پانیذ میلانی

هیچ‌‌وقت پیش خودتان فکر کرده‌‌اید که چرا باید افرادی به سمت ثبت اختراع‌‌های عجیب و غریب بروند؟ برایشان چه مزیتی دارد؟ یا این‌که چه اختراع‌‌های مهم و مفیدی بوده که به علل مختلف سدی مانع راهش شده و تولید نشده؟ خب دلایل متعددی هستند که ممکن است کسی به سمت ثبت اختراع برود. اما به تعداد همین افراد هم راه برای ثبت اختراع وجود دارد. در این قسمت از گزارش اطلاعاتی وجود دارد که از طریق جست‌‌وجو، تماس تلفنی با بعضی ارگان‌‌های مرتبط و صحبت با یک مخترع جوان به دست آمده است.

ثبت اختراع در خدمت فرار مغزها
ثبت اختراع از طریق سازمان ثبت اختراع شاید یکی از آخرین راه‌‌هایی باشد که یک مخترع به ذهنش برسد، چراکه راه‌‌هایی وجود دارد که عرصه بهتری برای ثبت اختراع و جذب حمایت هستند و ثبت اختراع از این راه شاید زمان‌‌برتر باشد، یا احتمال کمی وجود داشته باشد تا بشود از این راه به حمایت مالی رسید. البته طی صحبتی که با یک مخترع جوان داشتم، متوجه شدم ثبت اختراع در سازمان ثبت اختراع شاید فقط به درد کسانی بخورد که هدفشان از ثبت اختراع پر کردن رزومه برای مهاجرت کاری یا تحصیلی است. اما اگر کسی بخواهد حمایت مالی برای اختراعش دریافت کند، یا مشمول حمایت‌‌های دیگر شود، بهتر است از طریق جشنواره‌‌ها اختراعش را به بقیه معرفی کند، که یکی از معتبرترین این جشنواره‌‌ها، جشنوراه خوارزمی است. البته این جشنواره در سه سطح دانش‌‌آموزی، جوانان و آزاد برگزار می‌‌شود و حداکثر سن شرکت در این جشنواره طبق آیین‌‌نامه این جشنواره ۳۰ سال است.
حمایت‌‌های مختلفی از نخبگان و مخترعان به عمل می‌‌آید، اما اگر بخواهیم به صورت خلاصه وارد مبحث حمایت از مخترعین شویم، باید بگوییم این حمایت در قسمت سربازی، کنکور و حمایت‌‌هایی در جهت اخذ وام یا بستری برای معرفی طرح به سرمایه‌‌گذاران و تجاری‌‌سازی آن است که اکثر این حمایت‌‌ها از طریق شرکت و کسب مقام در جشنواره‌‌ها و المپیادهای معتبر فراهم می‌‌شود.
درباره سربازی نخبگان و مخترعان باید گفت که این افراد از سربازی معاف نمی‌‌شوند، فقط دوره سربازی خود را در قالب انجام پروژه طی می‌‌کنند. جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح، سردار موسی کمالی، در این خصوص گفته است: «برای آن دسته از نخبگان و استعدادهای برتر که شرایطش در قانون آمده و بنیاد ملی نخبگان نیز آنان را تایید کرده است، نحوه سربازی به این شکل است که آنان می‌بایست یک پروژه تحقیقاتی در موضوعات لشکری و کشوری را انجام داده و پس از آن با گذراندن یک دوره آموزشی کارت پایان خدمت بگیرند.»
این مورد شاید برای کسانی که هدفشان از ثبت اختراع صرفا رسیدن به منافعش است، وسوسه‌‌انگیزتر از رزومه مهاجرت باشد، اما مواردی هم داریم که شاید از این مورد هم وسوسه‌انگیزتر باشند.
