نامه‌های روسی
آستولف لویی لئونور مارکی دو کوستین
ترجمه باقر پرهام
نشر مرکز
جنگ سرد، پرده آهنین، دو بلوک بزرگ شرق و غرب، جنگ ویتنام، جنگ کره و… همه این‌ها برای این کافی است که بپذیریم انقلاب ۱۹۱۷ روسیه، لااقل در کنار ظهور فاشیسم در اروپا، بزرگ‌ترین اتفاق قرن پیشین است و البته بعید است کسی بتواند انکار کند که ماندگارترین تاثیر را در دنیای پس از خودش داشته است. اینک در دنیای پس از فروپاشی بلوک شرق و زوال سوسیالیسمِ واقعا موجود آن انقلاب مقصر بیش از نیمی از اتفاقات تلخ تاریخ برشمرده می‌شود. در کشور خودمان همیشه تنها نقطه‌ای که همه جناح‌های رسمی سیاسی بر سر آن متفق‌اند، اثر منفی همسایه بودن با اتحاد جماهیر شوروی است. شوروی مقصر شکست خوردن جبهه ملی، مقصر رادیکال شدن نیروهای سیاسی در ایران، مقصر جنگ مسلحانه و مقصر همه اتفاقات تلخ این یک قرن اخیر محسوب می‌شود.
بعید است کسی بتواند دیکتاتوری حزب بلشویک در شوروی را انکار کند. اما چیزی که معمولا فراموش می‌شود، این است که حزب بلشویک چه کشوری را از امپراتوری تزاری تحویل گرفت. تمایل مردم روسیه تزاری به ایجاد تغییر در نظام سیاسی که خود را در قالب آثار داستایوسکی و گورکی به نمایش می‌گذاشت، حاصل نظامی از سیاست، تفکر و فرهنگ بود که سرانجام به انقلاب منجر شد، اما انقلاب توان کافی برای از میان بردن آن را نداشت.
برای درک این تحولات، درک درست از موقعیت روسیه پیش از انقلاب بسیار لازم است. احتمالا با توجه به اقبال ایرانیان به خواندن رمان‌های روسی، تصویر این روسیه از منظر اهالی آن نباید چندان غریبه باشد، اما معمولا یک چشم خارجی بهتر می‌تواند به این کار بیاید. «نامه‌های روسی» مارکی دو کوستین یکی از بهترین متن‌هایی است که می‌توان برای این منظور به سراغ آن رفت. «نامه‌های روسی» روایت سرگذشت دوکوستین از سفر به روسیه در سال‌های میانی قرنی است که در قرن بعد سرانجام انقلاب اکتبر را به دنبال داشت. کتاب کوستین لزوما نامه‌نگاری صرف نیست. او نامه‌نگاری را فرمی ادبی می‌دانست که برای مقصودش مناسب بود و در استفاده از این فرم به توانایی‌ای رسیده بود که آن را به جهان ادبیات بقبولاند.
چاپ کتاب البته در دوران حکومت حزب بلشویک در شوروی ممنوع شد، چراکه آن را به اغراق در خلقیات ناپسند روسی‌ها متهم کرده بودند. اما احتمالا بازگشتن به این کتاب می‌توانست بهترین دفاع از کشوری باشد که حزب بلشویک به دنیای پس از خودش تحویل داد. کتاب برای ما شرقیان بسیار آشناست، زیرا عناصر یک جامعه در نیمه راه توسعه فرمایشی و سنت غالب محلی را که در بیشتر کشورهای این‌چنینی مشابه یکدیگرند، به‌خوبی شرح داده است. ترجمه باقر پرهام از این کتاب در فضای سیاسی ایران می‌تواند پیشنهادی خوب برای علاقه‌مندان به سیاست و البته پیشنهادی متفاوت برای علاقه‌مندان به ادبیات باشد.
شماره ۷۰۶
