مرور «چلچراغ» بر صنعت مراقبه و مدیتیشن با عینک اقتصادی
توجه: این گزارش پر از عدد و رقم است!
نسیم بنایی
آدم‌ها با اهداف مختلفی سراغ مدیتیشن می‌روند. برخی می‌خواهند تنش و اضطراب روحی‌شان را کم کنند، بعضی هم به دنبال تمرکز حواس و بهبود عملکرد حافظه‌شان هستند. کنترلِ احساسات و رضایت از روابط شخصی هم جزو اهداف دسته دیگری است که به صورت مستمر مراقبه و تمرین مدیتیشن می‌کنند. اما آن دسته که مراقبه را به شما یاد می‌دهند، عموما هدفی فراتر از آرامش روح و تن آدم‌ها دارند و مهم‌ترین هدفشان می‌تواند کسب درآمد باشد. به‌هرحال، کمتر کسی پیدا می‌شود که بگوید فقط بابت مسئولیت اجتماعی یا اهداف خیرخواهانه کار می‌کند. شاید آدم‌ها بخشی از مسئولیت اجتماعی خود را آرامش روح و روان انسان‌های اطرافشان در جامعه بدانند، اما کسانی که به آموزش مراقبه و تن‌آرامی به چشم یک شغل نگاه می‌کنند، باید رویکرد مالی داشته باشند. اما این روزها، با این گرانی، یک تن‌آرامیِ ساده چند؟
پیدا کردن آدم‌هایی که اهل مراقبه و مدیتیشن هستند، کار ساده‌ای نیست، اما بر اساس برخی آمار، چیزی در حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون نفر از مردم روی زمین، به صورت روزانه و مستمر، مراقبه می‌کنند. طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در آمریکا در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱۸میلیون نفر مراقبه می‌کردند؛ این تعداد احتمالا با خانه‌نشینی افراد به دلیل کرونا، افزایش چشم‌گیری داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۵۰ درصد از افرادی که دچار اینسومنیا یا کم‌خوابی هستند، به کمک مدیتیشن، مشکل کم‌خوابی خود را حل می‌کنند. علایم شدید تنش‌های روحی هم به کمک مراقبه در میان ۷۳ درصد از افراد کاهش پیدا می‌کند. بر اساس برخی مطالعات، کافی است چهار روز مراقبه کنید، بعد از این مدت کوتاه می‌توانید شاهد افزایش قدرت تمرکز خود باشید. مراقبه فقط مربوط به بزرگ‌سالان نیست. کودکان هم مراقبه می‌کنند. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، تعداد کودکانی که در سال ۲۰۱۷ مراقبه کرده‌اند، دست‌کم ۱۰برابر تعداد آن‌ها در سال ۲۰۱۲ بوده است. اما آمار و ارقامی وجود دارد که نشان می‌دهد گردش مالی این قضیه هم می‌تواند بالا باشد.
صنعت مراقبه
آیا می‌دانستید تمرین مدیتیشن و مراقبه در محل کار هم مد شده؟ آمار نشان می‌دهد ۵۲ درصد از کارمندان و کارکنان در سرتاسر دنیا در سال ۲۰۱۸ در دوره‌های مدیتیشن و کلاس‌های آموزش مراقبه شرکت کرده‌اند. این دوره‌ها با گردش مالی قابل تاملی همراه بوده است. به گزارش مجمع جهانی اقتصاد، میزان گردش مالی مدیتیشن تنها در ایالات متحده در سال ۲۰۲۲ به حدود دومیلیارد دلار خواهد رسید. یعنی این رقم سنگین بین مردم ردوبدل می‌شود صرفا برای این‌که آدم‌ها به آرامش روح و تن دست پیدا کنند. اما صنعت مراقبه در حال رشد است و در آینده با رقم‌های کلان‌تری روبه‌رو خواهیم شد. نگاهی به ارقام گذشته، میزان رشد این صنعت را بهتر نشان می‌دهد. در سال ۲۰۱۶ این صنعت بیش از یک‌میلیارد دلار روانه جیب مربیان مراقبه و مدیتیشن کرده است. البته این آمار فقط مربوط به کلاس‌های آموزش حضوری است و درآمد حاصل از اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های موبایلیِ آموزش مراقبه را در نظر نمی‌گیرد. ارزش بازار مراقبه از ۹۵۹ میلیون دلار در سال ۲۰۱۵ به یک‌میلیارد و ۸۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۶ رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد سالانه ارزش بازار مراقبه به طور متوسط ۱۱.۴درصد بوده است. مدیتیشن یک بازار پرسود است.
