بدعت‌ها و بدایع سبک ادبی- هنری جدید «استیم پانک»

مریم عربی

در دنیای امروزی اغلب نویسندگان و سینماگران بزرگ دنیا به دنبال استفاده از سبکی هستند که زن و مرد و کودک و پیر و جوان به یک اندازه از آن لذت ببرند؛ یک آش در هم و برهم که همه طعم‌ها را با هم دارد؛ شوخ‌طبعی و بذله‌گویی کنار جدیت در روایت؛ خیال‌پردازی و رویابافی کنار بازی با فکت‌های علمی؛ عشق و نفرت کنار اکشن و وحشت و کمدی کنار تراژدی. اگر یک سبک ادبی – هنری در دنیا پیدا شود که ملغمه‌ای از همه ژانرهای محبوب دنیا باشد و بتواند نظر مخاطب مشکل‌پسند امروزی را خوب جلب کند، سبک «استیم پانک» است؛ خرده‌فرهنگی با تم خیال‌پردازی در فضا و زمان؛ سبکی که می‌کوشد معرف تاریخ محتمل باشد و مسیری خیالی را جز مسیر پیموده شده برای رسیدن به جهان صنعتی امروزی معرفی کند. اصلا انگار آمده تا تاریخ را به بازی بگیرد؛ همان خرده‌کاغذها و روایت‌هایی که به اعتقاد بسیاری، فریبی بیش نیست. چه چیز برای بشر پیشینه‌پرست، اما تاریخ‌گریز امروزی بهتر از این که آثار ادبی و هنری‌اش روایت‌گر فانتزی خیال‌انگیزی باشد که می‌کوشد با ابزار علم و صنعت، رنگ واقعیت به خود بگیرد؟

استیم پانک از کجا آمده؟
عبارت «استیم پانک» از دهه ۱۹۸۰ در محافل ادبی و هنری باب شد و پایه و اساس آن پرداختن به نوآوری‌ها و ابداعات خیالی مردمان عهد ویکتوریایی‌ بود؛ همراه کردن المان‌های دوره ویکتوریایی با تکنولوژی و سحر و جادوی پیشرفته؛ چیزی شبیه به فضایی که در فیلم «شعبده‌باز» یا شرلوک هولمزهای جدید با بازی رابرت داونی جونیور می‌بینیم. طرفداران استیم پانک آدم‌های دوران ویکتوریایی قرن نوزدهمی و به‌ویژه هنرمندان این دوره را افراد خلاق و خاصی می‌دانند که کارهایشان الهام‌بخش آدم‌های امروزی بوده و به نوعی مسیر آینده را تغییر داده است. این جنبش از رمان‌های علمی- تخیلی شروع شد و کم‌کم به اکثر شاخه‌های هنری و مد سرایت کرد. المان‌های به‌کاررفته در این سبک هم به تدریج از عناصر دوران ویکتوریایی فراتر رفت و جهانی‌تر شد. رواج استیم پانک به‌عنوان یک خرده‌فرهنگ در سال‌های اخیر باعث شده که هنرمندانی به فکر بازطراحی یا تزئین ابزارهای تکنولوژیک امروز به سبک دوره ویکتوریایی یا دوران کاربرد وسیع موتور بخار بیفتند. در رمان‌ها، بازی‌های ویدیویی، فیلم‌ها و حتی هنرهای تجسمی خلق شده به سبک استیم پانک، هم فضای ویکتوریایی و کاربرد وسیع موتور بخار را می‌بینیم و هم مفاهیم جدید امروزی را. حالا هنری که نماد آن، کلاه‌های تزیین‌شده و عینک‌های قدیمی پرواز است، هر روز بیشتر از قبل جای خود را در دنیای ادبیات و هنر باز می‌کند و می‌رود تا شاید به مکتبی جهانی در قرن بیست‌ویکم تبدیل شود.

استیم پانک در سرزمین عجایب
چند روز پیش خبری در رسانه‌های دنیا منتشر شد که نام استیم پانک را بیش از هر زمان دیگری بر سر زبان‌ها انداخت. یکی از شهرهای نه‌چندان مشهور جنوب نیوزیلند که به خاطر پنگوئن‌های آبی و حفظ معماری ویکتوریایی خود شناخته می‌شد، به عنوان پایتخت استیم پانک دنیا ثبت شد؛ ابتکار عملی که توانست یک منطقه روستایی دورافتاده را به یک جاذبه گردشگری در قلب اقیانوس آرام تبدیل کند. پیش از این هم نام شهر «اومارو» به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز تجمع هنرمندان و آثار هنری استیم پانک دنیا در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده بود، اما حالا این شهر با دست گذاشتن روی یکی از جذاب‌ترین و تازه‌ترین سبک‌های هنری روز دنیا می‌خواهد به سرزمینی رویایی و عجیب و غریب تبدیل شود که سفر به آن تجربه‌ای شبیه به دسترسی به ماشین زمان را در اختیار توریست‌ها قرار می‌دهد.
اومارو پر است از آدم‌های عجیبی که دوست دارند گذشته را به آینده پیوند بزنند. این شهر که تا به حال مقاومت قابل ملاحظه‌ای در حفظ معماری و سر و شکل ویکتوریایی خود نشان داده، حالا رسما به محل تجمع هنرمندان استیم پانک و حتی آدم‌های عادی علاقه‌مند به این هنر تبدیل شده است. در این شهر مردمانی را می‌بینیم که لباس‌های دوران ویکتوریایی به تن کرده، همدیگر را با اسامی و القاب آن دوره خطاب می‌کنند و محترمانه به افتخار توریست‌ها کلاه خود را از سر برمی‌دارند. هر چند روز یک بار مراسم و رژه‌های باشکوهی از استیم پانک‌ها در اومارو برگزار می‌شود که تماشاگران فراوانی دارد. هنر استیم پانک، شهر را به یک موزه یا یک سالن تئاتر باشکوه با دکورهای عجیب و چشمگیر تبدیل کرده است که تماشایش مخاطب را مستقیم به یکی دو قرن قبلتر پرتاب می‌کند و او را در یک حظ بصری عجیب و غریب فرومی‌برد که هیچ جای دیگر دنیا پیدا نمی‌شود.

