درباره نتیکت یا آداب‌دانی در ارتباطات الکترونیکی

بعضی‌ها فکر می‌کنند دنیای مجازی دنیای بی‌دروپیکری است که هیچ‌چیز در آن حساب و کتاب ندارد و هیچ‌کس قرار نیست بابت رفتارش مواخذه شود. حقیقت این است که هرچند در همه جای دنیا نیروهای پلیسی برای تامین امنیت دنیای مجازی وجود دارد که مثل پلیس فتای خودمان حواسش به همه چیز هست، اما بخش عمده‌ای از فعالیت‌های آن‌لاینی که از کاربران سر می‌زند، هیچ تبعاتی برای آن‌ها ندارد. ما حکم انسان‌های اولیه دنیای مجازی را داریم که در کنار کشف آتش و اختراع چرخ در این جهان ناشناخته، باید آداب و رسوم و قوانینی را هم برای زندگی در کنار هم ابداع کنیم، وگرنه محکوم به فناییم.

چطور بانتیکت باشیم!
صرف‌نظر از اکانت‌های فیکی با اسامی مستعار که فقط برای فحاشی یا مقاصد سیاسی یا تخلفات اخلاقی راه‌اندازی می‌شود، اگر قرار است با اسم و رسم واقعی در دنیای مجازی حضور داشته باشیم، ناگزیر از رعایت قوانین خاصی هستیم که آن‌ور آبی‌ها به آن می‌گویند «نتیکت». این واژه از ترکیب دو واژه نت‌ورک به معنای شبکه و اتیکت به معنای آداب معاشرت به وجود آمده و به مجموعه قوانین و هنجارها و ناهنجارهایی اشاره دارد که باید در ارتباطات الکترونیکی رعایت کنیم. نتیکت همه آداب و رسوم مرتبط با دنیای مجازی را دربر می‌گیرد؛ این‌که چطور گروه‌های دوستانه را مدیریت کنیم، چگونه دوستانمان را به گروه‌ها اضافه کنیم، چطور این گروه‌ها را ترک کنیم و به چه ترتیبی با هم دیالوگ داشته باشیم و کامنت‌گذاری و حتی لایک و دیس‌لایک کنیم. نتیکت ممکن است به استفاده از امضای الکترونیک، اجتناب از پست‌گذاری بیش از حد و ارسال پست در گروه‌ها خارج از موضوع مورد بحث خلاصه شود یا موارد پیچیده‌تری را هم دربر بگیرد.
بعضی از کاربران دنیای مجازی اصول ساده زندگی در این فضا را هم نمی‌دانند. مثلا نمی‌دانند نباید با کسی که از دوستان و نزدیکان آن‌ها نیست، بدون اجازه تماس تصویری برقرار کنند، یا اجازه ندارند عکس‌های شخصی‌تر دوستان‌ و اقوامشان را بدون اجازه آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند. در یک کلام می‌توان گفت در فضای مجازی بی‌نتیکت هستند. حضور در فضای آن‌لاین برای بعضی‌ها مثل نشستن پشت فرمان اتومبیل است. همین که مشغول رانندگی می‌شوند، خود واقعی‌شان را فراموش می‌کنند؛ فحش می‌دهند و حق و حقوق دیگران را زیر پا می‌گذارند. طوری رفتار می‌کنند که زمین تا آسمان با رفتارشان در خانه یا محل کار تفاوت دارد. این درست همان اتفاقی است که اغلب در دنیای مجازی می‌افتد. نتیکت می‌خواهد به ما بگوید که اجازه نداریم در دنیای آن‌لاین آزادانه برون‌ریزی داشته باشیم، واژه‌های عجیب و غریب و جدید را به زبان بیاوریم و شخصیتی را از خود بروز دهیم که هرگز در زندگی عادی از ما دیده نمی‌شود.

