کمی درباره سوپرکلاسیکو و جنجال فینال جام لیبرتادورس ۲۰۱۸
سهیل اسماعیلپور گنجی
آلودگی هوا، معضلِ ترافیک، برخورد با ناهنجاریهای اجتماعی و… همواره مهمترین چالشهای شهرداران پایتختِ هر کشور است . اما در آرژانتین و پایتختش، بوینس آیرس، علاوه بر همه این موارد سوپر کلاسیکو را نیز باید اضافه کرد که به اندازه همه موارد یادشده چالش و دغدغه به همراه دارد؛ شاید حتی بزرگترین معضل شهردار و مقامات امنیتی بوینس آیرس باشد!
در آوریل سال ۲۰۰۴، روزنامه انگلیسی The Observer، سوپرکلاسیکو را در صدر لیست دربیهای خود قرار داد و در ادامه نوشت یکی از ۵۰ کاری که باید قبل از مرگ انجام دهید، دیدن سوپر کلاسیکو است! بعد از آن، در سال ۲۰۱۶ مجله معتبرِ فوتبال انگلیسی Four Four Two تقابل دو تیم شهر بوینس آیرس را بزرگترین دربی جهان قلمداد کرد. روزنامه دیلی تلگراف این مسابقه را به عنوان بزرگترین رقابت باشگاهی فوتبال در جهان و در سال ۲۰۱۶ روزنامه دیلی میرور نیز رقابت بین دو تیم بوکاجونیورز و ریورپلاته را در رتبه نخستِ ۵۰ دربی برتر فوتبال جهان، بالاتر از بازی اِلکلاسیکو (بین بارسلونا و رئال مادرید) قرار داد. بیش از ۷۰ درصد هواداران فوتبال در آرژانتین را هوادارانِ این دو تیم تشکیل میدهند. کلاسیکو برای نخستین بار در فوتبال آرژانتین بود که بر سَر زبانها افتاد و بعدا در فرهنگ واژگانِ فوتبال اسپانیا نیز به کار گرفته شد.
دو باشگاه بوکا و ریورپلاته هر دو در منطقه لابوکا، که اکثرِ ساکنان آن مهاجران اهل جِنوای ایتالیا هستند، ریشه دارند. در محله دوکلَند، طبقه کارگرنشینِ شهر بوینس آیرس، ریورپلاته در سال ۱۹۰۱ تاسیس شد و بوکاجونیورز در سال ۱۹۰۵. اما در سال ۱۹۲۵ ریورپلاته به منطقه نونِز، در شمال شهر نقل مکان کرد. از آن زمان بوکاجونیورز به عنوان باشگاه طبقه کارگر آرژانتین شناخته میشد. از آنجایی که تیم بوکا از سوی تعدادی از مهاجرانِ ایتالیایی اهل جنوا تاسیس شده بود، بسیاری از طرفداران این تیمِ آبی و زردپوش بوینس آیرس را مهاجرانِ ایتالیایی ساکن محله لابوکا تشکیل میدادند که بهشان لقب Xeneizes (زِنی زِس) را داده بودند؛ کلمهای برگرفته از گویشِ Liguria، منطقهای در شهرِ جنوای ایتالیا.
در سوم آوریل ۱۹۰۵، گروهی از جوانان یونانی و ایتالیایی که اکثرا اهل جِنوای ایتالیا بودند، در خانهای در جنوب بوینس آیرس جلسهای برگزار کردند با حضور استِبان بالیِتو و به همراه آلفردو اسکارپاتی، سانتیاگو سانا و برادران یوانیس و تئودوروس و بنیانِ تیمی را بنا نهادند که امروز در زمره پرطرفدارترین تیمهای دنیا قلمداد میشود. در سوی مقابل، تیم ریورپلاته با لقب «لوس میلوناریوس»، (میلیونرها) مشهور هستند. اولین بازی رسمی دو تیم در تاریخ در ۲۴ اوت ۱۹۱۳ برگزار شد که درنهایت با پیروزی ۲-۱ به سود ریور پلاته خاتمه یافت.
