پرونده: معجزه در تلوزیون(تاک شوها از کجا امده اند و به کجا میروند؟)
همه چیز درباره تاک‌شوهای پرطرفدار تلوزیونی
مریم عربی
رئیس جمهور سیاه‌پوست ایالات متحده آمریکا شاد و سرحال روی صندلی راحتی مقابل مجری سرخوش و پرطرفدار تلویزیونی لم داده و در کمال آرامش به سوالات احمقانه درباره زندگی شخصی‌اش جواب می‌دهد. بعد اوباما را می‌بینیم که در یک نمایش کمدی عامه‌پسند مقابل مجری شوخ و شنگ برنامه که با یک سبیل قلابی از همیشه مضحک‌تر شده، نقش بازی می‌کند و بیننده را از لذت یک کمدی آخر شبی محظوظ می‌کند. موضوع به اینجا ختم نمی‌شود و دست‌اندرکاران برنامه برای اوباما و البته برای مخاطبانشان خواب‌های خوش‌تری هم دیده‌اند. بعد از این که رئیس جمهور آمریکا از تعریف کردن جوک‌های خنده‌دار و اجرای نمایش کمدی فارغ می‌شود، نوبت پاسخ دادن به توییت‌ها و اظهارنظرهای بی‌رحمانه و تند کاربران در فضای مجازی فرا می‌رسد. یکی گفته: «رقص اوباما هم مثل جین‌هایی که می‌پوشد، مسخره و مضحک است.» عصبانی نباید شد. این یک برنامه زنده تلویزیونی با میلیون‌ها بیننده است؛ برنامه‌ای که با هیچ‌چیز و هیچ‌کس شوخی ندارد، حتی با رئیس جمهور آمریکا. این رک‌گویی و بی‌تعارفی قاعده اصلی بازی برای ژانر تلویزیونی پرطرفداری است که حالا در بسیاری از کشورها، بیش از هر محصول تصویری دیگری بیننده دارد و جریان‌سازی می‌کند؛ تاک شوهای تلویزیونی.
تلویزیون در تسخیر تاک شوها
تاک شو یا برنامه گفت‌وگومحور یک ژانر برنامه‌سازی تلویزیونی و رادیویی است که در آن یک مجری کاربلد و خوش‌سروزبان، مهمان سرشناس خود را که می‌تواند در حوزه‌های مختلف اعم از سینما و سیاست و ادبیات و غیره فعال باشد، با پرسش‌های جنجالی و خاص به چالش می‌کشد و او را در موقعیت‌های خاصی قرار می‌دهد که چهره متفاوتی را از مهمان برای مخاطب ترسیم می‌کند. تاک شوها از همان بدو پیدایش شبکه‌های تلویزیونی وجود داشته‌اند، البته نه در شکل و شمایل امروزی‌شان. دوران طلایی تاک شوها از سال ۱۹۴۸ آغاز شد؛ یعنی زمانی که هنوز تماشای تلویزیون حتی در خانه‌های آمریکایی‌ها هم چندان مرسوم نبود. از سال ۱۹۴۹ تا سال ۱۹۷۳ نزدیک به نیمی از برنامه‌های تلویزیونی تولیدشده در سه شبکه پربیننده اِی‌بی‌سی، سی‌بی‌اس و ان‌بی‌سی گفت‌وگومحور بود و سر و شکلی تقریبا شبیه به تاک شوهای امروزی داشت. البته در آن زمان دلیل این گرایش به سمت ساخت تاک شوها فقط پربیننده بودن این نوع برنامه‌ها نبود، بلکه برنامه‌سازان تلویزیونی و رادیویی به دلیل کم‌هزینه بودن تاک شوها به تولید آن‌ها علاقه نشان می‌دادند. تاک شوها هم‌چنان از کم‌هزینه‌ترین برنامه‌های تلویزیونی هستند. به‌طور متوسط برای ساخت هر قسمت از یک تاک شو حدود ۱۰۰ هزار دلار هزینه می‌شود، این در حالی است که تولید هر اپیزود از سریال‌های تلویزیونی به‌طور متوسط یک میلیون دلار برای شبکه‌های تلویزیونی هزینه دارد. گذشته از این، تاک شوهای موفق و پربیننده درآمد کلانی را عاید شبکه‌های تلویزیونی می‌کنند و درنهایت با درنظر گرفتن هزینه نسبتا پایین ساختشان، بسیار مقرون‌به‌صرفه‌اند. این مسئله در اغلب کشورها و فرهنگ‌ها و شبکه‌های تلویزیونی صدق می‌کند و دلیل اصلی رشد قارچ‌گونه این ژانر پرمخاطب از برنامه‌های تلویزیونی است.
دلبری از مخاطب در قالبی آشنا
در سال‌های گذشته، تاک شوهای پربیننده فراوانی آمده‌اند و رفته‌اند و فقط تعداد کمی از آن‌ها توانسته‌اند به‌روز بمانند و مخاطب خود را برای چندین سال حفظ کنند. بارزترین نمونه تاک شوهای ماندگار برنامه کانن ابراین است که تا مدت‌ها شبکه هیچ برنامه تلویزیونی مناسبی نداشت که جایگزین آن کند و دل مخاطب را به دست بیاورد.