آداب‌دانی مجازی بسته به جغرافیا
نتیکت مثل فرهنگ از جامعه‌ای به جامعه دیگر تغییر می‌کند و در هر جامعه‌ای ریشه‌های خود را از فرهنگ و ضوابط اخلاقی آن جامعه می‌گیرد. این مسئله بیش از هر چیز به شبکه اجتماعی یا پیام‌رسانی بستگی دارد که در هر کشوری ممکن است رونق داشته باشد. طبق آخرین بررسی‌های انجام‌شده و نقشه جهانی شبکه‌های اجتماعی در سال ۲۰۱۷، فیس‌بوک در ۱۱۹ کشور از ۱۴۹ کشور مورد بررسی، پرکاربردترین شبکه اجتماعی بوده. در کشورهایی مثل اندونزی، نامیبیا و موزامبیک اینستاگرام بیش از همه استفاده می‌شود و کشورهای آفریقایی عموما لینکداین را ترجیح می‌دهند. ژاپن تنها کشوری است که بیش از هر شبکه اجتماعی دیگری از توییتر استفاده می‌کند. البته توییتر در کشورهای اروپایی هم به‌شدت پرکاربرد است. چینی‌ها هم که با مشکل فیلترینگ فیس‌بوک و اینستاگرام مواجه‌اند، از QZone استفاده می‌کنند. هر کدام از این شبکه‌های اجتماعی ویژگی‌ها و مختصات خاص خود را دارد و آداب معاشرت خاص خود را می‌طلبد. در اینستاگرام یک جور آداب باید رعایت شود و در وی‌چت یک جور دیگر؛ همان‌طور که آداب حضور در چت‌روم‌های یاهو با شرایط حضور در گروه‌های تلگرامی فرق دارد. بسته به نوع تعاملی که در فضای ارتباطی ارائه‌شده توسط نرم‌افزار یا اپلیکیشن ایجاد می‌شود، نتیکت متفاوتی برگرفته از ویژگی‌های فرهنگی هر جامعه تعریف شده است که اگر رعایت نشود، یک نوع جامعه‌ستیزی و هنجارشکنی مجازی اتفاق افتاده؛ حرکتی که می‌تواند شخصیت فرد را در دنیای واقعی هم به‌کلی زیر سوال ببرد.

ما شهروندان دیجیتال
از وقتی اینترنت به زندگی عامه مردم راه پیدا کرد و زندگی آن‌لاین در اقشار مختلف اجتماع باب شد، عبارتی تحت عنوان «شهروندی دیجیتال» هم پا به عرصه وجود گذاشت. معنای دقیق این واژه «توانایی مشارکت در جوامع آن‌لاین» است؛ این‌که افراد هنگام استفاده از تکنولوژی دیجیتال باید چطور رفتار کنند. این عبارت در سال ۱۹۹۸ ابداع شد و با روی کار آمدن تکنولوژی‌های جدیدتر، تغییرات فراوانی را به خود دید. دانستن این مسئله آن‌قدر ضروری است که برخی از کشورها دوره‌هایی را برای آموزش شهروندی دیجیتال در سیستم آموزش عمومی خود در نظر گرفته‌اند. بااین‌حال، در بسیاری از کشورها این مسئله به‌کلی رها شده و رفتارهای مجازی تا زمانی که به مشکلات دامنه‌دار جدی منجر نشود، تحت پیگرد قرار نمی‌گیرد.
ارتباطات آن‌لاین مثل ارتباطات فیزیکی واقعی و حتی بیشتر از آن می‌تواند موثر یا مخرب باشد. گاهی حتی یک لایک ساده ممکن است احساسات کسی را جریحه‌دار کند. در دنیایی که شهروندانش بخش اعظم زندگی و روابط خود را در فضای دیجیتال تجربه می‌کنند، ضرورت تنظیم و اشاعه قوانینی در حوزه دیجیتال بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. زمانی که تازه اتومبیل به بازار آمده بود و تعداد کسانی که در هر شهر از خودروی شخصی استفاده می‌کردند محدود بود، نیازی به تدوین قوانین راهنمایی و رانندگی حس نمی‌شد. حالا اما بدون وجود این قوانین سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. دنیای مجازی هم امروز به وضعیتی مشابه دچار شده و به شهروندانی قانون‌مدار نیاز دارد؛ کسانی که آداب معاشرت در این فضا را بدانند و در هر شرایطی به آن پای‌بند باشند.

