نازنین کاظمی
عکسها دوروبرمان را پرکردهاند، دوربینها همه جا هستند، از جنگها تا جشنها. عکس هم سند هویت ماست و هم بخش اصلی مراسم عروسی. با عکسها اتفاقات را باور میکنیم، خاطراتمان را ثبت میکنیم، خودمان را میبینیم و بهتر میشناسیم. تابهحال عکسی توانسته زندگی شما را تغییر دهد؟ کم نیستند عکسهایی که جنگها را پایان دادهاند، یا انقلابها را به پیروزی رساندهاند. عکاسی طوری به زندگیمان پیوند خورده که انگار قرنهاست با ماست. سخت میشود باور کرد که فقط ١٨٠ سال از اختراع عکاسی گذشته باشد. مثل اینکه ما آدمها دست عکاسی را گرفتهایم و با اشتیاق و عجله به زندگی هر روزمان آوردهایم. روزهای اول، عکاسی هیچ کار سادهای نبود. اصلا برای حضور در هر لحظه زندگی ما آمادگی نداشت. عکاسان یا شیمیدان بودند، یا باید مراحل پیچیده عکاسی و ظهور را یاد میگرفتند. سوژه هم از دردسرهای عکاسی در امان نبود. در بعضی آتلیهها افراد مجبور بودند مدت طولانی بدون حرکت توی نور شدید آفتاب منتظر ثبت تصویرشان باشند. اما شوق ما برای زندگی با عکسها آنقدر زیاد بود که قبل از تولد ۲۰۰ سالگی عکاسی، حالا هر کدام یک دوربین توی جیبمان داریم. هر دوست قدیمی و نزدیکی تاثیر زیادی روی زندگیمان دارد، اینطور نیست؟ گاهی سرنوشت ما با وجود او تغییر میکند. بااینحال چندان متوجه تاثیرات دوستان نزدیکمان نیستیم. اگر فرصتی پیش بیاید که نگاهی به گذشته بیندازیم، ردپای عکاسی، این رفیق قدیمی، را در مسیر زندگیمان پیدا میکنیم. باید جالب باشد که بفهمیم عکسها چطور ما را تغییر دادهاند. قدرت تاثیرگذاری عکاسی را نمیتوانیم انکار کنیم، پس خوب است ببینیم تاریخ از این قدرت چطور استفاده کرده است. برای این کنجکاوی ما پاسخی وجود دارد.
سال گذشته کتابی از انتشارات مجله تایم منتشر شد که تاثیرگذارترین عکسهای تاریخ عکاسی را معرفی میکند. بیایید با هم نگاهی بیندازیم.
حتما دوست دارید بدانید که عکاسی از کی تاثیرگذار شد. اولین عکس مجموعه عکسهای تاثیرگذار چطور عکسی است؟ ممکن است بارها آن را دیده باشید.
عکس از ژوزف نیسهفور نیپس، ۱۸۲۶، نخستین عکس تاریخ
بله! اولین عکس تاثیرگذار، اولین عکس تاریخ است. تاثیر عکسها، پیش از آنکه حتی درست بدانیم عکاسی چیست، شروع شد. این تصویر منظرهای است که از پنجره خانه مخترع فرانسوی ژوزف نیسهفور نیپس دیده میشد.
عکسها را که ورق میزنم و تاریخها را نگاه میکنم، به نظر توزیع متوازنی وجود ندارد. از ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۵، ۹ سال، ۱۶ عکس در مجموعه وجود دارد. درحالیکه از خیلی سالها عکسی انتخاب نشده است. این دوران را باید اوج تاثیرگذاری عکاسی بنامیم. از ۱۶ عکس، ۱۲ عکس از جنگ است. در این دوران جنگهای زیادی در دنیا به وقوع پیوست. جنگ داخلی اسپانیا، حمله ژاپن به چین و جنگ جهانی دوم ازجمله آنهاست. به نظر میرسد عکاسی در این سالها به سفیر انسان در جنگها تبدیل میشود. آینهای برای بازتاب فجایع بشر علیه خودش.
اندوه، عکس از دیمیتری بالترمانتس، کریمه، جنگ جهانی دوم، ۱۹۴۲
بین سالهای ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۵، بیشترین تعداد عکس از سال ۱۹۴۵ میلادی انتخاب شده است. هر چهار عکس از پایان جنگ جهانی است و از پیروزی متفقین یعنی بریتانیا، ایالات متحده، شوروی و فرانسه! کمی عجیب است.
اهتزاز پرچم بر فراز رایشتاگ، عکس از یوگنی خالدی، برلین، آلمان، پایان جنگ جهانی دوم، ۱۹۴۵
حالا بیایید نگاهی به عکاسان و ملیتشان بیندازیم. از ۱۰۰ عکاس، ۵۱ نفر آمریکایی هستند. اختلاف زیاد است! شاید اینطور به نظر بیاید که عکاسی در آمریکا بسیار بیشتر از سایر کشورها رواج داشته است. اما تاریخ عکاسی چنین تفاوت فاحشی نشان نمیدهد. انگلیس، آلمان و فرانسه کشورهای پیشرو در عکاسی به شمار میروند. اما تعداد عکاسان آنها در این مجموعه از تعداد انگشتان دست تجاوز نمیکند.
اگر تاثیرگذارترین عکسهای تاریخ را بر اساس محل ثبت تصویر دستهبندی کنیم، با نتیجه عجیب دیگری مواجه میشویم. بیشترین تعداد عکس در آمریکا گرفته شده، ۴۶ عکس از ۱۰۰ عکس! و آلمان با تنها ۷ عکس در رتبه بعدی قرار دارد!
جای شکی باقی نمیماند که در دنیای تاثیرگذاری به وسیله عکس، آمریکا متفاوت عمل کرده است. اما قصه همینجا به پایان نمیرسد.
همانطور که پیشتر اشاره کردیم، بخش مهمی از عکسهای کتاب به جنگ و مبارزات حقوق بشر مربوط میشود. با وجود آنکه نیمی از عکسها در آمریکا گرفته شده، اما سهم آمریکا از عکسهای مربوط به جنگ، ظلم و فجایع انسانی ناچیز است! و این خیلی عجیب است!
مایکل جوردن، عکس از کو رنتمیستر ، ۱۹۸۴
شماره ۷۱۹
