی شنونده آسیب نمی‌بیند و فالش نمی‌شود. اگر قرار باشد چند آهنگ‌ساز با ابزار جایگزین موسیقی بسازند، مسئولیت حضور نوازنده‌ها در تولید و خلق یک موسیقی کجا می‌رود؟
نکته دیگری که می‌تواند کم‌رنگ شدن برخی از آهنگ‌سازهای باتجربه و کاربلد را سبب شود، اوضاع اقتصادی سینماست. اگر فیلمی با بودجه قابل توجهی ساخته شود، واضح است که کارگردان در صورت اعتقاد به موسیقی متن فیلم، از یک آهنگ‌ساز خبره سود خواهد برد، اما اگر فیلمی نه سرمایه‌گذار درست و حسابی داشته باشد و نه بودجه چشم‌گیری، طبیعی است که فیلم یا از حجم کم موسیقی بهره‌مند خواهد شد، یا کلا در سکوت موسیقایی خواهد بود. علم و دانش موسیقایی آهنگ‌سازها چه تازه‌نفس و چه پیش‌کسوت، علم و دانش موسیقایی کارگردان‌ها و اوضاع اقتصادی استاندارد در فضای سینما، تعیین‌کننده و نگه‌دارنده موسیقی متن فیلم در سینماست. نباید از نقش اثرگذار موسیقی متن فیلم به‌سادگی گذشت.
مهرداد فرید : هیئت انتخاب نسبت مستقیمی با سینما ندارد
مهرداد فرید امسال با دو فیلم در بخش خارج از مسابقه حضور دارد؛ فیلم «دعوتنامه» که نویسنده و کارگردان و تهیه‌کنندگی آن را خودش به عهده دارد و «بن بست وثوق» که تهیه‌کنندگی آن را به‌عهده دارد و به‌تازگی به جشنواره اضافه شده است. پیش از این‌که فیلم «بن‌بست وثوق» به بخش خارج از مسابقه اضافه شود.
مهرداد فرید در گفت‌وگو با چلچراغ درباره چهارچوب و زوایای جشنواره و علت بیرون ماندن برخی از فیلم‌ها از جشنواره امسال گفت: «این اقتضای همه جشنواره‌ها در همه جای دنیاست که یک تعداد فیلم پذیرفته شوند و یک تعداد هم بیرون بمانند. به نظرم جشنواره فیلم فجر، جشنواره خیلی مهمی نیست که آدم از این‌که فیلمش در آن حضور دارد یا ندارد، به وجد بیاید، یا غصه‌ای بخورد. حتی به نظرم اگر کسی سیمرغ هم از این جشنواره بگیرد، آن‌چنان نباید به وجد بیاید. همین الان اگر از خود شما بپرسند که بهترین فیلم سه سال پیش جشنواره فجر چه بود، شاید یادتان نیاید. این موضوع نشان‌دهنده این است که حتی در جهان ذهنی شما، جشنواره فیلم فجر خیلی اهمیتی نداشته که بهترین فیلم‌هایش را که دو، سه سال از آن فاصله گرفته‌اید، فراموش می‌کنید. ممکن است یک اثر در جشنواره عنوان جایزه بهترین فیلم را دریافت کند، اما معلوم نیست که در اکران عمومی‌اش مورد استقبال مردم قرار بگیرد.» او در ادامه گفت: «چیزی که برای من اهمیت دارد، این است که فیلم در زمان اکرانش، سالن‌های خوبی به آن داده شود، تبلیغات خوبی برایش انجام شود و مردم فیلم را تماشا کنند.»
او درباره فیلم «دعوتنامه» که در بخش خارج از مسابقه حضور دارد، اذعان داشت: «دعوتنامه فیلم جذاب و قصه‌گویی است. اگر تماشاگران عام این فیلم را ببینند، قطعا از آن لذت خواهند برد و هیچ‌وقت از تماشای آن پشیمان نخواهند شد. این فیلم به لحاظ ساختار روایی، یک برش جامعه‌شناسانه و روان‌شناسانه از طبقات مختلف اجتماعی است. در کنار این موضوع، فیلم به ارادت ایرانی‌ها نسبت به امام رضا(ع) اشاره می‌کند و همین می‌تواند برگ برنده فیلم بین تماشاگران باشد.»
او هم‌چنین درباره ترکیب هیئت انتخاب جشنواره امسال تاکید کرد: «فیلم‌هایی که هیئت انتخاب در جشنواره شرکت داده‌اند، به این معنا نیست که کیفیت آنها بالاتر از آن فیلم‌هایی است که از جشنواره حذف شدند، چون هیئت انتخاب امسال، ترکیبش به گونه‌ای است که شناخت تخصصی و کارشناسانه‌ای نسبت به کیفیت فیلم‌ها نمی‌توانند داشته باشند. این بزرگواران اکثرشان نسبت مستقیمی با سینما ندارند. این افراد با توجه به سلیقه و ذوق خودشان فیلم‌ها را انتخاب کرده‌اند که البته برای من قابل احترام است.» فرید در ادامه به تغییرات جشنواره امسال و تصمیمات دبیر جشنواره اشاره کرد و گفت: «به نظرم جشنواره امسال نسبت به سال‌های قبل کمی جمع‌وجورتر شده و این اتفاق خوبی است، چون ما هرچقدر این جشنواره را جمع‌وجورتر برگزار کنیم، جوایزش هم معتبرتر و ارزشمندتر خواهد بود. جشنواره‌های مهمی مثل کن، ونیز، برلین و… هم در بخش‌های محدودی و با جوایز محدودتری برگزار می‌شوند. آنها هم البته بعد از سال‌ها تجربه به این نتیجه رسیده‌اند که هرچقدر جوایزشان محدودتر باشد، اعتبارشان هم بیشتر است.» او هم‌چنین درباره ملاحظات سیاسی جشنواره امسال یاد آور شد: «مدیران سینمایی دولت آقای دکتر روحانی در موقعیت وخیمی قرار گرفته‌اند، چون گروه‌های خارج از سینما نسبت به آن حساس شده‌اند و این حساسیت اضافه، بار خیلی سنگینی را روی دوش سینما و مدیران آن گذاشته است. این حساسیت‌ها روی تصمیمات مدیران سینمایی هم تاثیر می‌گذارد و وقتی مجبور می‌شوند به غیر از سینما فکر کنند، قاعدتا تصمیمات غیرسینمایی می‌گیرند. متاسفانه در مملکت ما اگر شما یک لیوان آب هم برداری، همه برداشت سیاسی از آن می‌کنند. ما هر چقدر هم بگوییم سینما را سیاسی تلقی نکنید، کسی به این حرف‌ها گوش نمی‌دهد. فکر می‌کنم آقایان ایوبی و حیدری و دیگر دوستان که در بخش سینما مدیریت دولتی را به عهده دارند، چاره‌ای جز این نداشته‌اند که در انتخاب‌هایشان دچار ملاحظات سیاسی هم بشوند.»
شماره ۶۹۵
