سی‌وسومین دوره جام ملت‌های آفریقا در آغازین روزهای سال میلادی ۲۰۲۲ به میزبانی کشور کامرون در حال برگزاری است. تورنمنتی که دو بار به تعویق افتاد؛ ابتدا به خاطر زمان اولیه مشخص‌شده در ژوئن و ژوییه ۲۰۲۱ به خاطر شرایط نامناسب جوی و سری دوم در ۹ ژانویه ۲۰۲۱ زمان برگزاری مسابقات اعلام شد که به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا موجب تعلیق موقت این رقابت‌ها شد تا بالاخره در تاریخ ۹ ژانویه ۲۰۲۲ به صورت رسمی سوت آغاز سی‌وسومین دوره از رقابت‌های جام ملت‌های آفریقا در استادیوم اولِمبه شهر یائونده کشور کامرون به صدا درآمد.

شیرهای رام‌نشدنی کامرون در جنگ قدرت با شیرهای ترنگای سنگال فریاد جنگ را سَر می‌دهند تا فیل‌های ساحل عاج به صف شوند و شروع به حرکت کنند تا ارتش فراعنه مصری‌ها صحرای نامیب، محل تلاقی صحرای نامبیا و اقیانوس اطلس را فتح کنند! کمین کردن روباه‌های صحرای الجزایر برای شکار عقاب‌های نیجریه که بر فراز کوه نیرانگوی کنگو که امید و آزادی را فوران کرده، هیجان‌انگیز است. آفریقا یعنی زندگی، آفریقا زنده است!

سرزمین شیرهای رام‌نشدنی، سرزمین روژه میلا و ساموئل اتوئو، کامرون، نامی که هنوز درخشش باورنکردنی شیرها در جام جهانی ۱۹۹۰ را به خاطر داریم، ۸ ژوئن ۱۹۹۰، استادیوم سن سیروی شهر میلان، دقیقه ۶۷، پرواز فرانسیوس اُمام بیک روی سَر روبرتو سِنسینی و توپی که دروازه نِری پومپیدو و مدافع عنوان قهرمانی، آرژانتین بزرگ را با دیه‌گو مارادونا گشود، باورکردنی نبود. کامرون یک، آرژانتین صفر! شگفتی جام جهانی ۱۹۹۰ شکست آرژانتین با دیه‌گو مارادونا مقابل تیمی که برای اولین بار صعود کرده بود به جام جهانی. کامرونی که در ادامه با دو گل روژه میلا، رومانی را با گئورگه هاجی شکست داد.

جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه که تیم یک‌دست و جوان نیجریه با هدایت بورا میلونوتوویچ با وجود بازیکنانی چون جی جی اوکوچا، ساندی اولیسه، نوآنکو کانو، تاریبو وست، فنیدی جورج، رشید یکینی، سلستین بابایارو، ویکتور ایکپبا، در گروهی که اسپانیا و بلغارستان و پاراگوئه حضور داشتند، به عنوان صدرنشین راهی مرحله حذفی شد. نقطه عطف و شاهکار نمایش عقاب‌ها، دیدار مقابل اسپانیا بود که با نتیجه ۳ بر ۲ پیروز شدند و در ادامه بلغارستان را که یکی از چهار تیم جام جهانی قبلی بود، از پیشِ رو برداشتند.

سنگال ۲۰۰۲ با بازیکنانی چون آلیو سیسه، ال حاجی دیوف، سلیف دیائو، موسی اندیائه، پاپا دیوپ، خلیلو فادیگا و هنری کامارا کاری کردند کارستان که اگر قانون گل طلایی نبود، آن هم مقابل تیم شگفتی‌ساز دیگر به نام ترکیه، چه بسا جزو چهار تیم پایانی جام بودند. شاگردان برونو متسو فرانسوی در بازی افتتاحیه جام جهانی خاور دور در کمال شگفتی فرانسه مدافع عنوان قهرمانی را شکست دادند و تا مرحله یک‌چهارم پایانی جام پیش رفتند و تیمی جلودار بُزهای سنگالی نبود.

