گفت‌وگو با منصور ضابطیان، چلچراغیِ قدیمیِ اهل کتاب
آن‌ها که از قدیم چلچراغ را دنبال می‌کردند، یکی از شخصیت‌های محبوبشان در این مجله، منصور ضابطیان بود؛ کسی که حالا به عنوان متخصص در حوزه رادیو و پادکست و البته کتاب صوتی شناخته می‌شود. منصور ضابطیان سال‌هاست که در رادیو فعالیت دارد و صدایش کاملا برای دنبال‌کنندگان این حوزه آشناست. او از کتاب صوتی و لزوم شناخت از اصول این کار می‌گوید. در پایان گفت‌وگو به نکته‌ای اشاره می‌کند که این روزها کمتر کسی به آن توجه دارد و دلیلش این است که ساخت پادکست و کتاب صوتی، ساده و به عبارتی در دسترس شده است. او می‌گوید بدون اجازه ناشر و نویسنده دست به خوانش و انتشار کتاب صوتی در فضای مجازی نزنید.
این روزها تب خواندن کتاب‌های صوتی، سلبریتی‌ها را مبتلا کرده است. با یک جست‌وجوی ساده می‌توان به انبوهی از کتاب‌های صوتی با صدای سلبریتی‌ها و مشاهیر سینمایی و تلویزیونی دست پیدا کرد. نظر شما در مورد این ماجرا چیست؟
این ماجرا چیزی نیست که فقط به کتاب مربوط باشد. هر جایی که آدم‌های چهره‌تر و محبوب‌تر حضور دارند، بالاخره مخاطبان یک نگاه ویژه‌تری نسبت به آن دارند. طبیعی است که آدم‌های فرهنگی معروف اگر پا جلو بگذارند و شروع کنند در فعالیت‌هایی مثل تولید کتاب صوتی مشارکت کنند، مطمئنا اتفاق خوبی است و موثر است. اصلا چه چیزی از این بهتر؟ یعنی هر اتفاق فرهنگی که بشود به یک نحو انتشار پیدا کند، باید از هر ابزاری برایش استفاده کرد. یکی از ابزارها هم استفاده از حضور سلبریتی‌هاست.
به نظر شما نگاه مادی چقدر در این ماجرا اثرگذار است؟ حضور چنین افرادی، به لحاظ مادی می‌تواند به فروش بیشتر کتاب‌ها و کتاب‌خوان شدنِ آدم‌ها هم کمک کند؟
بله، طبیعتا در ادامه سوال اول باید بگویم بالاخره حضور آدم‌هایی که سرشناس هستند، می‌تواند یک بخشی از فروش را تضمین کند. البته که کار کردن با این دوستان کمی هزینه بیشتری دارد و البته این هزینه‌ها در مقابل فروشی که از کتاب برمی‌گردد، ممکن است خیلی نباشد. من خودم حدودا ۲۳ تا ۲۴ کتاب صوتی با سلبریتی‌ها کار کردم برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. این کار انجام می‌شود به اعتبار آدم‌هایی که تولید می‌کنند، به اعتبار ناشران مختلفی که بالاخره آبرومندند و به اعتبار کار فرهنگی. خیلی‌ها هم به آن علاقه‌مندند. البته عموما خیلی دستمزد بالایی نیست و خود آن‌ها هم می‌دانند که یک کتاب صوتی ممکن است خیلی فروشی نداشته باشد. بیشتر جنبه فرهنگی کار را دخیل می‌دانند.
آیا خواندن کتاب صوتی، کاری است که هر کسی از عهده آن بر بیاید؟ اصول و فنون خاص یا موارد خاصی وجود دارد که جزو شروط اصلی و اساسی در این زمینه به شمار بیاید؟
داشتن صدای خوب شرط لازمی است برای خواندن کتاب صوتی، ولی شرط کافی نیست. خوانش‌گر بیش از هر چیز باید درک درستی از متن داشته باشد. کسی که دارد کتاب صوتی را می‌خواند، باید بداند چه می‌خواند. بنابراین می‌بینید که خیلی از کتاب‌هایی که خوانده می‌شود با صدای آدم‌های مختلف، به نظر می‌رسد که خود آن آدمی که خوانده، خیلی علاقه‌مند به آن کتاب نبوده. حتی کتاب را نخوانده و فقط آمده پشت میکروفن نشسته و صفحه به صفحه خوانده است. اما این‌که خودش کتاب را بخواند، وقتی که فصل یک را می‌خواند، بداند که ماجرا چه جوری قرار است تمام شود، این خیلی در حس کار به او کمک می‌کند.
