همه چیز درباره جنایت و مکافاتی به نام «خود-دیگرکشی»

پانیذ میلانی

۳مرداد ۱۳۹۷
باغ پرندگان لویزان
تهران
«برسد به دست مادرزنم
مسبب مرگ من و همسرم مادرزنم
دلیل جدایی من از همسرم جدایی از عشقم
مادرزن دیدار به قیامت»
این متن نامه‌ای است که روی داشبورد یک خودروی زانتیای سفیدرنگ که حوالی باغ پرندگان لویزان پارک شده بود، پیدا شد. علاوه بر این نامه، داخل خودرو جسد زن و مردی یافت شد که به طرز مشکوکی به قتل رسیده بودند. یک قبضه اسلحه شاه‌کش هم همراه با این اجساد پیدا شد. پس از بررسی‌ها مشخص شد زن داخل خودرو متولد ۶۲ و مرد متولد سال ۶۰ زن و شوهر بودند و درحالی‌که تنها یک ماه از دومین سالگرد ازدواجشان می‌گذشت، آقا با شلیک یک گلوله به گیجگاه چپ همسرش او را به قتل رساند و سپس با شلیک یک گلوله به گیجگاه راست خود به زندگی‌اش پایان داد.
اما جریان چه بود؟
این زن و شوهر پنج سال با یکدیگر نامزد بودند. حدود سال ۹۵ بود که عقد کردند. به گفته برادر مرد متوفی( مرد) آن دو با یکدیگر هیچ مشکلی نداشتند. مشکل فقط مشکل مالی بود، آن هم نه با یکدیگر، بلکه مشکل اصلی مادرزن بود. مادرزن داستان مرد را مجبور کرده بود که ۵۰۰ میلیون نزد او برای ضمانت بسپارد تا اجازه دهد دخترش با او زیر یک سقف برود. آقا هم تمام تلاش خود را کرد. یک زمین در فومن، ۶۵ میلیون پول نقد و یک ماشین زانتیا مدل ۸۸ را نزد مادرزن سپرد، اما او باز هم راضی به اجازه برای زندگی این دو نشد و از تاریخ ۱۱/۹۶ هم دیگر اجازه رفت‌وآمد به دخترش را نداد و هم‌چنین به دامادش گفت اگر توانایی پرداخت ۵۰۰ میلیون را نداری، من این مبالغی را که به من سپردی، به عنوان مهریه دخترم برمی‌دارم و باید از هم جدا شوید. حتی دخترش را مجبور به درخواست طلاق کرد و او را تهدید کرد و او را سر دوراهی بین انتخاب همسرش و خانواده‌اش قرار داد.
اما روایت برادرزن جور دیگری است. او داستان را این‌طور تعریف می‌کند:
خواهر بنده دانشجوی قزوین بود. لاجرم از ترمینال برای تردد استفاده می‌کرد که با ایشان( همسرش) همان‌جا آشنا شده بود. ابتدا به امر بعد از چند سال دوستی خواهر بنده در این خصوص توضیحاتی مبنی بر این‌که ایشان به واسطه این‌که کنار پدرشان مشغول به کار هستند و دارای شرکت مسافربری زیادی هستند، به خواهرم چنین القا کرده بود که هیچ‌گونه نیازی در خصوص کار و تامین زندگی‌شان ندارند، اما پس از عقد و کشمکش‌های به‌وجودآمده و این‌که از جانب پدرشان کاملا طرد شده بود و هیچ‌گونه حمایتی از جانب پدر نمی‌گردید و به دلیل وجود اعتیاد و استفاده از حشیش و مواد مخدر و نداشتن تحصیلات کاملا بی‌کار و بدون درآمد بود. درنهایت خواهر بنده با توجه به شناخت کافی پس از چند سال صبر و تحمل اقدام به درخواست طلاق و جدا شدن نمود که به گفته صحبت‌های شب گذشته وکیلشان قرار بود کارهای طلاق انجام شود. خواهر بنده چندین بار عنوان کرده بود که از طرف همسرش تهدید به قتل شده است. او بی‌کار بود و به‌ظاهر نزد پدرش مشغول به کار بود که به دلیل عدم حضور در محل کارش، پدرش نیز عذر او را خواسته بود و ماهانه مبلغی حدود یک میلیون تومان به او پرداخت می‌شده که البته این مبلغ هم مربوط به سال‌های گذشته بود و در دو سال گذشته هیچ درآمدی نداشته است.
او در ادامه گفت که دامادشان انواع اسپری و دست‌بند و دوربین و اسلحه بادی و شکاری و جنگی را در منزل خود نگه‌داری می‌کردند. یک عدد نارنجک هم بنده دیدم. زمانی که برای اولین بار در سال ۹۵ به منزل پدری ایشان رفتم، این وسایل را دیدم.
طبق گفته‌های مادرزن، دخترش آخرین بار ساعت دو بعد ازظهر با برادرش صحبت کرده بود. هم‌چنین جسد این خانم درحالی‌که یک گوشی موبایل در دست چپ او بود، پیدا شد.
برخلاف گفته‌های بالا اما مادرزن معتقد بود دخترش هیچ اطمینان و اعتمادی به همسرش نداشته و همسرش را به عنوان تکیه‌گاه قبول نداشت.

