پرونده‌ای درباره موج جدید «دسترسی به جای مالکیت»

مریم عربی

مارک لوین، نویسنده نیویورک تایمز، می‌گوید: «اشتراک‌گذاری تمیز، تازه، مودبانه و پست‌مدرن است، اما مالکیت ملال‌آور، خودخواهانه، محافظه‌کارانه و متحجرانه است.» این روزها مردم چیزهایی را اجاره می‌کنند که تا پیش از این عادت به اجاره کردن آن نداشتند؛ مثلا لباس و اسباب‌بازی. تعداد استارت‌آپ‌هایی که مردم را تشویق می‌کنند به جای خریدن وسایل مورد نیاز خود، آن‌ها را اجاره کنند، این روزها سر به فلک کشیده. حتی دولت‌ها هم به‌تدریج به این جریان پیوسته‌اند. لندن یکی از چندین شهر دنیاست که فقط از طریق پر کردن چند فرم ساده، به شهروندان دوچرخه کرایه می‌دهد. هم دولت‌ها، هم استارت‌آپ‌ها و هم کاربران سایت‌های مصرف مشارکتی حالا یک باور مشترک دارند؛ این‌که دسترسی اغلب مهم‌تر از مالکیت است و این‌که تکنولوژی، اشتراک‌گذاری را کارآمدتر از همیشه کرده است.
در پرونده کوتاه پیش رو، با خوب و بد موج جدید مصرف مشارکتی آشنا شوید.

آدمهای سیندرلایی

نگاهی به پرطرفدارترین استارت‌آپ‌های مبلغ مصرف مشارکتی

فکر کنید به اروپا سفر کرده‌اید و می‌خواهید از لندن به پاریس بروید. آیا حاضر می‌شوید به جای استفاده از قطارهای فوق‌سریع و ایمن یورواستار، از یک سیستم اشتراک خودرو با نام خنده‌آور «بلابلاکار» استفاده کنید؟ این کار هر قدر هم که برای ما پردردسر و غیرمنطقی به نظر برسد، حالا برای اروپایی‌ها یک انتخاب منطقی است. می‌گویند دوره و زمانه عوض شده؛ حتی آمریکایی‌ها هم دیگر مثل قبل به دنبال تملک جدیدترین و تجملاتی‌ترین محصولات نیستند و ترجیح می‌دهند پول بی‌زبان خود را برای چیزهایی هزینه کنند که برطرف‌کننده نیازهای اساسی‌شان باشد. امروز تعداد اتاق‌هایی که سایت «ایر بی‌ان‌بی» سالانه اجاره می‌دهد، از کل هتل‌های زنجیره‌ای هیلتون در دنیا بیشتر است؛ یعنی مسافرهای امروزی ترجیح می‌دهند به جای رفتن زیر بار مخارج سنگین هتل‌های گران‌قیمت، یک اتاق یا حتی کاناپه را در خانه یک آدم کاملا غریبه در آن سر دنیا اجاره کنند و به‌خاطر بی‌پولی، قید سفر کردن را نزنند. تعداد استارت‌آپ‌هایی که به میل مبرم مصرف‌کنندگان به زندگی ارزان و تشریک مساعی پاسخ داده، این روزها سر به فلک کشیده. در ادامه با تعدادی از پرطرفدارترین‌هایشان آشنا می‌شویم.

ایر بی‌ان‌بی و کوچ‌سرفینگ؛ اتاقم مال تو!
روز به روز تعداد بیشتری از مسافرها از هتل‌های گران‌قیمت روگردان می‌شوند و به سایت‌های تبادل اتاق و کاناپه مثل ایر بی‌ان‌بی و کوچ‌سرفینگ رو می‌آورند. منطقشان هم این است که وقتی می‌توانی در یک جای آرام‌تر و ارزان‌تر با حس گرم خانه اقامت کنی، چرا باید پولت را بابت اتاق‌های اغلب تنگ و تاریک هتل‌ها دور بریزی. در این سایت‌ها هم می‌توانی مهمان باشی، هم میزبان؛ یعنی یک تیر و دو نشان. هم در هزینه‌های سفرت صرفه‌جویی کنی، هم از خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنی، پول دربیاوری.
به جز صرفه‌جویی، دلایل زیادی برای رو آوردن جماعت کثیرالسفر به سایت‌های این‌چنینی وجود دارد. مسافرها می‌توانند در یک محله مسکونی در شهر مقصدشان اقامت کنند و مناظر آن‌جا را از چشم یک آدم بومی تماشا کنند. در این سایت هم می‌توانی یک خانه مستقل اجاره کنی، هم پنت‌هاوس و خانه ییلاقی، هم اتاق یا کاناپه و هم حتی چادر. بنابراین هر آدمی با هر بودجه‌ای می‌تواند از آن استفاده کند. این نوع اقامت جان می‌دهد برای سفرهای دسته‌جمعی. می‌توانی در آشپزخانه میزبانت آشپزی کنی، انگار که در خانه خودت هستی. البته این نوع سفر کردن دردسرهای خاص خودش را هم دارد. وقتی این شکل از اقامت را برای سفرت انتخاب می‌کنی، باید خودت را برای مواجهه با شرایط پیش‌بینی‌نشده کاملا آماده کنی. دیگر مثل هتل نیست که همه چیز طبق برنامه و خواسته تو پیش برود؛ این‌جا با یک میزبان ناشناس طرفی که ممکن است کثیف باشد یا شلخته یا حتی کلاه‌بردار.

