پس و پیش فیلم سینمایی «جوکر»، بهترین فیلم جشنواره ونیز ۲۰۱۹
شکیب شیخی
جشنواره فیلم ونیز همین هفته پیش به پایان رسید و در آن‌جا «جوکر» تاد فیلیپس شیر طلای بهترین فیلم را از آن خود کرد. جدای از این جایزه، نام‌های آشنایی چون رومن پولانسکی و روی اندرسون به ترتیب با فیلم‌های «یک مامور و یک جاسوس» و «در باب بی‌پایان بودن» جایزه بزرگ هیئت داوران و شیر نقره‌ای بهترین کارگردانی را به ترتیب کسب کردند. جایزه بهترین بازیگر زن به آریان آسکاراید رسید و بهترین بازیگر مرد هم لوکا مارینلی شد. جایزه بهترین فیلمنامه را کارگردان و عکاس مشهور هنگ‌کنگی، یونفان، برد و این مسئله از دو زاویه بسیار حائز اهمیت است. بُعد اول اهمیت این داستان این است که هنگ‌کنگ این روزها شرایط بسیار ناآرامی را به لحاظ داخلی تجربه می‌کند و بعد دوم هم این است که یک عکاس که طبیعتا روی ابعاد بصری فیلم تسلط بیشتری دارد، جایزه بهترین فیلمنامه را برده. درنهایت هم جایزه ویژه هیئت داوران به فیلم «مافیا دیگر آن‌چیز سابق نیست» به کارگردانی فرانکو مارسکو رسید.
از بین تمام این فیلم‌ها، «جوکر» به چند دلیل اهمیت بیشتری برای تماشاچی دارد. دلیل اول به‌وضوح بردن جایزه شیر طلاست و دلیل دوم جذابیت خود شخصیت جوکر که امروز به یکی از محبوب‌ترین بدمن‌های تاریخ سینما تبدیل شده است. جدای از این دو عامل، بازیگری خواکین فینیکس را هم در نظر بگیرید که می‌تواند کیفیت یک فیلم را چندین سطح ارتقا دهد. همین چند عامل باعث شد که بیشتر به زوایای مختلف این فیلم سر بزنیم. اصلا نگران «لو رفتن» داستان نباشید و با خیال راحت متن را بخوانید!
تصمیمی بزرگ از سوی یک کمپانی
بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ بود که خواکین فینیکس، یکی از ستاره‌های مشهور هالیوود که با رفتاری نامتعارف دائما باعث شد بازی‌های درخشانش آن‌طور که باید، مورد توجه نهادهای جاافتاده سینمای آمریکا، نظیر آکادمی اسکار، قرار نگیرد، اعلام کرد که آماده چالشی جدید است. او گفته بود که می‌خواهد در یک فیلم کم‌بودجه که در آن شخصیت اصلی مانند یکی از ضدقهرمان‌های آثار DC Comics، جوکر، است، بازی کند. فینیکس پیش از این نقش‌هایی از محصولات سینمایی مارول را رد کرده بود، زیرا مجبور بود این نقش‌ها را در چند فیلم بازی کند. نقش‌هایی که مارول به او پیشنهاد کرده بودند، شامل هالک و دکتر استرنج می‌شد. از سوی دیگر، کمپانی فیلم‌سازی به تاد فیلیپس، کارگردانی که پیش از این عمدتا به خاطر ساختن کمدی‌هایی چون «هنگ اُور» شناخته شده بود، پیشنهاد ساختن فیلمی بر اساس کمیک استریپ داده شده بود، اما او چندین بار این پیشنهاد را رد کرده بود، زیرا از نظرش این فیلم‌ها بیش از حد شلوغ‌کار بودند و نمی‌توانستند نظر او را به خود جلب کنند. خود فیلیپس می‌گوید که «جوکر» از تمایل اصلی او برای ساختن فیلمی بر اساس شخصیت‌های کمیک بوک می‌آید که در آن اندکی زاویه پرداختن به مسئله متفاوت است و مبانی داستانی جاافتاده‌تری داریم.