غریب آشنا
هر روز بدون این‌که نامش را بدانیم، اخبار و حواشی مربوط به آن را با دقت و جزئیات دنبال می‌کنیم. اوایل کم‌رنگ‌تر بود، اما کم‌کم تعدادشان بیشتر شد. مثل آژیر خطری که صدایش هر روز بلندتر می‌شود، اما هیچ‌کس آن را نمی‌شنود. ترکیب قتل و خودکشی می‌تواند شبیه به قتل یا همسرکشی به نظر برسد، اما این فقط یک قتل ناموسی یا همسرکشی نیست. جریان خیلی پیچیده‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد. گوگل فارسی با آن غریبه است، اما اگر نام انگلیسی‌اش را در گوگل سرچ کنید، نتایج زیادی به شما نشان می‌دهد. به خاطر ماهیت پیچیده‌اش اسم‌های زیادی برایش انتخاب کردند، اما بیشتر به یک نام خوانده می‌شود: Murder-suicide یا خود-دیگرکشی.
اما خود-دیگرکشی چیست؟ به چه چیزی خود-دیگرکشی می‌گویند؟ چرا و چگونه اتفاق می‌افتد؟ چه کسانی مرتکب آن می‌شوند؟ خود-دیگرکشی یعنی فردی که ابتدا همسر، معشوقه، فرزند یا فرزندان، خانواده و هر شخص دیگری را به قتل می‌رساند، بعد از آن دست به خودکشی می‌زند، یا دست‌کم قصد آن را دارد. شاید جالب باشد بدانید احتمال وقوع این جرم حدود ۰.۰۱درصد است. این جرم عوامل مختلفی دارد. مدل‌های متفاوتی از این جرم تابه‌حال دیده شده است که داستان هر کدام هم با دیگری فرق دارد. داستان‌هایی که شاید بتوان برای هر کدام یک کتاب نوشت.