تاک شوها شاید استایل‌های متنوعی داشته باشند، اما از نظر فرمت و قالب بسیار شبیه به هم هستند. آشناترین قالب تاک شوها همان فرمتی است که در آن مهمان در یک فضای شبیه به سالن پذیرایی خانه، روی یک مبل راحتی مقابل مجری یا میزبان می‌نشیند و در جوی غیررسمی، به سوال‌های چالشی میزبان پاسخ می‌دهد. اینجا دیگر فرقی نمی‌کند مهمان بازیگر سریال‌های تلویزیونی است، یا رئیس جمهور آمریکا، مجری تا می‌تواند در طرح سوال‌ها و هدایت گفت‌وگو به مهمان خود سخت می‌گیرد و او را در شرایطی قرار می‌دهد که واکنشی جنجالی یا شنیدنی را از خود بروز بدهد.
نوع دیگری از تاک شوها که در آمریکا بسیار طرفدار دارد، تاک شوهای خبری صبحگاهی است که در آن گفت‌وگوهایی جنجالی پیرامون موضوعات داغ روز با افراد مطلع و کارشناسان انجام می‌شود. نمونه پرطرفدار این تاک شوها برنامه «صبح به‌خیر آمریکا» است. گاهی هم این تاک شوهای موضوع‌محور به سمت سوژه‌های عامه‌پسندتر اجتماعی و از جنس سبک زندگی سوق پیدا می‌کند؛ مثل برنامه اپرا وینفری. باقی انواع تاک شوها ترکیبی از این سه نوع برنامه هستند و به‌ندرت نوآوری یا بدعت‌گذاری خاصی در آن‌ها دیده می‌شود.
وقتی مجری پادشاهی می‌کند
برنارد تیمبرگ، مدیر موزه ارتباطات تلویزیونی و رادیویی، دو قانون اصلی را برای تاک شوهای موفق برشمرده. اولین قانون این است که در این برنامه‌ها مجری حرف اول و آخر را می‌زند. همه مجریان مشهور تاک شوهای پربیننده آمریکایی، از لترمن گرفته تا الن دی‌جنرس، کنترل برنامه‌شان را به صورت تمام و کمال برعهده دارند و از موضوعات طرح‌شده تا شوخی‌ها و چالش‌ها را خودشان شخصا هدایت می‌کنند. تاک شوهای بزرگ آن‌قدر به مجریانشان وابستگی دارند که اغلب این مجری‌ها به سبک پادشاهان قبل از بازنشستگی، جانشین خود را هم تعیین می‌کنند و برنامه را به دست کسی می‌سپارند که از هر نظر مورد تاییدشان است.
قانون دوم تاک شوها اهمیت دادن به لحظه است. تاک شوها چه به صورت زنده پخش شوند و چه به شکل غیرزنده، در استودیو جلوی مخاطبان ضبط شوند، روح خود را از لحظه حال می‌گیرند. آن‌ها باید همیشه حس تازگی خود را حفظ کنند، حتی اگر با یک فرمت ثابت برای ۱۰ سال متوالی پخش شوند. تاک شوها همیشه خلاصه اخبار مهم روز، بحث‌های سیاسی، مصاحبه با سلبریتی‌ها و اجراهای قطعات موسیقی پرطرفدار روز را دربر می‌گیرند تا به بیننده حس تازگی و طراوت و به‌روز بودن بدهند.
صبح، ظهر، شب
تاک شوهای پرطرفدار بسته به مناطق جغرافیایی در ساعت‌های متفاوتی از روز پخش می‌شوند. مثلا آمریکایی‌ها تاک شوهای آخر شبی را دوست دارند و انگلیسی‌ها تاک شوهای صبح را. پخش تاک شوهای پربیننده در طول روز هم بیشتر در آمریکای لاتین مرسوم است. تاک شوهای آخر شبی تم کمدی و مفرح و سرگرم‌کننده بیشتری دارد و مجری رویدادهای روز را با نگاه طنز بررسی می‌کند. فرمت شوهای آخر شبی توسط جانی کارسون خالق «برنامه امشب با هنرنمایی جانی کارسون» در شبکه ان‌بی‌سی ابداع شد. این نوع تاک شوها معمولا با حضور یک گروه موسیقی در استودیو اجرا می‌شود و در طول برنامه دائما موزیک زنده به اجرا درمی‌آید. تاک شوهای انگلیسی فضای سنگین‌تر و ژورنالیستی‌تری دارد و در اغلب مواقع، کمتر به جنبه سرگرم‌کنندگی بها می‌دهد. برنامه‌های گفت‌وگومحوری که در طول روز پخش می‌شود هم معمولا ترکیبی از این دو مورد را برای مخاطب به نمایش می‌گذارد. بااین‌حال، ذات و ماهیت تاک شو بیشتر آمریکایی است و سایر کشورها به نوعی از شبکه‌های تلویزیونی آمریکایی الگوبرداری می‌کنند.