خانم مخترع جوانی که خود دو طرح را در سازمان ثبت اختراعات به ثبت رسانده است و الان به عنوان مشاور ثبت اختراع و کمک به بچه‌‌های المپیادی فعالیت می‌‌کند، درباره مزایای کنکور برای مخترعان می‌‌گوید: «سهمیه کنکور برای نخبگان وجود دارد، اما فقط نفرات اول، دوم و سوم می‌‌توانند از این سهمیه‌‌ها استفاده کنند. فقط نفرات اول المپیادها و جشنواره‌‌ها که موفق به کسب مدال طلا شده‌‌اند، می‌‌توانند فارغ از رتبه‌‌ای که در کنکور کسب می‌‌کنند، به رشته و دانشگاه دلخواهشان درخواست پذیرش بفرستند که این درخواست پذیرش در اکثر مواقع قبول می‌‌شود و کمتر موردی پیش می‌‌آید که این درخواست‌‌ها قبول نشود. البته رشته مدنظر باید مرتبط به اختراع آن‌‌ها باشد. اما برای نفرات دوم و سوم، ۲۰ درصد سهمیه کنکور در نظر گرفته شده است. دقیقا شبیه به فردی که پدرش جانبازی دارد. یعنی فرد مخترع همانند کسی که از سهمیه شاهد استفاده می‌‌کند، باید موفق به اخذ ۸۵ یا ۹۰ درصد نمره قبولی آخرین نفر قبول‌شده در رشته و دانشگاه مورد نظر شود، که معمولا هم این نمره را می‌‌گیرند. من امسال تعداد خیلی کمی کارنامه دیدم که کنار آن‌‌ها علامت تعجب باشد به نشان این‌که فرد نتوانسته است نمره قبول مورد نظر را دریافت کند.»

اختراعی که در ایران ثبت نشد تا به ایران صادر شود!

تا این‌جا متوجه شدیم فقط سه نفر اول جشنواره‌‌ها و المپیادهای معتبر می‌‌توانند از سهمیه کنکور استفاده کنند، اما اگر دو نفر هم‌زمان نفر اول یا سوم شوند، چطور؟ سهمیه به همه آن‌‌ها تعلق می‌‌گیرد؟ این مخترع در جواب این سوال می‌‌گوید: «من تابه‌حال ندیده‌‌ام که دو نفر با هم نفر اول شوند، اما سالی که خودم در المپیاد شرکت کردم، دقیقا مثل همین سوالی که شما پرسیدی، دو نفر با هم نفر سوم شده بودند، که تمام مزیت‌‌ها برای هر دو نفر اعلام می‌‌شد.»
تا این‌جا متوجه راه‌‌های رسیدن به دانشگاه دلخواه، کارت پایان خدمت و مهاجرت از طریق المپیاد هم شدیم، اما می‌‌خواهیم بدانیم آیا از این افراد حمایت مالی هم صورت می‌‌گیرد یا خیر؟ اگر می‌‌گیرد، چگونه؟ آیا جایزه نقدی هم به آن‌‌ها داده می‌‌شود؟ اگر بله، مبلغ این جایزه چقدر است؟
مخترعی که با او صحبت می‌‌کنیم، به ما می‌‌گوید جایزه نقدی به عنوان تشویق برای نفرات برتر وجود ندارد، یا اگر دارد، مبلغ خیلی اندکی شاید کمتر از دو میلیون تومان باشد و در حدی نیست که مخترع بتواند ایده‌‌اش را به تجاری‌‌سازی برساند، یا اصلا استفاده خاصی بکند. البته لوح تقدیر ریاست‌جمهوی و وزیر علوم به آن‌‌ها داده می‌‌شود و در بنیاد ملی نخبگان هم از آن‌‌ها ثبت‌‌نام می‌‌شود. هم‌چنین مخترعین می‌‌توانند به پارک علم و فناوری بروند و ایده‌‌هایشان را با افراد متخصص همان رشته در میان بگذارند تا ارتقا پیدا کنند. حمایت‌‌هایی هم از این افراد می‌‌شود. البته این حمایت‌‌ها فقط مخصوص نفرات برتر نیست، بلکه برگزیدگان، برنده طرح خلاق، یا برنده فکر خلاق هم شامل این حمایت‌‌ها می‌‌شوند. یکی از این حمایت‌‌هایی که از این افراد می‌‌شود، این است که در یک روز مشخص از سرمایه‌‌گذاران دعوت می‌‌‌شود در مصلای تهران در مراسمی شرکت کنند که در آن مخترعین طرح‌‌های خودشان را به نمایش می‌‌گذارند. طی این مراسم اگر سرمایه‌‌گذاری اختراع خاصی را مدنظر داشت، می‌‌تواند با مخترع آن اختراع صحبت کند و اگر با