زیپ‌کار و لیفت؛ ماشین‌داری بی‌دردسر
درحالی‌که ما این سر دنیا برای داشتن ماشین شاسی‌بلند و مدل‌بالا سر و دست می‌شکنیم و برای خرید آن زیر بار قسط و قرض‌های سنگین می‌رویم، آن سر دنیا عده زیادی به این نتیجه رسیده‌اند که تملک اتومبیل جز دردسر برایشان چیزی ندارد. هزینه تعمیر ماشین و بنزین، پارکینگ، دردسر تمدید بیمه، مالیات و هزار چیز دیگر باعث شده که آن‌ور آبی‌ها قید خرید خودرو را بزنند و به جای آن از سرویس‌هایی مثل زیپ‌کار و لیفت استفاده کنند. زیپ‌کار در آمریکا ۴۰۰هزار عضو دارد که سالانه مبلغی را به‌عنوان حق عضویت پرداخت می‌کنند و هر زمان که بخواهند، اتومبیل کرایه می‌کنند. سازوکار زیپ‌کار به این شکل است که اعضا با وارد شدن به سامانه از محل پارک نزدیک‌ترین زیپ‌کار مطلع می‌شوند و آن را درست مثل اتومبیل شخصی خودشان مورد استفاده قرار می‌دهند. راحتی ماجرا این‌جاست که لازم نیست این اتومبیل‌ها را به یک پارکینگ مرکزی تحویل بدهند و می‌توانند آن را در مکان‌های مختلفی پارک کنند.
گذشته از زیپ‌کار، سایت‌هایی مثل Car Next Door یا DriveMyCar هم هستند که به شما اجازه می‌دهند از اتومبیل همسایه‌تان در زمان‌هایی که به آن نیاز ندارد، استفاده کنید. به این ترتیب به جای این‌که ماشینتان جلوی در خانه یا در پارکینگ خاک بخورد، می‌توانید از آن کسب درآمد کنید. در شرایطی که بازار خرید و فروش خودرو روز به روز بی‌رونق‌تر می‌شود، بازار اجاره اتومبیل در حال تجربه رشدی باورنکردنی است.

خوش‌تیپی قرضی
قدیم‌ترها رسم بر این بود که وقتی خانم‌ها به مجلسی دعوت می‌شدند، دربه‌در میان دوست و آشنا دوره می‌افتادند تا طلا و جواهر و لباس و کفش قرض کنند و با لباس‌ها و زیورآلات قرضی در جمع بدرخشند. این رفتار قدیمی حالا به شکلی پست‌مدرن تقویت شده و آن‌قدر طرفدار پیدا کرده که استارت‌آپ‌هایی برای پاسخ‌گویی به این نیاز به وجود آمده است. یعنی یک سایت‌هایی هست که در آن‌ها عضو می‌شوید و از دیگران کیف و کفش و رخت و لباس قرض می‌کنید. یا یک کیف یا کفش می‌خرید و آن را به صورت اشتراکی با چند نفر استفاده می‌کنید و اجاره‌اش را به جیب می‌زنید.
سایت‌ bagborroworsteal به زنان کیف‌دستی‌های شیک و مد روز اجاره می‌دهد تا حسرت خرید کیف‌های گران‌قیمت به دلشان نماند. thredUP در زمینه مبادله لباس‌های کودکان تخصص دارد، اما همه کالاهای دیگر از لوازم آرایشی گرفته تا بازی‌های ویدیویی را نیز مبادله می‌کند. GirlMeetsDress هم یک سرویس آن‌لاین اجاره فشن است که ادعا می‌کند آمده تا زنان را از مصرف‌گرایی و صرف هزینه برای خرید لباس‌هایی که شاید یکی دو بار بیشتر در عمرشان از آن‌ها استفاده نکنند، دور کند. بنیان‌گذار این سایت ادعا کرده که می‌خواهد زندگی لوکس را دموکراتیزه کند. او بر این باور است که هر کس شایسته آن است که در زندگی یک تجربه سیندرلایی داشته باشد. به‌خاطر همین، این سایت برای میلیون‌ها زن این امکان را فراهم کرده که لباس‌ها و زیورآلات طراحی‌شده توسط طراحان بزرگ را با قیمتی مناسب مورد استفاده قرار دهند.