فیلیپس این ایده خود را به وارنر برادرز اعلام کرد. او به دی‌سی فیلمز هم اعلام کرد که با روشی ساده بین خود و مارول استودیوز تفاوت ایجاد کند. کاهش بودجه تولید و ساختن فیلم‌های غیرسریالی. دی‌سی فیلمز که در سال ۲۰۱۷ فیلم غیرسریالیِ «واندر وومن» را ساخته و در این زمینه با موفقیت هم روبه‌رو شده بود، تصمیم گرفت این پیشنهاد فیلیپس را بپذیرد. تابستان ۲۰۱۷ بود که دی‌سی فیلمز و وارنر برادرز اعلام کردند قصد دارند فیلمی تولید کنند که در آن تاد فیلیپس کارگردان است و همراه با اسکات سیلور نویسندگی هم می‌کند. مسئله جالب‌تر نام فیلیپس در کنار تهیه‌کننده‌ای بسیار مشهور بود؛ مارتین اسکورسیزی. این تصمیم وارنر برادرز و دی سی فیلمز با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. برای مثال جرد لتو که در مجموعه‌های دی‌سی نقش جوکر را بازی می‌کند، از این مسئله بسیار ناراحت بود که در یک دوره زمانی چندین نفر به ایفای نقش این شخصیت بپردازند.
یک ماه از این تصمیم گذشته بود که وارنر برادرز به دنبال این بود که لئوناردو دی‌کاپریو را برای ایفای نقش جوکر ترغیب کند و امیدوار بود که همکاری‌های پرشمار بین او و اسکورسیزی در جلب توجهش تاثیرگذار باشد، اما سال ۲۰۱۸ که از راه رسید، دیدیم که فینیکس گزینه اصلی فیلیپس برای ایفای این نقش است. این مسئله که «جوکر» قرار بود به شکلی غیرسریالی ساخته شود و فینیکس مجبور نیست در شماره‌های بعدی آن بازی کند، در تصمیم‌گیری او بسیار تاثیرگذار بود. خود فینیکس می‌گوید که وقتی از جریان این فیلم باخبر شد، بسیار هیجان‌زده شد، زیرا دقیقا همان شکل از فیلمی بود که چند سال به دنبالش می‌گشت. فینیکس می‌گفت که این فیلم خیلی خاص به نظر می‌رسد و از آن دسته فیلم‌های تیپیکال استودیویی نیست. البته چند وقتی طول کشید که فینیکس بتواند زاویه ورود و حضور دقیق خود در فیلم را پیدا کند، اما به‌هرحال نوشتن فیلمنامه در کل سال ۲۰۱۷ انجام شد و فیلم‌برداری هم یک سال پیش در تابستان ۲۰۱۸ کلید خورد. این سرگذشت مختصری بود که روند ساخت و جمع شدن تیم سازنده «جوکر» را نشان می‌دهد؛ فیلمی که اولین اکران خود را در جشنواره جهانی ونیز تجربه کرد و در هفته پیش موفق به دریافت بالاترین جایزه این جشنواره شد و شیر طلای ونیز را به سکوی پرشی ابتدایی برای خود تبدیل کرد.
محبوب‌ترین ضدقهرمان تاریخ سینما
همان زمان که فیلم «شوالیه تاریکی» با بازی خاص هیث لجر فقید و شخصیت‌پردازی‌اش دل خیلی از تماشاچی‌ها را برده بود، خیلی‌ها حسرت این را می‌خوردند که ای کاش داستان این فیلم بیشتر به شخصیت جوکر می‌پرداخت. جایی در آن فیلم جوکر برای کسی تعریف می‌کند که خودش صورتش را بریده تا مرهمی بر درد همسرش باشد، اما حالا که زشت شده، همسر او رهایش کرده است. همین نقطه جایی بود که خیلی‌ها می‌خواستند بیشتر و بیشتر از جوکر بشنوند و از این‌که او چگونه به اینجا رسیده. فیلم «جوکر» هم به همین مسئله می‌پردازد.