مراقبه از راه دور
آن‌ها که زیاد اهل مراقبه و تمرین مدیتیشن هستند، حتما تابه‌حال یک بار اسم هداِسپیس (Headspace) را شنیده‌اند؛ برنامه‌ای آمریکایی-انگلیسی که در زمینه مدیتیشن تخصص دارد. این برنامه در سال ۲۰۱۸ جزو شناخته‌شده‌ترین برنامه‌های مراقبه بود و در همان سال بیش از ۴۰میلیون مرتبه دانلود شد. هزینه اشتراک این برنامه به صورت ماهانه، ۱۲دلار و ۹۹سنت است. هزینه سالانه این اشتراک هم ۹۴دلار و ۹۹سنت است. کاربران می‌توانند اشتراک مادام‌العمر هم بگیرند که هزینه آن ۳۹۹دلار و ۹۹سنت است. (از آن‌جا که قیمت دلار لحظه‌به‌لحظه در حال فتح قله‌هاست، محاسبه این هزینه‌ها به تومان را بر عهده خودتان می‌گذاریم، تا این لحظه دلار ۲۰هزار و ۵۰۰تومان است.) البته برنامه‌های دیگری هم وجود دارند. مثلا برنامه فیت‌مایند که یک هفته رایگان است، برای یک ماه مراقبه ۱۱دلار و ۹۹سنت می‌گیرد و یک دلار مقرون‌به‌صرفه‌تر از هداسپیس است. گران‌ترین برنامه هم کام (Calm) است که هزینه اشتراک ماهانه‌اش ۱۴دلار و ۹۹سنت می‌شود. این روزها که کرونا خیلی‌ها را خانه‌نشین کرده، تعداد افرادی که به اپلیکیشن‌های مراقبه و مدیتیشن مراجعه می‌کنند، بیشتر هم شده است. به همین خاطر برآورد می‌شود که تعداد کاربران برنامه‌های آموزش مراقبه و دوره‌های آن‌لاین مدیتیشن بیشتر شود. اما از مراقبه در ایران چه خبر؟
مراقبه به سبک ایرانی
دوره‌های آموزش مراقبه در ایران هم به یک روال طبیعی تبدیل شده. مثلا بسته‌های آموزش مراقبه در قالب مقدماتی، متوسطه یا پیشرفته ارائه می‌شود که مدت زمان آن ۹ ماه و هزینه‌اش ۶۰۰هزار تومان است. البته این بسته، برای دوره‌های غیرحضوری است. یعنی هنرجویان بسته‌هایی به صورت فایل mp3 و pdf دریافت می‌کنند و از این طریق از آموزش‌ها هم بهره‌مند می‌شوند. برگزارکنندگان برخی دوره‌ها ادعا می‌کنند که دوره‌های حضوری آن‌ها خلاصه ۴۵۰ کتاب در زمینه مراقبه و مدیتیشن است و در قالب یک چکیده اثرگذار به هنرجویان ارائه می‌شود. طبیعی است که قیمت این دوره‌ها بیشتر هم می‌شود و به بالای یک میلیون تومان برای چند جلسه مختصر می‌رسد. البته برخی هم به کتاب‌ها پناه می‌برند و به صورت خودآموز مراقبه را یاد می‌گیرند. کتاب‌های آموزش مراقبه هم قیمت‌های مختلفی دارند. مثلا کتاب‌های صوتی هستند که قیمت آن‌ها با تخفیف از پنج‌هزار تومان شروع می‌شود و همین‌طور بالا می‌رود. کتاب‌های غیرصوتی هم با قیمت‌های مختلف در دسترس است.
اما قرار نیست همیشه مصرف‌کننده باشید. گاهی هم می‌توانید یاد بگیرید و کسب‌وکار مراقبه‌ای خودتان را راه بیندازید. در اینترنت دوره‌هایی هم وجود دارد که به کمک آن‌ها می‌توانید فنون مراقبه را یاد بگیرید و به عنوان مربی آغاز به کار کنید. برای مثال، یکی از این دوره‌های ۱۱ جلسه‌ای با قیمت چهارمیلیون و ۲۰۰هزار تومان برگزار شده و حتی می‌توان به دلیل شیوع کرونا، صورت غیرحضوری هم آن را یاد گرفت. روی‌هم‌رفته بازار مراقبه داغ است و فرقی نمی‌کند کجای دنیا باشید، به‌هرحال می‌توانید از صنعت رو به رشدِ تن‌آرامی بهره بگیرید.