تیم‌های آفریقایی با جسارت و با قدرت و تکیه بر توان فیزیکی، همیشه فعل خواستن را معنی کردند، در هر تورنمنتی که حضور داشتند، بهترین عملکرد خود را به نمایش گذاشتند و همواره مورد تحسین فوتبال‌دوستان واقع شدند و بسیاری از بازیکنان آفریقایی، از بازیکنان مورد علاقه فوتبال‌دوستان در قلب اروپا محسوب می‌شوند. تیم‌های آفریقایی همیشه لقمه گلوگیری برای تیم‌های اروپایی و آمریکای جنوبی محسوب می‌شوند. البته اکنون که سطح فوتبال بسیار بالا رفته و به هم نزدیک شده، تیم آفریقایی از بسیاری از تیم‌های اروپایی و آمریکای جنوبی یک سَروگردن بالاترند.

اغلب شاهد مهاجرت اتباع زیادی از کشورهای کم‌برخوردار قاره آفریقا به کشورهای اروپایی هستیم. قاره سیاه که از قاره سبز هم سپیدتر است! فوتبالیست‌های زیادی که به تبع شرایط خاص جغرافیایی و ارتباط کانال سوئز از شمال آفریقا به جنوب اروپا، موجب شده اتباع زیادی از کشورهای مصر، الجزایر و تونس راهی قاره سبز شوند. حضور بیش از ۶۰ بازیکن آفریقایی در لَشمپیونه فرانسه گویای همه ‌چیز است. فرانسه سیاه‌ترین تیم قاره سبز است که همواره از استعداد فوتبالیست‌های آفریقایی‌تبار بهره‌مند شده.

بخوانید: سلاطین گل‌به‌خودی در تاریخ فوتبال

فوق ستاره‌های آفریقا

فوق ستارگانی چون زین‌الدین زیدان، کریم بنزما، انگولو کانته، سمیر نصری، پاتریک ویه‌را، کلود ماکلله، استیو مانداندا، پاتریس اِورا، کیلین امباپه، کینگزلی کومن و…؛ بازیکنانی که غول چراغ جادوی خود را در مختصات مستطیل سبز جست‌وجو می‌کنند. الماس‌های سیاه که فوتبال اروپا وام‌گیرنده از آن‌هاست. بزرگانی چون ژرژ وه آ لیبریایی، دیدیه دروگبا و یحیی توره ساحل عاجی، ساموئل اتوئو کامرونی، جی جی اوکوچا و نوآنکو کانو و فنیدی جورج و دنیل آموکاچی و ساندی اولیسه نیجریه‌ای، عابدی پله و میشاییل اِسین غنایی، رباح ماجر الجزایری، بروس گلوبولار زیمباوه‌ای و…

تورنمنتی که از حیث حضور ستارگان درجه یک شاغل در لیگ‌های معتبر اروپایی و حوزه خلیج فارس، به نسبت سایر دوره‌ها از سطح و کلاس بالاتر و اهمیت بیشتری برخوردار است:

محمد صلاح (لیورپول) مصر، ریاض مَحرز (منچستر سیتی) الجزایر، اِمریک اوبامیانگ (آرسنال) گابن، سادیو مانه (لیورپول) سنگال، حکیم زیاش (چلسی) مراکش، آندره اونانا (آژاکس) کامرون، ویلفرد زاها (کریستال پالاس) ساحل عاج، فرانک کِسیه (میلان) ساحل عاج، نبی کِیتا (لیورپول) گینه، ویکتور اوسیمن (ناپولی) نیجریه، فوزی غلام (ناپولی) الجزایر، کلیچی ایهاناچو، ویلفرد اندیدی (لستر سیتی) نیجریه، آیسا مَندی (ویارئال) الجزایر، مکسول کورنت (برنلی) ساحل عاج، ادوارد مِندی (چلسی) سنگال، سباستین هالر (آژاکس) ساحل عاج، کالیدو کولیبالی (ناپولی) سنگال، اشرف حکیمی (پاریس) مراکش، محمود ترزگه (استون ویلا) مصر، اسلام سلیمانی (لیون) الجزایر، سعید بن رَحما (وستهم) الجزایر، محمد النِنی (آرسنال) مصر و …