سوپرکلاسیکو با همه هیجانها و استرسها بابت درگیری دو طرف، همیشه با شور و شوق هواداران نیز همراه بوده. شبکه بیبیسی آن را دریایی از رنگ به همراه فریادها و غرشها و آتشبازیهای بیپایان توصیف کرده است. استادیوم هر دو تیم، «لا بومبونِرا»ی بوکا جونیورز و «اِل مونومنتال» ریورپلاته، بسیار جَو مخوف و پراسترسی برای حریفان دارد. بهخصوص روز دربی بوینس آیرس که اکثرا با خسارتهای مالی گسترده و تعداد زخمیهای زیاد همراه است. دخالتهای پلیس هم که همیشه یکی از اتفاقهای تکراری تقابل هواداران دو طرف است.
هواداران بوکا جونیورز، طرفدارهای تیم رقیب را «گالیناه» (مرغ) خطاب میکنند و در سوی مقابل هم هواداران ریور، طرفداران بوکا را «los chanchitos» (خوکهای کوچک) صدا میزنند، چون ادعا میکنند استادیوم آنها، لابومبونرا، در منطقه فقیرِ لابوکا واقع شده است و بوی بدی میدهد. لقب دیگری که هواداران ریورپلاته به بوکا جونیورزیها دادهاند «نبوستروس» (جمعکننده کود) است که اشاره به بوی بدِ رودخانه آلوده در لابوکا دارد.
دیهگو آرماندو مارادونا، نماد چپگراهای افراطی بوکا جونیورز است و نماد مبارزه با سیاسیون و اشرافیگری.
هینچادا، معروفترین و خطرناکترین گروه اولتراهای کشور آرژانتین هستند که هر دو گروه افراطی طرفداران دو تیم شهر بوینس آیرس را تشکیل میدهند. هیچ حد و مرزی در خشونت آنها به چشم نمیخورد، هیچچیز برای آنها مهمتر از تیمشان نیست. کاتالدو اِسپیتاله، نخستین بازیکنی بود که جرئت کرد بین دو دشمن جابهجا شود. او در فصل ۱۹۳۳ بوکاجونیورز را ترک و به تیم رقیب، ریورپلاته پیوست. اُسکار روجِری، مدافع ملیپوش معروف آرژانتینی که در بیش از ۱۵۰ بازی با پیراهن بوکا در پنج فصل به میدان رفت، پس از اینکه در سال ۱۹۸۵ به تیم ریورپلاته منتقل شد، اظهارنظر جالبی داشت: «آسان نیست، یک طرف به شما به عنوان یک خائن نگاه میکند و طرف دیگر واقعا به شما اعتماد ندارد.» کشته شدن ۹۶ هوادار دو تیم در درگیریهای بین دو طرف، خود بیانگر هولناک بودن و حساس بودن تقابلهای دو تیم است. قشر فرودست و کارگر هوادار بوکاجونیورز هستند و قشر ثروتمند جامعه که طرفدار ریورپلاته هستند که با لقب میلیونرها شناخته میشوند.
تراژدی گِیت ۱۲
بدترین و تلخترین فاجعه فوتبال در تاریخ فوتبال آرژانتین در درگیری میان هواداران دو تیم بوکا جونیورز و ریور پلاته به ثبت رسید که اکثر کشتهشدگان نوجوانان و جوانان بودند که میانگین سن قربانیان ۱۹ سال گزارش شده بود. در ۲۳ ژوئن ۱۹۶۸، در استادیوم المونومنتال، پس از اینکه بازی با نتیجه ۰-۰ به پایان رسید، در پی برخورد و تنش میان هواداران در ورودی شماره ۱۲ استادیوم، ۷۱ هوادار کشته شدند و ۱۵۰ هوادار نیز مجروح.
ادعاها و گزارشهای مختلفی در خصوص آن رخداد تلخ وجود دارد. برخی ادعا میکنند که این فاجعه پس از آن اتفاق افتاد که هواداران بوکا جونیورز پرچمهای تیم ریور پلاته را آتش زدند و بالای سر هواداران حریف پَرت کردند و این باعث شد که هواداران برای در امان ماندن از آتش سوزی، خود را از ردیف پایین پرت کنند. برخی دیگر ادعا میکنند که این اتفاق پس از ورود هواداران ریور پلاته به بخش هواداران بوکا رخ داده است و همین امر باعث ترس و درگیری میان هواداران دو طرف شد. بااینحال برخی میگویند ورودی شماره ۱۲ قفل بوده و در آن زمان باز نشده بود و هجوم هواداران باعث فشردگی جمعیت و بروز این حادثه شد. ویلیام کِنت، مدیرعامل وقت باشگاه ریور پلاته ادعا کرد که پلیس مقصر این اتفاق است، زیرا در سرکوب و آرام کردن هواداران بوکا ضعیف عمل کرده است.