هر روز بدون این‌که نامش را بدانیم، اخبار و حواشی مربوط به آن را با دقت و جزئیات دنبال می‌کنیم. اوایل کم‌رنگ‌تر بود، اما کم‌کم تعدادشان بیشتر شد. مثل آژیر خطری که صدایش هر روز بلندتر می‌شود، اما هیچ‌کس آن را نمی‌شنود. ترکیب قتل و خودکشی می‌تواند شبیه به قتل یا همسرکشی به نظر برسد، اما این فقط یک قتل ناموسی یا همسرکشی نیست. جریان خیلی پیچیده‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد. گوگل فارسی با آن غریبه است، اما اگر نام انگلیسی‌اش را در گوگل سرچ کنید، نتایج زیادی به شما نشان می‌دهد. به خاطر ماهیت پیچیده‌اش اسم‌های زیادی برایش انتخاب کردند، اما بیشتر به یک نام خوانده می‌شود: Murder-suicide یا خود-دیگرکشی.
اما خود-دیگرکشی چیست؟ به چه چیزی خود-دیگرکشی می‌گویند؟ چرا و چگونه اتفاق می‌افتد؟ چه کسانی مرتکب آن می‌شوند؟ خود-دیگرکشی یعنی فردی که ابتدا همسر، معشوقه، فرزند یا فرزندان، خانواده و هر شخص دیگری را به قتل می‌رساند، بعد از آن دست به خودکشی می‌زند، یا دست‌کم قصد آن را دارد. شاید جالب باشد بدانید احتمال وقوع این جرم حدود ۰.۰۱درصد است. این جرم عوامل مختلفی دارد. مدل‌های متفاوتی از این جرم تابه‌حال دیده شده است که داستان هر کدام هم با دیگری فرق دارد. داستان‌هایی که شاید بتوان برای هر کدام یک کتاب نوشت.

از تگزاس تا قلب خاورمیانه
علم جرم‌شناسی به ما می‌گوید هر منطقه‌ای مستعد پرورش یک‌سری از جرم‌هاست. عوامل گسترش یک جرم در هر منطقه‌ای با منطقه دیگر متفاوت است. هر جرمی در یک شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی جغرافیایی خاصی شکل می‌گیرد و از آن‌جایی که این شرایط در هر نقطه از کره زمین متفات است، شکل و نوع جرم‌های شایع در هر منطقه با یکدیگر متفاوت است. اما خود-دیگرکشی نشان داد که جرمی است که با سایر هم‌نوعانش فرق دارد. کمتر پیش می‌آید یک جرم این‌طور بتواند فاصله چند قاره را طی کند. این جرم در تگزاس زاده شد و به جاهای دیگر مهاجرت کرد، اما امروزه بالاترین آمار خود-دیگرکشی از آن کالیفرنیاست و تگزاس و فلوریدا در این رتبه‌بندی در مقام پایین‌تری قرار دارند. اما الان این مهاجر پا در کشور ما گذاشته. این روند تکرار اخبار مربوط به این نوع وقوع جرم هر روز سرعت بیشتری می‌گیرد. اوایل کمتر بود، اما فاصله بین رسانه‌ای شدن یکی با دیگری هر روز کمتر می‌شود.

ایالات متحده آمریکا،
پناهگاه بابابزرگ‌های خود-دیگرکش
همان‌طور که گفته شد، کالیفرنیا در صدر آمار مربوط به خود-دیگرکشی در جهان قرار دارد. بعد از آن نیز تگزاس و فلوریدا هستند. اما آمار فقط به همین سه شهر محدود نمی‌‌شود. شهرها و ایالت-های آمریکا بیشترین آمار این جرم را در جهان دارند. نیوجرسی هم به یکی از همین شهرها تبدیل شده است. اما بیشتر این جرایم بین سالمندان رخ می‌دهد. از مصدایق آن می‌توان به این اخبار پرداخت:
مردی همسرش را درحالی‌که خواب بود، با تبر می‌کشد و بعد خودکشی می‌کند. این زن و شوهر ساکن محله‌ «اِلم‌وود پارک» شهر برگن در ایالت نیوجرسی بودند. در ماه سپتامبر ۲۰۱۲ هم خبر مربوط به یک مرد ۸۵ ساله‌ اهل «هَسبراک‌ هایتس» در ایالت نیوجرسی منتشر شد. این مرد که به پلیس گفته بود دیگر نمی‌خواهد زنده بماند، زنش، بهترین دوستش و خودش را با شلیک گلوله به قتل رساند.
با یک اختلاف زمانی کم، خبری مشابه در رسانه‌ها منتشر شد؛ یک مرد ۸۲ ساله، پیش از کشتن خود، همسر ۷۹ ساله‌اش را با شلیک گلوله به پشت سرش در خانه‌شان در شهر ماوا به قتل رساند.
این اخبار تنها چند نمونه از اخبار مربوط به خود-دیگرکشی است که در رسانه‌ها منتشر شده است. طبق گزارش پلیس ایالتی نیوجرسی در مورد خشونت خانگی، در سال ۲۰۱۲، تقریبا پنج درصد از قربانی‌های خشونت خانگی در نیوجرسی (۲۹۰۰ مورد از موارد گزارش‌‌شده) افراد ۶۰ سال به بالا بودند.