کیک‌استارتر و راکت‌هاب؛ کسب‌وکار با کمک دیگران
دیگر گذشته آن دورانی که هر کس ایده درخشانی برای کسب‌وکار داشت و پولی در بساط نداشت، برای پیدا کردن سرمایه‌گذار باید زمین و زمان را به هم می‌دوخت. حالا پیدا کردن سرمایه‌گذار برای ایده کسب‌وکاری درخشانتان به راحتی آب خوردن است. سایت‌هایی مثل کیک‌استارتر و راکت‌هاب راه‌اندازی شده که به صورت عام‌المنفعه به پروژه‌های نوآورانه کمک می‌کند. با کمک این سایت‌ها برای هر حوزه‌ای می‌توانید سرمایه‌گذار پیدا کنید؛ از فناوری گرفته تا آشپزی و خانه‌داری. ایده‌تان را در سایت مطرح می‌کنید و همه یاری‌تان می‌کنند تا کم‌کم سرمایه مورد نیاز برای راه‌اندازی کسب‌وکارتان را تامین کنید. تا حالا فقط از طریق کیک‌استارتر برای بیشتر از ۱۰۰هزار پروژه خلاقانه تامین سرمایه شده است.
به جز جذب سرمایه از طریق جمع‌سپاری، روش‌های دیگری هم برای کمک به ایده‌های بکر و کسب‌وکارهای نوپا وجود دارد. مثلا شرکت تک‌شاپ واقع در کالیفرنیا فضای کار و تجهیزات را به صاحبان ایده و مخترعان تازه‌کار اجاره می‌دهد. خلاصه همه چیز دست به دست هم داده تا ایده خلاقانه شما روی دستتان نماند.

از شیر مرغ تا جان آدمیزاد
استارت‌آپ‌های پرطرفدار فقط ماشین و خانه کرایه نمی‌دهند، این روزها مردم کوچک‌ترین مایحتاجشان را هم آن‌لاین کرایه می‌کنند. سایت Open Shed به کاربرانش کمک می‌کند که از چیزهای بلااستفاده در خانه‌شان کسب درآمد کنند؛ مثلا دریل، چوب اسکی و ماشین چمن‌زنی. Rent that toy همین کار را برای سه‌چرخه‌های کودکان انجام داده است. به این ترتیب دیگر لازم نیست انبار خانه‌تان را از وسایلی که ممکن است سال به سال هم به آن‌ها نیاز پیدا نکنید، پر کنید و با پرداخت مبلغی ناچیز، می‌توانید کار خود را راه بیندازید. البته همه سایت‌های اجاره وسایل، پولی نیستند و برخی از آن‌ها تجهیزات را به صورت رایگان در اختیار شما قرار می‌دهند. در سایت Friends with Things می‌توانید وسایلتان را با دوست و آشنا و همسایه‌ها معاوضه کنید. Freecycle هم به مردم کمک می‌کند از شر لوازم اضافی‌شان خلاص شوند؛ بدون آن‌که این لوازم از زباله‌دانی‌ها سردربیاورد. وب‌سایت این شرکت در حال حاضر بیش از ۷.۶ میلیون عضو دارد.
گذشته از اجاره یا معاوضه وسایل، سایت‌های دیگری هم مثل SpaceOut هستند که به شما این امکان را می‌دهند که اگر در خانه یا محل کارتان یک اتاق اضافه دارید، آن را با قیمت پایین به‌عنوان انبار به دیگران اجاره بدهید.

پراسپر و پاونگو؛ وام‌گیری در سه سوت
اسم وام گرفتن که می‌آید، همه ما یاد بهره‌های سنگین و ضامن‌های معتبر و رفت‌وآمدهای مکرر می‌افتیم. بابت یک رقم ناقابل باید به کس و ناکس رو بیندازیم و چک و سفته و ضامن کارمند دولت جور کنیم تا با درخواستمان برای چند ماه بعد موافقت شود. در آن سر دنیا اما وام گرفتن هم حالا دیگر به راحتی آب خوردن شده. متقاضیان وام دیگر نیاز نیست زمین و زمان را به هم بدوزند و ده‌ها بار در بانک‌ها بروند و بیایند تا کارشان با منت راه بیفتد. سایت‌هایی مثل پراسپر به‌راحتی وام‌گیرنده‌ها را به وام‌دهنده‌ها وصل می‌کند. برای وام گرفتن هم فقط کافی است یک درآمد ثابت ماهانه داشته باشید. سایت‌هایی مثل پراسپر و پاونگو برای تسهیل وام‌دهی به گروهی که آن‌ها را کارشناسان تحصیل‌کرده شاغل با مشکل موقت کمبود نقدینگی توصیف کرده‌اند، وام‌هایی را از طریق اینترنت ارائه می‌دهند. مشتریان مدارک دانشگاهی‌شان را از طریق پست فدکس برای پاونگو می‌فرستند و وام خود را از طریق شکلی از نقل و انتقال بانکی دریافت می‌کنند. البته کسانی که این شکل از وام‌گیری را انتخاب می‌کنند، باید مشکلات احتمالی آن را هم قبول کنند. رابطه وام‌دهنده و وام‌گیرنده در این سیستم، زمین تا آسمان با رابطه بانک و مشتری بانکی فرق دارد.

شماره ۷۲۱