تاک شو می‌بینم، پس هستم
برخلاف تصور بسیاری از افراد، تاک شوها فقط با هدف جذب مخاطبان عام و میخکوب کردن آن‌ها پای تلویزیون ساخته نمی‌شوند و در بسیاری از موارد جنبه‌های تحلیلی و آگاهی‌بخشی آن‌ها بر جنبه سرگرم‌کنندگی‌شان می‌چربد. در میان تاک شوهای پرطرفدار، هم برنامه‌های عامه‌پسند درباره زیبایی و لاغری و تغذیه و بهبود زندگی فردی وجود دارد و هم برنامه‌هایی با دغدغه‌های جدی‌تر و مباحث تخصصی‌تر. بهترین نمونه برای تاک شوهای دسته دوم، تاک شوهای سیاسی آمریکایی است که شخصیت‌های سیاسی و به‌ویژه کاندیداهای نشستن بر کرسی‌های مهم مجلس و ریاست جمهوری و غیره را به چالش می‌کشد و به نوعی برای آینده سیاسی کشور خط مشی تعیین می‌کند. در نمونه‌های داخلی برنامه‌های گفت‌وگومحور سیاسی اغلب مجری سوالاتی فرمایشی و از پیش تعیین‌شده را با خط قرمزهای پررنگ و مشهود، به غیرچالشی‌ترین شکل ممکن با مقام سیاسی مسئول در میان می‌گذارد. اما مجری تاک شوهای سیاسی واقعی با مهمان خود شوخی ندارد و همه وجوه زندگی او، از جزئیات زندگی شخصی‌اش گرفته تا خط مشی سیاسی‌اش را به چالش می‌کشد. نتیجه این رویکرد، برنامه جذابی می‌شود که هم آگاهی‌بخش است، هم فرهنگ‌ساز و هم سرگرم‌کننده؛ برنامه‌ای که مخاطبان آن دیگر فقط عامه مردم نیستند و قشر روشن‌فکر جامعه هم برای آن‌که از قافله عقب نماند و بداند دنیا دست کیست، با میل و رغبت پای تماشای آن می‌نشیند؛ شاید حتی با یک بسته پاپ کورن و یک ظرف اسنک!
جنجال‌سازی با مدل موی ترامپ!
سیاستمداران آمریکایی عمدتا به حضور در تاک شوهای تلویزیونی روی خوش نشان می‌دهند، چون این برنامه‌ها علاوه بر این‌که در زمان پخش توسط میلیون‌ها نفر دیده می‌شوند، بعد از پخش هم در شبکه‌های اجتماعی سروصدا می‌کنند و برای یک سیاستمدار آن هم از نوع آمریکایی‌اش چه چیزی بهتر از جنجال و سروصدا. در میان سیاستمداران آمریکایی اما دونالد ترامپ رکورددار حضور در تاک شوهای تلویزیونی است. ترامپ که بیش از آن‌که سیاستمدار باشد، یک شومن به تمام معناست، در زمان تلاشش برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به دفعات در تاک شوهای پربیننده تلویزیونی حضور پیدا کرد و تلاش کرد از طریق این برنامه‌ها در اذهان عمومی از خودش چهره یک سیاستمدار باحال و مترقی بسازد. جذاب‌ترین لحظه حضور ترامپ در این تاک شوها از نظر کاربران مجازی لحظه‌ای بود که ترامپ به جیمی فالن، مجری سرشناس، اجازه داد که در یک برنامه زنده آرایش موهایش را به هم بریزد. این ویدیو میلیون‌ها بار در یوتیوب دیده شده و احتمالا در بالا بردن آرای رئیس جمهور آتی آمریکا هم بی‌تاثیر نبوده است.
تاک شوها حالا در همه ابعاد زندگی اجتماعی و سیاسی جوامع دخالت می‌کنند و بر سبک زندگی، نوع تفکر و انتخاب سیاسی بینندگان تاثیر می‌گذارند. گاهی دامنه این اثرگذاری به ترویج میل مفرط به لاغری یا استفاده از عمل‌های زیبایی خلاصه می‌شود و گاهی مسائل کلان‌تر و پردامنه‌تری مثل انتخابات ریاست جمهوری را دربر می‌گیرد. این اثرگذاری در هر زمینه‌ای که باشد، به گواه ویدیوهای وایرال‌شده از تاک شوها در فضای مجازی می‌توان نتیجه گرفت که در زمانه‌ای که نقش رسانه‌های چاپی در جریان‌سازی‌های اجتماعی و سیاسی از همیشه کم‌رنگ‌تر شده، تاک شوهای پربیننده با مهمان‌های معتبرشان بیشترین خوراک را برای فضای مجازی تامین می‌کنند و در ایجاد موج‌های بزرگ رسانه‌ای، بازیگر نقش اول هستند.
شماره ۶۹۳