این روزها همه مراقبه می‌کنند، شما چطور؟
یکی از یافته‌ها نشان می‌دهد مدیتیشن، بهره‌وری کارکنان را تا ۱۲۰درصد افزایش می‌دهد. همین آمار و ارقام باعث شده خیلی از شرکت‌ها دوره‌های مدیتیشن برای کارکنان خود برگزار کنند. حتی آمار نشان داده شرکت‌ها با برگزاری همین دوره‌های ساده مراقبه، توانسته‌اند به خاطر افزایش بهره‌وری، سود خود را تا ۵۲۰درصد افزایش دهند. اما مدیتیشن فقط در محل کار کاربرد ندارد. بسیاری از مدرسه‌ها، بخشی از برنامه‌های روزانه خود را به مدیتیشن اختصاص داده‌اند. در سال ۲۰۱۲ از میان کل مدارس آمریکا، ۹۱مدرسه، به صورت هفتگی، برنامه مدیتیشن داشتند. حالا تعداد مدارسی که در همه نقاط دنیا، مراقبه را در برنامه کلاسی بچه‌ها می‌گذارند، افزایش چشم‌گیری یافته است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد عموما افرادی که بین ۴۵ تا ۶۴ سال دارند، به مدیتیشن روی می‌آورند. آمار دیگری هم نشان می‌دهد عموما زنان بیشتر از مردان مشتری مدیتیشن هستند. ۱۶.۳درصد از زنان معمولا یک بار در عمرشان مراقبه کرده‌اند، درحالی‌که این رقم در مورد مردان به ۱۱.۸درصد می‌رسد. در ضمن سفیدپوستان بیشتر از سایر افراد از مدیتیشن استقبال می‌کنند. برخی افراد هم به دلیل باورهای مذهبی و اعتقادی‌شان، بیشتر احتمال دارد سراغ مدیتیشن بروند. مثلا ۶۶ درصد از بودایی‌هایی که در آمریکا زندگی می‌کنند، دست‌کم یک بار تمرین مدیتیشن کرده‌اند. البته کسانی که به هیچ آیین و مسلکی پای‌بند نیستند هم به مراقبه نیاز پیدا می‌کنند. در آمریکا ۲۵ درصد از افرادی که مذهب خاصی ندارند، مراقبه می‌کنند. به نظر می‌رسد مدیتیشن موفق‌ترین راه برای رسیدن به آرامش در دنیای امروز است.
پیش به سوی بی‌فکری
برخی از موسسه‌ها نام دوره‌های مراقبه خود را دوره بی‌فکری گذاشته‌اند. یعنی هنرجویان در این دوره‌ها قرار است به هیچ‌چیز فکر نکنند و در واقع «هنر فکر نکردن» را بیاموزند. دلیلش هم روشن است؛ آمار نشان می‌دهد بی‌فکری مفید است. ۷۶ درصد از افرادی که مراقبه می‌کنند، وضعیت جسمی و روحی مساعدی دارند و با انگیزه و انرژی زندگی می‌کنند. سطح انرژی این افراد هم عموما بالای ۶۰ درصد است. دوسوم از کل افرادی که تمرین مراقبه کرده‌اند، می‌گویند بعد از ۶ تا ۹ ماه، موفق شده‌اند هیجان و اضطراب درونی خود را مدیریت کنند. تعداد مبتلایان به بیماری‌های قلبی-عروقی هم در میان کسانی‌که اهل مراقبه هستند، کمتر است. در واقع ۸۷ درصد از افرادی که مراقبه می‌کنند، هیچ‌وقت بابت بیماری‌های قلبی در بیمارستان بستری نمی‌شوند. آن‌ها که روزانه نیم ساعت را به مراقبه اختصاص می‌دهند، عموما دچار کمردرد و دردهای عضلانی شدید هم نمی‌شوند. در میان ۳۰ درصد از افراد، علایم کمردرد با مدیتیشن کاهش پیدا کرده است. یک نکته مهم که اثبات شده هم این است که مدیتیشن فشار خون را در ۸۰ درصد از مواقع کاهش می‌دهد. روی‌هم‌رفته به نظر می‌رسد با مراقبه، زندگی گلستان می‌شود. آن‌ها که پول دارند و وقت، می‌توانند سراغ کلاس‌ها و دوره‌های حضوری بروند، آن‌ها که پولشان به کلاس رفتن نمی‌رسد، می‌توانند در خانه و به دور از کرونا بمانند و در یک گوشه دنج تمرین بی‌فکری کنند.