ارباب حلقه‌ها در دنیای واقعی
ایان کلارک یکی از سردمداران استیم پانک نیوزیلند به گاردین می‌گوید: این جنبش از سال ۲۰۱۰ در اومارو آغاز شد. در ابتدای کار، محلی‌ها روی خوشی به طرفداران این سبک نشان ندادند و رفتارهای آن‌ها را غیرعادی و دیوانه‌وار تلقی می‌کردند، اما کم‌کم استیم پانک در شهر جا باز کرد و مردم زیادی با آن همراه شدند.
کلارک اضافه می‌کند: جادوی استیم پانک برای مردم اوماررو این بوده که آدم‌های منزوی و خجالتی را از سایه بیرون آورده و به آن‌ها اجازه ابراز وجود داده است. به لطف شهروندان خلاق و هنرمندان اومارو، این شهر استیم پانک را به عنوان بخش اصلی هویت خود به دنیا معرفی کرده است.
در این پنج سال شرکت وتا ورک‌شاپ که کار جلوه‌های ویژه مجموعه فیلم‌های «ارباب حلقه‌ها» را انجام داده، به هنرمندان اومارو در ارایه آثار هنری استیم پانکی‌شان کمک کرده است. این شرکت تا به حال بخش قابل توجهی از آرت ورک‌ها و مجسمه‌ها و اکسسوارهای خود را در خدمت مردم این شهر قرار داده تا شهر کوچک‌شان را رویایی‌تر و شبیه‌تر به دنیای خیال‌انگیز فیلم‌های ارباب حلقه‌ها کنند. باقی لوازم مورد نیاز برای تزیین خیابان‌های شهر هم از فروشگاه‌های لوازم دست دوم و یا انبارهای خانگی تهیه شده است. در واقع فلسفه اصلی استیم پانک نیوزیلندی ارزش بخشیدن به مواد بی‌ارزش با ساختن اثری هنری از آن‌هاست. به این ترتیب خرده‌ریزهایی که سال‌ها بدون استفاده خاک خورده‌اند، به ابزار هنرنمایی هنرمندانی تبدیل شده که شاید سردمداران یک مکتب هنری و ادبی جدید باشند.

زندگی به سبک ویکتوریایی
مردم نیوزیلند تنها مردمی نیستند که به خرده‌فرهنگ استیم پانک روی خوش نشان داده‌اند. اخیرا در کشورهای دیگر دنیا هم رستوران‌ها و کافه‌هایی به سبک استیم پانک راه‌اندازی شده که طرفداران پرو پاقرصی دارد. مشهورترین آن‌ها یک کافه متحرک رومانیایی است که توسط دو طراح رومانیایی به نام‌های Alexandru Tohotan و Zoltan Zelenyak طراحی شده و با ورود به آن حس می‌کنید که در داخل یک ساعت قرار گرفته‌اید. این کافه توسط مجسمه‌های متحرک و قطعات عجیب و غریبی پر شده و دو سال برای طراحی آن زمان صرف شده است. اغلب کافه و رستوران‌های استیم پانکی با استفاده از ماشین‌های قدرت گرفته از موتور بخار و فنر طراحی شده و لزوما به ادوات دوران ویکتوریایی محدود نشده‌اند.
در نقاط مختلف دنیا حتی نشریاتی هم به سبک استیم پانکی منتشر می‌شود که مقالات، مصاحبه‌ها، داستان‌ها، آثار هنری و سازه‌هایی را در این سبک تولید می‌کند. در کشورهای مختلف حتی فروشگاه‌هایی هم با تم استیم پانک وجود دارد که محصولاتی به این سبک را به طرفداران آن ارائه می‌دهد، از لباس و کیف و کفش گرفته تا مبلمان و وسایل تزیینی و آثار هنری. این سبک در صنعت جواهرسازی هم جایگاه ویژه‌ای دارد و سالانه جواهرات گران‌قیمتی در سبک استیم پانک در دنیا به فروش می‌رسد. در یک کلام می‌توان گفت که استیم پانک حالا دیگر برای خودش به یک سبک زندگی خاص تبدیل شده است که طرفداران تیپ‌های کلاسیک را به خود جلب می‌کند.

شماره ۶۷۸

تهیه نسخه الکترونیک

کتابفروشی الکترونیک طاقچه