پس از سه سال تحقیق، پرونده بدون هیچ نتیجهای مختومه اعلام شد. خبری بسیار ناراحتکننده و دلسردکننده برای خانوادههای قربانیان. بعد از آن فاجعه، گِیتهای استادیوم اِلمونومنتال، به جای اعداد با حروف مشخص و نامگذاری شدند. در پایان فصل ۱۹۶۸ نیز ۶۸ باشگاه فوتبال در اتحادیه فوتبال آرژانتین ۱۰۰،۰۰۰ پزو برای کمک به خانوادههای قربانیان جمعآوری کردند. شش سال میشود که مسئولان فدراسیون فوتبال آرژانتین برای جلوگیری از آشوبهای متداول در استادیومهای خطرناک سوپر لیگ آرژانتین، قانونی را وضع کردهاند که هواداران تیم مهمان اجازه ورود به استادیوم حریف را ندارند! با کلی تبصره و ماده و کاملا محدود، دوباره از ابتدای فصل ۱۹-۲۰۱۸ تصمیم گرفته شد تا هواداران تیمها بتوانند در خانه حریف تیم خود را تشویق کنند. دقت کنید، فقط تشویق!
دو تیم پرطرفدار شهر بوینس آیرس، حدود دو سال قبل با به رخ کشیدن فوتبال آرژانتین موفق شدند به فینال جام باشگاههای آمریکای جنوبی، موسوم به کوپا لیبرتادورس برسند. دیدار رفت در تاریخ ۱۱ نوامبر ۲۰۱۸ در استادیوم لابوم بونِرا به میزبانی بوکا جونیورز برگزار شد که با تساوی ۲-۲ به پایان رسید. همه نگاهها، به دیدار برگشت فینال بود. قرار بود در یک بعدازظهرِ آرام، دو تیم پرطرفدار آمریکای جنوبی، اعتبار فوتبال آرژانتین، تیمهای بوکا جونیورز و ریور پلاته در دیدار برگشت فینال کوپا لیبرتادورس، مقابل یکدیگر صفآرایی کنند.
رقابتی که آوردنِ نامش هم ترسناک است، چه برسد به اینکه فینال معتبرترین جام باشگاهی قاره آمریکای جنوبی در میان باشد. در حالت عادی و حتی در یک دیدار دوستانه (که البته برای هواداران این دو تیم رقابت دوستانه معنی ندارد و هیچ دوستیای در کار نیست) بازی همواره با خشونت و اخراج بازیکنان و در سکوها، درگیری میان هواداران دو تیم چند زخمی بر جای میگذارد. حالا تصور کنید که این رقابت، فینالِ جام باشگاههاست!
ورزشگاه مونومنتال شهر بوینس آیرس، هواداران تیم قرمزپوشِ شهر ساعتها قبل از شروع بازی جوی هولناک و ترسناک را به وجود آوردند. خیابانهای منتهی به استادیوم را بستند تا اتوبوس تیم همشهری و رقیب، بوکاجونیورز به استادیوم نرسد. با نارنجکهای دستی و مواد دودزا و با شکستن نردههای کارگذاشته از سوی نیروهای امنیتی، جوی دلهرهآور به وجود آوردند. این آغاز جنگی بود در قالب فوتبال. چند کیلومتر آن طرفتر، آن سوی شهر بوینس آیرس، در اتفاقی شگفتانگیز و بینظیر، ۵۰ هزار نفر از هوادارانِ تیم آبیپوش شهر در زمان تمرین تیم بوکاجونیورز، در استادیوم لابومبونرا حاضر شدند تا قبل از شروع جنگ به تیم خود روحیه دهند.
اتوبوس تیم بوکا جونیورز در شرایطی کاملاً امنیتی در محاصره نیروهای پلیس ویژه به سوی محل برگزاری دیدار برگشت فینال کوپا لیبرتادورس به راه افتاد؛ به سوی جهنمی که در انتظارشان بود! ناگهان به دلیل حمله هواداران ریورپلاته به اتوبوس بوکا، شیشههای اتوبوس شکسته شد. انبوهی از سنگ و چوب، فندک، چاقوهای کوچک که به سوی تیم محاصرهشده بوکا پرتاب میشد. پلیس وارد معرکه شد، که ای کاش نمیشد. همین دخالت پلیس کافی بود تا اوضاع بدتر شود. با شلیک تیر هوایی و پرتاب گاز فلفل و اسپری دودزا، ثانیهای نکشید که بوینس آیرس به میدان جنگ تبدیل شد. انتشار گاز فلفل در اتوبوس تیم بوکا جونیورز باعث شد تعدادی از بازیکنان بوکا دچار تنگی نفس و بدحال شوند. همچنین شیشههای شکسته اتوبوس موجب جراحت صورت برخی بازیکنان شد.