«جوکر» بر خلاف «شوالیه تاریکی» دوربین را برمی‌دارد و می‌گذارد کنار دست جوکرش تا بیشتر با سرگذشت و حس‌وحال او همراه شویم. گرچه قطعا تفاوت‌های بسیار اساسی بین جوکرِ «جوکر» و جوکر «شوالیه تاریکی» وجود دارد، اما این آرزوی دیرینه بسیاری از دوست‌داران شخصیت جوکرِ فیلم نولان با فیلم «جوکر» به واقعیت پیوسته. به خواکین فینیکس بازگردیم و تنوع بازی‌های او از «گلادیاتور» تا «مرشد» و «او» را در نظر بیاورید. همین حالا مو به تن بسیاری از افراد سیخ می‌شود وقتی به این مسئله فکر می‌کنند که بازیگری به توانایی‌های فینیکس قرار است شخصیتی آن‌قدر جذاب را بازی کند. از همین حالا می‌توان گفت که فینیکس مدعی اصلی اسکار بهترین بازیگر مرد امسال است.
خواکین فینیکس در اینجا نقش شخصیتی را بازی می‌کند به نام آرتور فلک که با سختی‌های گوناگونی که از سوی جامعه اطراف خود می‌کشد، به مرور زمان به سمت شخصیت جوکر متمایل می‌شود. در نمایی مشهور از فیلم شخصیت فلک در یک برنامه تلویزیونی رو به تماشاچی‌ها می‌گوید: «زمانی که به مردم می‌گفتم می‌خواهم کمدین شوم، همه به من می‌خندیدند، اما حالا هیچ‌کس دیگر نمی‌خندد!» پیچیدگی همین یک جمله را فقط نگاه کنید تا فضایی دقیق‌تر از داستان فیلم جوکر را درک کنید؛ شخصی کمدین شده و حالا دیگر کسی نمی‌خندد. جدای از این تعبیر خاص از این جمله کافی است به یاد داشته باشید که دونالد ترامپ پس از این‌که به ریاست جمهوری آمریکا رسید، عین همین جمله را گفت: زمانی می‌گفتم می‌خواهم رئیس‌جمهور شوم و همه به من می‌خندیدند، اما حالا دیگر کسی نمی‌خندد.
شخصیت آرتور فلک تقریبا بیماری روانی دارد. او که زمانی یک استندآپ کمدین بوده، حالا دچار انواع فقر شده و از سوی جامعه هم طرد شده و به دور انداخته شده است. ناتوانی در کسب موفقیت و رفتارهای عجیبی که جامعه اطراف با او می‌کنند، باعث می‌شود به قول غربی‌ها سویه‌های «نیهیلیستی» در شخصیتش برجسته شده و به سمت جوکر شدن بغلتد. خواکین فینیکس برای بازی در نقش جوکر تقریبا ۲۵ کیلوگرم وزن کم کرده و حتی اگر یک عکس از او ببینید، از صورتش متوجه این کاهش وزن شدید می‌شوید. جوکر به شکلی غریب می‌خندد و مطمئن باشید تصویر خندیدنش مدت‌های طولانی در ذهن شما باقی می‌ماند. از فینیکس پرسیدند که سبک خنده‌ای را که در این فیلم اجرا می‌کند، از کجا الهام گرفته و او در پاسخ گفته: «از دیدن ویدیوهای افرادی که به شکلی عصبی و روانی می‌خندند.» خود فینیکس می‌گوید برای شناخت این شخصیت کاری به جوکرهای قبلی نداشته که توسط بازیگران دیگری روی تصویر رفته‌اند، بلکه بیشتر تمرکز خود را بر مطالعه کتابی درباره انگیزه قاتلانی گذاشته است که بسیاری از سیاستمداران بزرگ را ترور کرده‌اند. فینیکس برای این‌که جوکر را به ما بشناساند، خود را به یک قاتل تبدیل کرده است.
پیش‌بینی می‌شود که «جوکر» فروشی تقریبا ۲۵۰ میلیون دلاری داشته باشد و از این طریق بتواند پنج برابر بودجه ساختش، درآمد تولید کند و از این لحاظ به یک فیلم بسیار پرسود تبدیل شود. ماه اکتبر که از راه برسد، شاید خیلی‌ها منتظر تماشای فیلم جدید اسکورسیزی، «ایرلندی»، باشند، اما قطعا این «جوکر» است که می‌تواند بیشترین توجه‌ها را جلب خود کند.