قوانین ده‌گانه نتیکت
برای زندگی در دنیای مجازی هم به تعداد قوانین موجود در زندگی حقیقی، قانون تعریف شده است؛ با این تفاوت که این‌جا معمولا کسی بابت قانون‌شکنی رسما مجازات نمی‌شود. بااین‌حال، رعایت این قوانین می‌تواند پرستیژ شخصیت مجازی افراد را ارتقا بدهد و از آن‌ها انسان‌های فهیم‌تر و معتبرتری ترسیم کند. در ادامه به ۱۰ مورد از مهم‌ترین قوانین نتیکت اشاره کرده‌ایم که در همه جوامع مورد احترام است.

قانون شماره یک- فراموش نکنید که با انسان‌ها طرف هستید
یک قانون طلایی در زندگی هست که می‌گوید با دیگران طوری رفتار کن که دوست داری با خودت رفتار شود. سعی کن خودت را به جای دیگران بگذاری و احساس آن‌ها را درک کنی. این همان قانونی است که اغلب مواقع در دنیای مجازی فراموش می‌شود؛ این‌که با انسان‌ها طرف هستیم، نه ربات‌های بی‌احساس. وقتی از طریق تکنولوژی با هم در ارتباط هستیم، فقط یک صفحه کامپیوتری را مقابل رویمان می‌بینیم؛ نه حرکات دست و صورت طرف مقابل مشخص است، نه تون صدا و لحنش. تنها چیزی که برای ارتباط برقرار کردن در اختیار داریم، واژه‌هاست؛ واژه‌های نوشته‌شده. درنتیجه این احتمال وجود دارد که منظور طرف مقابل را درست تفسیر نکنیم. این‌جاست که گاهی فراموش می‌کنیم کسی که با او در ارتباط هستیم، یک انسان است که احساساتی شبیه به ما دارد؛ حالا شاید کمی متفاوت‌تر.
قانون شماره دو – در دنیای آن‌لاین هم به استانداردهای رفتاری زندگی واقعی پای‌بند باشید
در زندگی عادی، اغلب ما تابع قانون هستیم؛ یا به‌خاطر حفظ موقعیت اجتماعی‌مان یا برای ترس از گرفتاری و مجازات. در فضای سایبری این ترس کمتر وجود دارد و برخی گمان می‌کنند استانداردهای اخلاقی و رفتاری کمتری را باید در این فضا رعایت کنند. این استانداردها ممکن است در برخی از فضاهای سایبری کمی متفاوت‌تر باشد، اما کمتر از زندگی عادی نیست. به‌عنوان مثال اگر در زندگی عادی خودمان را موظف به رعایت حقوق معنوی صاحب اثر می‌کنیم، در دنیای مجازی هم مجاز به کپی‌برداری بدون اسم نیستیم.
قانون شماره سه- موقعیت خود را در فضای سایبری شناسایی کنید
ممکن است رفتاری در یک فضا کاملا پسندیده باشد و در فضای دیگر نه. به‌عنوان مثال، در گروه‌های دوستانه بحث و بررسی فیلم و سریال، مطرح کردن شایعه‌ای درباره یک سلبریتی یا یک برنامه تلویزیونی ممکن است مشکلی ایجاد نکند، اما همین شایعه اگر در فضای دیگری مطرح شود، از شما یک شخصیت سطح پایین ترسیم می‌کند. پس وقتی به فضای جدیدی وارد می‌شوید، بلافصله هر چیزی را که از ذهنتان می‌گذرد، به زبان نیاورید. کمی فضا را بررسی کنید. آرشیوها را بخوانید و به چت‌ها دقت کنید. اول کمی با خلق‌وخوی افراد حاضر در آن فضا آشنا شوید و بعد مشارکت کنید.
قانون شماره چهار- وقت و ترافیک اینترنتی افراد دیگر را هدر ندهید
یک کلیشه مرسوم هست که می‌گوید آدم‌های امروزی از دیروزی‌ها زمان کمتری دارند. وقتی پستی می‌گذارید یا بحثی را در گروهی به راه می‌اندازید، درواقع وقت دوستان یا افراد حاضر در گروه را می‌گیرید. وظیفه شماست که اطمینان حاصل کنید وقتی که آن‌ها صرف خواندن پست‌ها یا صحبت‌های شما می‌کنند، به هدر نرفته است. گذشته از این افراد بابت ترافیک اینترنتی که برای دانلود عکس‌ها و ویدیوهای شما مصرف می‌شود، هزینه پرداخت کرده‌اند. پس بد نیست کمی نکته‌سنج‌تر و گزیده‌گو‌تر باشید.