خود-دیگرکشی؛ چرا و چگونه؟
همان‌طور که گفته شد، خود-دیگرکشی با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فردش، انواع و اقسام گوناگونی دارد. اما خود-دیگرکشی چه شکلی است؟ چطور و کجا اتفاق می‌افتد؟

1. سابقه هرگونه بیماری روانی، افسردگی یا اعتیاد مرتکب: ویژگی‌ای که تقریبا در ۹۰ درصد موارد خود-دیگرکشی وجود دارد. خود-دیگرکشی از آن دسته جرم‌هایی نیست که هر کس بتواند مرتکب آن شود. این جرم نیازمند شرایط و فشار روانی خاصی است که بر مرتکب وارد می‌شود و او را به ارتکاب این جرم وادار می‌سازد. فقدان خودکنترلی و شرایط روانی خاص اولین ویژگی پررنگی است که تقریبا در همه موارد یافت می‌شود. نقطه برجسته جرم هم در همین است. فشار روانی مضاعفی ناشی از اختلافات خانوادگی، مشکلات مالی و… می‌تواند در این شرایط مانند محرک یا آتشی برای یک انبار باروت عمل کند.
2. وجود رابطه عاطفی بین قاتل و مقتول: در اکثر پرونده‌ها این مورد صدق می‌کند. تنها در مواردی که حملات انتحاری و تیراندازی مسلحانه واقع شده است، ممکن است رابطه عاطفی بین قاتل و مقتول وجود نداشته باشد. اگر رابطه عاطفی در پرونده وجود داشته باشد، عمدتا بر دو نوع خاص دلالت می‌کند:
   الف)رابطه عاشقانه: بهتر است بگوییم در اکثر موارد رابطه عاشقانه تیره و تار. رابطه عاشقانه تیره و تاری که ممکن است رنگ‌وبوی خیانت هم گرفته باشد. در واقع منظور رابطه عاشقانه مثبت نیست، بلکه خشم و حسادت ناشی از ناتوانی در به دست آوردن معشوق دلخواه است. همان جمله معروف «یا برای من یا برای هیچ‌کس» یک مشکل و گره در راه این رابطه وجود دارد که مانع به هم رسیدن زوج داستان می‌شود. یا مثل موردی که در ابتدای گزارش ذکر شد، مشکلات مالی و اجازه ندادن خانواده‌ها برای وصلت و سایر شرایط در کنار هم سبب وقوع چنین جنایت دردناکی شد. عاشق دل‌سرد از وصال معشوق تصمیم می‌گیرد با قتل معشوق به این درد پایان دهد تا هیچ‌کس دیگری نتواند معشوق را به دست آورد. سپس در غم از دست دادن معشوق خودش را هم می‌کشد و چنین تراژدی غمناکی را رقم می‌زند.
   ب)رابطه خانوادگی: والد خانواده با تصور این‌که از ساختن آینده روشن برای فرزندانش عاجز است و قرار است کودکانش بدبخت شوند، آن‌ها را روانه دیار باقی می‌کند و خودش هم پشت سرشان می-رود. در اکثر این‌جور پرونده‌ها فقر و بی‌کاری والدین خانواده می‌تواند دلیلی بر از بین بردن اعضای خانواده باشد. چراکه فکر می‌کند این‌طور به صلاح آن‌هاست. خودشان تصور می‌کنند کار درستی می‌کنند و نوعی قتل از روی ترحم انجام می‌دهند. یا مثلا یکی از والدین یا هر دو قصد خودکشی دارند، ولی از آینده فرزندانش و این‌که چه کسانی قرار است بعد از خودشان از فرزندانشان نگه‌داری کند، مضطرب هستند، پس فرزندانشان را هم می‌کشند.
3. ماهیت خشن جرم: در اکثر مواقع این جرم به خشن‌ترین شکل ممکن رخ می‌دهد. یا با استفاده از سلاح گرم، یا ضربات متعدد چاقو و… دلیل آن می‌تواند خشم مرتکب، بیماری روانی و… باشد. شاید هم مرتکب می‌خواهد جرم سریع‌تر انجام شود. در اکثر مواقع خصوصا در پرونده‌های معشوق-کشی و همسرکشی، استفاده از سلاح گرم از سوی قاتل رایج است، اما در موارد فرزندکشی شاید به علت علاقه شدیدی که والدین به فرزندان دارند و نمی‌خواهند زجر کشیدن آن‌ها را ببینند، معمولا آلت قتاله قرص یا گاز است.
4. مسبوق به تصمیم قبلی: بدین معنا که قاتل ابتدا تصمیم به خودکشی دارد و سپس تصمیم به قتل فرد دیگری گرفته است. در برخی مواقع سابقه خودکشی در بین مرتکبان این جرم دیده می-شود. البته گاهی مواقع هم پیش می‌آید مرتکب در اثر ترس از دستگیر شدن دست به خودکشی می‌زند.
5. خصوصیات قاتل: این ویژگی در همه موارد صدق نمی‌کند، اما در اکثر مواقع مرتکبان مرد و سالمند بوده‌اند. البته مواردی هم در بین پرونده‌های خود-دیگرکشی در سراسر دنیا دیده می‌شود. به همین دلیل است که در برخی کشورها که شیوع این جرم بالاست، به پرستاران سالمندان مرد در خصوص امنیتشان توصیه‌هایی می‌شود.