یکدیگر به نتیجه رسیدند، توافق‌‌نامه‌‌ای برای تجاری‌‌سازی طرح انجام شود. البته در این‌جا طرح اول بیشترین اولویت را برای سرمایه‌‌گذاران دارد، چراکه این طرح کمترین هزینه تولید و بیشترین بهره‌‌برداری را دارد و زمان کمتری هم برایش گذاشته شده است و سریع‌‌تر به نتیجه رسیده، زیرا هر طرحی که زودتر به نتیجه برسد، نشان‌‌دهنده بهره‌‌برداری بالای طرح است. اگر مخترع نخواهد طرحش را با کسی شریک شود، می‌‌تواند از تسهیلات وام با درصد سود چهار تا هفت درصد بهره طی حدودا سه، چهار سال بهره ببرد. مبلغ وام از طریق نظر کارشناس مبنی بر مبلغ مورد نیاز برای تجاری‌‌سازی این طرح مشخص می‌‌شود. البته راه‌‌های زیادی برای گسترش طرح هست که ساده‌‌ترین آن فروختن آن است. مخترع می‌‌تواند خودش مستقیما با ارگان‌‌ها یا سازمان‌‌های مربوط وارد گفت‌‌وگو شود و طرح را به مبلغی که مدنظر دارد و درنهایت به توافق می‌‌رسند، بفروشد، یا از طریق وکیل ثبت اختراع وارد عمل شود و با وکیل توافق کند حق‌‌الوکاله بعد از حصول نتیجه داده می‌‌شود. راه دیگری هم وجود دارد و آن هم جذب سرمایه‌‌گذار است. یا این‌که وام بگیرد و خودش بخواهد طرحش را عملی کند.
می‌‌پرسم اگر کسی بخواهد در اداره ثبت اختراعات طرحش را ثبت کند، چطور؟ می‌‌گوید: ثبت اختراع در سازمان ثبت اختراعات رسما هیچ فایده‌‌ای ندارد، چراکه مخترع نه از سهمیه کنکور بهره‌‌مند می‌‌شود و نه از حمایت‌‌های مالی که در جشنواره‌‌ها هست. فقط به درد کسی می‌‌خورد که بخواهد طرحش را ثبت کند و از این طریق از ایران برود. خود من دو طرح را در سازمان ثبت اختراعات به ثبت رساندم، اما آن‌قدر مرا درگیر کاغذبازی و کارهای اداری کردند و موانع مختلف برایم تراشیدند که آخر خسته شدم و عطایش را به لقایش بخشیدم. مثلا برای این‌که طرح ثبت شود، باید به صورت مکتوب توضیح بدهی این طرح چطور به ذهنت رسید، چقدر طول کشید که به ثبت برسد، چقدر برایش هزینه شد و… و… و… که چیزی شبیه به گزارش می‌‌شود. حال فکر کنید من این گزارش را می‌‌نوشتم، یک بار به من می‌‌گفتند چرا فونت کوچک است، باید از فونت بزرگ استفاده شود، یا چرا ویرگول ندارد، دقیقا همین‌طوری! جوری که انگار فقط می‌‌خواستند من را اذیت کنند. من هم تصمیم گرفتم طرحم را بفروشم. طرح من یک سطل آشغال شهری بود که قابلیت تجاری شدن را داشت، اما آن‌قدر مبالغی که به من اعلام کردند، کم بود و یک جورهایی حتی خنده‌‌دار بود که از خیر این کار هم گذشتم. یکی از دوستان من یک فیلتر جذب آلاینده برای ماشین‌‌ها اختراع کرد. آن‌قدر از او ایراد گرفتند تا این‌که در آخر به او گفتند اگر این طرح ثبت شود، ممکن است به ضررت تمام شود، چون سود بعضی‌‌ها در آلودگی هواست. قیمت این آلاینده حدودا چهار، پنج سال پیش ۲۵ هزار تومان بود. حتی دنبال تجاری‌سازی این طرح هم رفت، اما یک شرکت خودروسازی به او گفت برای هر بار استفاده از این فیلتر به شما ۲۰ هزار تومان تعلق می‌‌گیرد، اما برای نصب هر فیلتر روی ماشین‌‌ها از مشتری پنج میلیون تومان می‌‌گرفت. خلاصه که دوست من از ایران به آمریکا یا انگلیس رفت و طرح در آن‌‌جا تجاری‌‌سازی شد و روی ماشین‌‌ها نصب شد و همان ماشین‌‌ها الان به ایران می‌‌آید. کلا به نظر من بهتر است اگر کسی اختراع خوبی دارد، اقدام کند تا از ایران برود و حتی در کنکور هم سرمایه‌‌گذاری نکند.