قانون شماره پنج- چهره خوبی از خودتان در فضای آن‌لاین ترسیم کنید
در دنیای آن‌لاین معمولا شما به‌خاطر رنگ پوست یا وزن و سن و سالتان قضاوت نمی‌شوید. این‌جا ارزش شما بیشتر به حرف‌هایی است که می‌زنید و شخصیتی که از خود ارائه می‌دهید. بسیاری از اینستاگرامرها و سلبریتی‌های مجازی نه زیبا هستند نه ثروتمند؛ آن‌چه آن‌ها را پرطرفدار کرده، نوع نگرششان به دنیای اطراف است. اگر وقت زیادی را صرف فضای آن‌لاین می‌کنید، بهتر است از چیزهایی حرف بزنید که درباره آن‌ها اطلاعات دارید. درباره هرچیزی نظر ندهید، سعی کنید غلط‌های تایپی و نگارشی نداشته باشید و در یک کلام، آبرومند رفتار کنید.
قانون شماره شش- اطلاعات تخصصی‌تان را به اشتراک بگذارید
فضای سایبری در کنار همه آسیب‌هایی که دارد، بهترین مکان برای دسترسی به به‌روزترین اطلاعات است. اگر در زمینه‌ای تخصص دارید، اطلاعات خودتان را با دیگران به اشتراک بگذارید. البته این کار را باید در فضای مناسبش انجام دهید، گروه‌های تلگرامی خانوادگی جای خوبی برای خودنمایی شما درباره اطلاعاتتان در زمینه مهندسی الکترونیک نیست.
قانون شماره هفت- خشم خود را کنترل کنید
بسیاری از افراد در دنیای مجازی تحمل شنیدن نظرات مخالف خودشان را ندارند و با کوچک‌ترین اختلاف نظری، از خشم شعله‌ور می‌شوند. سعی کنید احساساتتان را کنترل کرده و منطقی بحث کنید. وقتی اختلاف‌نظرها در بحث بالا می‌گیرد، بهتر است از ادامه بحث و جدل صرف‌نظر کرده و پی‌گیری موضوع را به یک جلسه غیرمجازی واقعی موکول کنید.
قانون شماره هشت- به حریم خصوصی افراد احترام بگذارید
مطرح کردن بحث‌هایی درباره زندگی شخصی دوستان و آشنایان، عمومی کردن چت‌های خصوصی، انتشار عکس‌ بدون اجازه، برقراری تماس تصویری بدون اطلاع، همه و همه مصداق‌هایی از بی‌احترامی به حریم شخصی افراد است. این مسئله نه‌تنها اتیکت و وجهه شما را در دنیای مجازی خدشه‌دار می‌کند، بلکه می‌تواند به قیمت نابودی روابط دوستانه و کاری شما در زندگی واقعی تمام شود.
قانون شماره نه- از قدرتتان سوءاستفاده نکنید
این‌که به فضای سایبری مسلط هستید، یک گروه فعال پرعضو را مدیریت می‌کنید، یا فالوئرهای فراوانی در فیس‌بوک یا اینستاگرام دارید، به شما مجوز نمی‌دهد که با سایر افراد برخوردهای غیرانسانی داشته باشید، یا دیگران را تخریب کنید. هرگز تلاش نکنید از قدرتتان در دنیای مجازی سوءاستفاده کنید.
قانون شماره ده- اشتباهات دیگران را ببخشید
حتی سلبریتی‌های مجازی هم زمانی در فضای سایبری تازه‌کار بوده‌اند. وقتی کسی در این فضا اشتباهی مرتکب می‌شود، از اشتباه نگارشی گرفته تا پرسیدن سوال‌های احمقانه یا بحث‌های بلند غیرضروری، کمی مهربان باشید. لازم نیست به‌سرعت واکنش نشان دهید. قبل از هر واکنشی کمی فکر کنید. این‌که شما به قواعد این فضا مسلط هستید، به شما اجازه نمی‌دهد که دائما دیگران را تصحیح کنید. تذکر اشتباهات باید با لحنی مودبانه و نه در فضای عمومی اتفاق بیفتد. فراموش نکنید که رفتار و ادب شما در دنیای مجازی، نشانه شخصیت شماست.

شماره ۷۱۰