هواداران خشمگین ریور، پس از شکستن نردههای کارگذاشتهشده از سوی نیروهای امنیتی، به سوی پلیس حمله کردند و ماشینهای پلیس را در عرض چند دقیقه اوراق کردند! شیشه ساختمانهای اطراف را شکسته و با چوب، شیشههای ماشینهای پارکشده در منطقه حادثه را خرد کردند. چند صد متر آن طرفتر ۶۲ هزار نفر در استادیوم مونومنتال، حبس شده بودند. بلندگوی ورزشگاه سعی در آرام کردن محیط داشت. صدای شلیک تیر هوایی، حاضران در استادیوم را متوجه اتفاقات بیرونِ استادیوم کرده بود. درهای استادیوم را بستند تا خشونت به داخل استادیوم کشیده نشود، چون معلوم نبود چه بر سر هزاران نفر هواداری که ساعتها زیر آفتاب نشسته بودند و سرویسهای بهداشتی را بسته و شبکه توزیع آب آشامیدنی استادیوم را نیز قطع کرده بودند، میآمد. کسی نفهمید چطور اتوبوس تیم بوکا جونیورز، زیر آن همه پرتاب اشیای متفاوت وارد استادیوم شد. سریع بازیکنها را به سمت رختکن هدایت و تیم پزشکی را بالای سرِ آنها رساندند. اولین مصاحبه از سوی مربیان دو تیم انجام شد. قطع مسلم، تیم بوکاجونیورز آمادگی برگزاری بازی را نداشت، ولی در سوی مقابل مسئولان تیم ریور پلاته، معتقد بودند شرایط آنقدر هم به هم ریخته نیست! و میشود مسابقه را برگزار کرد.
مارچلو گایاردو، سرمربی تیم ریورپلاته به رختکن تیم حریف رفت و با دلجویی از بازیکنان بوکا، شرایط را سنجید. اندکی بعد مسئولان تیم ریور پلاته در مقابل دوربینهای تلویزیونی حاضر شدند و گفتند که با این شرایط قادر به برگزاری مسابقه نیستند. اتفاقاتی که درنهایت منجر به این شد که دیدار برگشت فینال کوپا لیبرتادورس، خارج از آرژانتین و در زمین بیطرف انجام شود؛ اتفاقی که در نوعِ خود نادر بود. فینال جام باشگاههای آمریکای جنوبی در خاک اروپا! استادیوم سانتیاگو برنابئو شهر مادرید در کشور اسپانیا را میزبان این رقابت جنجالی برگزیدند. همچنین در پی اتفاقات رخداده باشگاه ریور پلاته به ۴۰۰ هزار دلار نیز محکوم شد. ستارگان فوتبال آمریکای جنوبی، از برزیل گرفته تا شیلی و اروگوئه، برگزاری فینال قاره آمریکای جنوبی در اروپا را یک رسوایی خواندند.
درنهایت بعد از چند بار تاخیر در برگزاری بازی برگشت فینال، این مسابقه در تاریخ ۹ دسامبر ۲۰۱۸ در استادیوم سانتیاگو برنابئو شهر مادرید به قضاوت آندرس کونها از کشور اروگوئه برگزار شد. بازی کاملا تحتالشعاع اتفاقات رخ داده در بوینس آیرس آغاز شد. بوکاجونیورز در دقیقه ۴۴ با گلزنی داریو بِندِتو، مهاجم خود، پیش افتاد. شادی بعد از گل بندتو که رو به سمت مدافع ریورپلاته، زبانِ خود را درآورد و چشمانش را چپ کرد، سوژه داغ عکاسان و البته بعد از شکست بوکاجونیورز در فینال سوژه داغترِ هواداران ریور پلاته شد. درنهایت این تیم ریور پلاته بود که موفق شد در فینال مادرید با نتیجه ۳ بر ۱ بوکاجونیورز را شکست دهد و برای چهارمین بار جام قهرمانی لیبرتادورس را بالای سر ببرد.