مقرر شد نخستین دوره جام ملت‌های آفریقا سال ۱۹۵۷ به میزبانی کشور سودان با حضور چهار کشور تشکیل‌دهنده کنفدراسیون فوتبال آفریقا برگزار شود، اما این دوره از رقابت‌ها فقط با حضور سه عضو کنفدراسیون تیم‌های سودان، مصر و اتیوپی برگزار شد. البته قرار بود کشور آفریقای جنوبی نیز در این رقابت‌ها حاضر باشد که به دلیل سیاست‌های آپارتاید حزب حاکم از حضور در این رقابت‌ها محروم شد (به دلیل اسرار آفریقای جنوبی مبنی بر استفاده از فقط بازیکنان سفیدپوست). تا سال ۱۹۶۸ به میزبانی کشور اتیوپی رقابت‌ها هر دو سال در سال‌های زوج برگزار می‌شد که از سال ۲۰۱۳ و به میزبانی کشور آفریقای جنوبی با تصمیم CAF کنفدراسیون فوتبال آفریقا مقرر شد این رقابت‌ها هر دو سال ولی در سال‌های فرد انجام شود تا هم‌زمانی با رقابت‌های جام جهانی و جام ملت‌های اروپا نداشته باشد.

فراعنه مصر، با هفت عنوان قهرمانی، پرافتخارترین تیم تاریخ رقابت‌های جلم ملت‌های آفریقا هستند که ازجمله آن‌ها باید به قهرمانی آن‌ها در تورنمنت سال ۱۹۵۹ اشاره کرد که با تلفیق دو تیم مصر و سوریه، تیمی با نام جمهوری عربی متحده قهرمان رقابت‌ها را جشن گرفتند. هم‌چنین تیم ملی مصر با سه عنوان قهرمانی متوالی در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۸ و ۲۰۱۰ از این حیث نیز دست‌نیافتنی است.

کاپ قهرمانی

تا پیش از این کاپ قهرمانی جام ملت‌های آفریقا از نقره ساخته شده بود و به جایزه عبدالعزیز عبدالله سالم مصری، اولین رئیس CAF، نام‌گذاری شد و غنا به عنوان نخستین تیمی که سه بار قهرمان جام ملت‌ها شد، در سال ۱۹۷۸ آن جام را برای همیشه به خانه بُرد. سپس کاپ قهرمانی دوم از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ با نام جام اتحاد آفریقا یا «جام وحدت آفریقا» نام‌گذاری شد و به تیم قهرمان اهدا می‌شد؛ یک قطعه استوانه‌ای که حلقه‌های المپیک روی نقشه قاره حک شده بود، روی یک پایه مربع قرار داشت و دسته‌های مثلثی‌شکل داشت. این‌بار کامرون پس از این‌که در سال ۲۰۰۰ برای سومین بار فاتح جام ملت‌های آفریقا شد، جام را برای همیشه به خانه برد.

در سال ۲۰۰۱ سومین جام قهرمانی جام ملت‌های آفریقا طراحی شد. جامی با روکش طلا که در ایتالیا طراحی و ساخته شد و تیم ملی کامرون، دارنده دائمی جام قبلی، اولین کشوری بود که پس از قهرمانی در سال ۲۰۰۲ موفق شد جام جدید را نیز لمس کند.

تیم ملی مصر پس از این‌که در سال ۲۰۱۰ موفق شد برای سومین بار متوالی قهرمان آفریقا شود، جام طلایی را با خود به قاهره برد. باید از این یک ماه لذت بُرد. تماشاگرانی که به سنت اقوام و قبیله‌های آفریقایی خود را رنگ‌آمیزی کرده و با وسیله‌های محلی به ورزشگاه می‌آیند تا تیم محبوبشان را تشویق کنند و همیشه شاهد مسابقات هیجان‌انگیز و جذابی بودیم و چه بازیکنان بااستعدادی که از دل همین رقابت‌ها به تیم‌های متمول و معتبر اروپایی پیوستند. تورنمنتی که با وجود این همه ستاره، کم از رقابت‌های جام ملت‌های اروپا و جام ملت‌های آمریکای جنوبی ندارد. این شما و این جام ملت‌های آفریقا.

نویسنده: سهیل اسماعیل‌پور گنجی

هفته‌نامه چلچراغ، شماره ۸۴۶