وایسا دنیا من می‌خوام پیاده شم
نمی‌توان برای این سوال جواب قطعی یافت، اما به طور کلی جرم‌شناسی می‌گوید شرایط جامعه است که تعیین می‌کند چه جرمی، در چه منطقه‌ای، در چه ابعاد و گستره‌ای و در بین چه افرادی رخ دهد. همان‌طور که گفته شد، این عبارت برای گوگل فارسی کمی ناآشناست، اما مقاله‌های زیادی به زبان انگلیسی در این زمینه نوشته شده است. در یکی از همین مقاله‌ها جمله عجیبی در توجیه علت وقوع این جرم به چشم می‌خورد: «دست‌های بی‌کار کارگاه شیطان است.» این جمله از کتاب مقدس مسیحیان برداشت شده، اما قطعا تمامی ادیان در این خصوص توصیه‌هایی دارند. هدف از بیان این جمله در آن مقاله بازگویی این حقیقت بود که بی‌کاری و فقر می‌تواند بستری برای شکل-گیری چنین جرمی باشد، اما منظور تنها بی‌کاری ناشی از فقر نیست، چراکه این جرم در بسیاری از جوامعی که از نظر اقتصادی مشکلی ندارند هم دیده می‌شود. در این‌جا منظور هر گونه نداشتن مشغله جدی در زندگی و چیزی است که ذهن و انرژی را به خود مشغول سازد. در واقع حالتی پیش بیاید که فرد هیچ انگیزه و مشغله‌ای ندارد. به عبارتی، مجرم به جایی برسد که احساس کند دیگر هیچ‌چیز برای از دست دادن ندارد. آن زمان است که خودش را برای چنین جنایتی آماده می‌کند.