تولید یک کتاب صوتی عموما چقدر زمان می‌برد؟
تولید کتاب صوتی، یک بخش پیش‌تولید دارد و یک بخش پس از تولید. برای آن بخش تولید که خوانش کتاب است، معمولا مبتنی بر استعداد آن آدمی است که دارد می‌خواند، تسلط او بر متن و آشنایی با متن است. معمولا برای یک کتاب ۲۰۰ صفحه‌ای فکر می‌کنم چیزی حدود ۷ تا ۱۰ ساعت مناسب است.
اگر بخواهید کتاب صوتی برای خوانندگان چلچراغی معرفی کنید، چه کتابی را انتخاب و توصیه می‌کنید؟
من مجموعه کتابی برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تولید کردم که رمان‌های معروف این کانون در طول این سال‌های تاسیس کانون است تا الان که بخشی از آن‌ها در فیدیبو است و به صورت فیزیکی هم معمولا در شهر کتاب‌ها و فروشگاه‌های کانون وجود دارد. من آن‌ها را معرفی می‌کنم.
بهترین کتاب صوتی که اخیرا شنیده‌اید، چه بوده است؟ این کتاب چه ویژگی‌هایی داشته که شما آن را بهترین می‌دانید؟
یک کتاب صوتی خوبی که خواندم، در واقع شنیدم، در سال گذشته، کار آقای هوتن شکیبا بود که کتاب «مغازه خودکشی» را خوانده بود. هم خیلی خوب خوانده و هم خود اثر خیلی خوب است. طبیعتا خواندن، در واقع شنیدن کتاب صوتی، نسبت به شنیدن پادکست یا برنامه رادیویی یا یک اثر شنیداری دیگر، تمرکز بیشتری می‌خواهد، یعنی شما باید علاقه‌مند باشید. تمام توجهتان را بدهید به آن ماجرا. چون یک ویژگی نه‌چندان خوبی که کتاب‌های صوتی دارند، این است که بلافاصله که شما حواستان پرت می‌شود، می‌بینید که بخشی از قصه را از دست دادید. مگر این‌که آن اثر خودش خیلی اثر جذابی باشد. ولی به‌هرحال از یک اثر بد نمی‌شود یک کتاب شنیداری خوب به وجود آورد. ولی برعکس آن خیلی پیش آمده که یک اثر خوب چون خیلی بد به صورت شنیداری اجرا شده، در واقع اثر خوبی از کار در نیامده است.
اگر نکته‌ای در زمینه کتاب‌های صوتی دارید برای مخاطبان ما، بفرمایید.
نکته‌ای که در پایان می‌خواهم بگویم تا در این گفت‌وگو بنویسید، چون امکانات تولید کتاب صوتی راحت‌تر شده است و در دسترس‌تر است و همه می‌توانند این کار را بکنند، خیلی پیش آمده که آدم‌ها کتاب‌ها را می‌خوانند و می‌گذارند روی فضای مجازی. ولی فراموش نکنید که باید از ناشر و از نویسنده اجازه بگیرید. هر کتابی را نمی‌توانید همین‌طوری بخوانید و بگذارید در فضای مجازی.
خیلی‌ها برای خود من پیغام می‌فرستند و می‌گویند ما فلان کتابت را خواندیم و مثلا گذاشتیم فلان‌جا. فکر می‌کنند که خیلی لطف بزرگی به من کرده‌اند که این کار را برایم کرده‌اند. اما من اگر بخواهم کتاب‌هایم را بخوانم، خودم می‌خوانم و می‌گذارم روی فضای مجازی. نیازی نیست کسی دیگر این کار را بکند، و اگر قرار است کسی این کار را بکند، حتما باید از نویسنده و ناشر مجوز داشته باشد.
