گفت‌وگو با کارگردان نمایش «دلفین‌ها»
الهه حاجی زاده
سیدمهدی احمدپناه
سه خواهر با هم جشنی را ترتیب می‌دهند. در مورد گذشته و خاطراتشان حرف می‌زنند. بازی‌هایی خواهرانه دارند. مثل قرص خوردن. قرص خواب، و در خواب زمان و فضا را می‌شکنند و به پیش می‌روند. این چند خط کوتاه، مقدمه‌ای شد برای دیدن نمایش «دلفین‌ها» به کارگردانی محمد خداوردی و آن‌چه می‌خوانید، چکیده‌ای است از گفت‌وگویی که پس از دیدن این نمایش انجام شد.
تا چه اندازه در این نمایش به گروتسک نزدیک شده‌اید؟
ژانر اثر که اجتماعی است، اما فکر می‌کنم «دلفین‌ها» در گروتسک هم می‌گنجد و اتفاقاتی در آن رخ می‌دهد که به ویژگی‌های یک اثر گروتسک نزدیکی دارد. در این نمایش هم موضوعات اجتماعی را مطرح می‌کنیم و هم نوعی وحشت احساس می‌شود. فکر می‌کنم با تماشای آن، مخاطب خنده‌ای همراه با ترس خواهد داشت.
آیا مخاطبان تئاتر در ایران، این سبک از تئاتر را دوست دارند؟
من فکر می‌کنم ما همه این کارها را برای مخاطب انجام می‌دهیم و اکثر تئاترها هم همین هدف را دارند. یعنی صفر تا صد کار را با این دید که مخاطب راضی شود و این‌که هم روایت را تعریف کنیم، هم موقعیت‌های جدید و فضاسازی تازه‌ای داشته باشیم، پیش می‌بریم. دوست داشتیم کاری کنیم که برای مخاطبان تئاتر در ایران جذابیت ویژه‌ای داشته باشد و حس کنند اتفاق تازه و عملکرد جدیدی را مشاهده خواهند کرد. این جدید بودن تماشاچی را به وجد می‌آورد و پیش‌بینی من این‌گونه است.
شما به عنوان تولیدکننده یک اثر هنری، تا چه اندازه به هم‌سویی یک اثر هنری با بازه زمانی که تولید شده است، اهمیت می‌دهید؟
من می‌خواهم از آثار دیگر خرده بگیرم. به عنوان مثال، معتقدم دلیلی ندارد که نمایشی مثل «هملت»، «مکبث» و… در هر بازه زمانی اجرا شود. باید حتما وضعیت را در اجتماع سنجید، بعد اقدام کرد، و این نکته برای من بسیار مهم است. تئاتر از نگاه من هنری زنده است و شاید ۲۰ سال بعد اثری را که امسال دیدیدم، به خاطر نیاوریم. زودگذر بودن تئاتر است که آن را جذاب‌تر کرده است. این هنر دقیقا هنر زمان است. در مورد کار خودمان، نمایش«دلفین‌ها» هم معتقدم این کار برای همین زمان فعلی ماست و وضعیت جامعه ما را نشان می‌دهد. وضعیت وحشتناکی که ما با خنده وقایع تلخ آن را می‌گذرانیم. این‌ها همه در دل همین جامعه و همین زمان در حال اتفاق افتادن هستند.
ایده شکل‌گیری نمایش «دلفین‌ها» چطور شکل گرفت؟
من دانشجوی کارگردانی بودم و ایده این اثر در یکی از کلاس‌های آن دوران شکل گرفت. بعد از این‌که آن واحد را پاس کردم، باز هم این ایده را بارها بازنویسی کردم تا به اینجا رسید و تبدیل به نمایشنامه «دلفین‌ها» شد.
در شرایط فعلی که مردم شرایط پیچیده و دشواری دارند، اجرا بردن یک اثر روی صحنه، چقدر برایتان سخت بود و چقدر ریسک کردید؟
واقعا این کار ما ریسک است. وقتی خوب فکر می‌کنم، می‌بینم هر تولیدی ریسک است و تئاتر کار کردن هم ریسک بسیار بالایی دارد. کسی که می‌خواهد تئاتر کار کند، باید زندگی‌اش را روی این کار بگذارد و این همان کاری است که من هم کرده‌ام و تقریبا همه زندگی را برای انجام کار تئاتر گذاشته‌ام. مسئله برگشت هزینه‌ها واقعا شانس و اقبال است. من تمام توان، دانش و تلاشم را گذاشته‌ام که بازخورد اثر منطقی و خوب باشد، اما آمادگی دارم و اگر هم نتیجه آن‌طور که در نظر دارم نشود، به‌هرحال یک نوع باخت است و ممکن است برای هرکسی در هر کاری پیش بیاید. همه ما می‌دانیم که وضعیت وحشتناک امروز در به وجود آمدن هر وضعیت نادرست دیگری بی‌تاثیر نیست و جای تعجب هم ندارد. این روزها وضعیت‌های نامساعد مدام در حال بلعیدن یکدیگر هستند.
با وجود داستانی با این خصوصیات، طراحی فضا در نمایش شما چگونه شکل گرفت؟
طراحی صحنه کاملا رئالیستی است و ما رگه‌هایی را برای شکست زمان و مکان که در نمایش اتفاق می‌افتد، گذاشته‌ایم. در طراحی صحنه تنها چیزهایی را به کار برده‌ایم که واقعا طی داستان نمایش از آن استفاده می‌شود. هرچیزی را که کاربردی نداشت، چه از نظر ابزاری و چه از لحاظ معنایی، حذف کردیم. در مورد لباس هم مناف‌زاده خیلی خوب کارش را انجام داده و به زیبایی‌شناسی و رنگ‌شناسی خیلی دقیق توجه کردیم و به قرابت لباس و صحنه و محوریت نمایش توجه زیادی داشتیم. در نمایش ما یک لباس اولیه برای بازیگران داریم که طی گذشت زمان، تا آخر نمایش، کم‌کم کامل می‌شود و ما در پایان لباس تکمیل‌شده‌ای را بر تن بازیگران می‌بینیم که به مرور تکمیل شده است که این ایده هم دلیل خاص خودش را داشت.
همکاری شما با این گروه بازیگران چگونه شکل گرفت؟
این گروه هم مثل خودم چندین سال است کار می‌کنند، هرچند شاید خیلی دیده نشده باشیم، که ممکن است دلیلش این باشد که خودمان خیلی تلاش نکرده‌ایم! اعضای گروه هم تحصیلات دانشگاهی در رشته تئاتر دارند و هم سال‌هاست در تلاش و کار در این حرفه هستند.
دلیل انتخاب عنوان «دلفین‌ها» برای نمایش چه بود؟
دلفین‌ها موجودات بسیار زیبا و جذابی هستند و من خیلی آن‌ها را دوست دارم. دلفین‌ها خصلت‌های خاصی دارند؛ هوش بالا، بازیگوشی، زیرکی و قدرت برقراری ارتباط قوی. خیلی از ما شنیده‌ایم که دلفین‌ها به صورت دسته‌جمعی خودکشی می‌کنند و این یکی از ویژگی‌های آن‌هاست که ما به نوعی از ارتباط آن با داستان نمایش هم استفاده کرده‌ایم.
