نیم‌نگاهی بر فحاشی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی

نسیم بنایی

از همان ابتدا، غولی بی‌شاخ‌ودم دیده می‌شد که امنیت و آرامش را از همه انسان‌ها سلب می‌کند. اغلب منتقدان شبکه‌های مجازی این‌طور می‌گویند که فضای مجازی یک فضای مسموم است، هر کسی هم می‌خواهد وارد این دنیا شود، باید با ماسک و وسایل ایمنی قدم بردارد. یکی از دلایلی که برای توجیه مسمومیت این فضا آورده می‌شود، فحاشی آزادانه در آن است. اما مسائلی وجود دارد که قضیه توهین و فحاشی در فضای مجازی را کمی پیچیده می‌کند. برای مثال برخی کارشناسان به آزادی بیان اشاره می‌کنند و به همین خاطر مسئله استفاده از الفاظی که از دیدگاه عمومی مناسب نیست، یا حتی زشت محسوب می‌شود، پیچیده می‌شود.

فحش می‌دهم پس هستم

«فحش خوب است، اگر فحش نباشد، آدم خشمش را چه کار کند؟» این را یکی از کاربران شبکه‌های اجتماعی به شوخی، درباره فحاشی در فضای مجازی می‌گوید. نگاه کاربران فضای مجازی به فحاشی در این محیط کاملا متفاوت است. برخی آن را مانند فضای واقعی، بد می‌دانند و برخی هم آن را ابزاری مناسب برای بروز خشم و ناراحتی خود می‌دانند. فحاشی می‌تواند فضای مجازی را به محیطی آزاردهنده برای برخی از کاربران تبدیل کند. برای مثال فحاشی علیه یک گروه نژادی یا مذهبی خاص می‌تواند آن گروه را اذیت کند. قوانینی وجود دارند که دست کاربران را برای فحاشی به نژادهای مختلف می‌بندد. در واقع توهین و تحقیر فرد یا گروهی که به نژاد خاصی تعلق دارد یا ملیت و مذهب متفاوتی دارد، یک عمل غیرقانونی به شمار می‌آید. مقامات قانونی از این طریق تلاش کرده‌اند جلوی فحاشی به گروه‌های نژادی مختلف را بگیرند. قشر دیگری هم هستند که در فضای مجازی آسیب‌پذیرتر هستند؛ کودکان. قاعدتا نباید این‌طور باشد، اما کودکان هم تقریبا به اندازه افراد بزرگ‌سال به اینترنت و درنتیجه به مضامین درون شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند. به همین خاطر است که باید محدودیت‌هایی ایجاد شود. البته اغلب می‌گویند این کودکان هستند که باید محدود شوند. در واقع آن‌ها نباید در هر شرایطی به هر مضمونی در اینترنت دسترسی داشته باشند. به همین خاطر است که دولت‌ها در این زمینه ورود کرده‌اند و قوانینی وضع کرده‌اند تا محتوای نامناسب در معرض دید کودکان قرار نگیرد. واقعیت این است که مضمون توهین‌آمیز در فضای مجازی برای بزرگ‌سالان هم با سرعت در حال افزایش است. مسئولان شبکه‌های اجتماعی هم در این زمینه اقدام زیادی نمی‌کنند و فیلتری برای این مضامین ندارند. به همین خاطر است که شاهد افزایش فحاشی در سطوح مختلف فضای مجازی هستیم و هر جایی می‌توانیم ردی از فحش پیدا کنیم.

ردپای جرم

حتما بارها و بارها این صحنه را دیده‌اید که دو راننده با هم درگیر می‌شوند و یکی به دیگری یا هر دو به همدیگر فحش می‌دهند و می‌گذرند. شاید بسیاری از کاربران فضای مجازی تصور می‌کنند فحش دادن در شبکه‌های اجتماعی مثل فحش دادن پشت فرمان ماشین است. اما همان‌طور که گاهی فحاشی پشت فرمان می‌تواند جرقه‌های دعواهای بزرگی را بزند، فحاشی در فضای مجازی هم می‌تواند گریبان فرد فحاش را بگیرد. در واقع کسانی‌که در شبکه‌های مجازی فحش می‌دهند، به نوعی ردپایی از خود به جای می‌گذارند. اگر فردی که احساس اهانت کرده، مایل باشد، می‌تواند مسئله را پی‌گیری کند. در اکثر نقاط دنیا، فحاشی کردن در فضای مجازی جرم است و افراد می‌توانند از طریق پلیس این قضیه را پی‌گیری کنند. در ایران هم پلیس فتا در زمینه رعایت اصول اخلاقی در اینترنت فعالیت دارد و کسانی‌ که در زمینه فحاشی‌های اینترنتی شکایتی داشته باشند، می‌توانند از طریق پلیس فتا پی‌گیری کنند. اما مسئله اصلی در مورد فحاشی در فضای مجازی، به اخلاق بازمی‌گردد. در واقع اختلاف‌نظر در زمینه اخلاقی یا غیراخلاقی بودن این کار باعث می‌شود هم‌چنان شاهد فحاشی در فضای مجازی باشیم.

پرسه‌زنی مجازی با چاشنی فحش

زندگی در دنیای ارتباطات بدون بهره گرفتن از شبکه‌های اجتماعی تقریبا ناممکن است. همه افراد به نوعی با شبکه‌های اجتماعی سروکار دارند و هر شخصی عقیده و نظری دارد که ممکن است تفاوت‌های عمیقی با عقاید دیگران داشته باشد. فعالان شبکه‌های اجتماعی چه بخواهند و چه نخواهند، بسیاری از مواقع باید در میان کوهی از فحش‌ها و توهین‌ها پرسه بزنند. آن‌ها که در دنیای واقعی به اصطلاح بددهان نیستند و عفت کلام دارند، بعید است در شبکه‌های اجتماعی دست به چنین کاری بزنند. در واقع اگر آن‌ها عادت به فحش دادن ندارند، خیلی بعید است حس سرکوب شدن داشته باشند و بخواهند در فضای مجازی به جای فضای واقعی فحاشی کنند. اما آن‌ها که اغلب در دنیای واقعی فحش می‌دهند، احتمالا در فضای مجازی هم همین رویه را در پیش می‌گیرند. اما اگر به این فکر کنند که ردپای فحش و بد و بیراه گفتن‌هایشان در فضای مجازی باقی می‌ماند، احتمالا منصرف می‌شوند، در واقع قوانین می‌تواند تا حدودی نقش بازدارنده را در این زمینه برای آن‌ها ایفا کند. آن‌ها که سونامی فحش در فضای مجازی به راه می‌اندازند، اغلب نگاه متفاوتی به مقوله اخلاق‌مداری در زندگی دارند. در واقع آن‌ها یا به اخلاق‌مداری باور ندارند یا باوری متفاوت از باور رایج دارند. همین تفاوت‌ها هم باعث می‌شود پرسه زدن در فضای مجازی همراه با انواع و اقسام فحش‌ها همراه باشد. همین اختلاف عقاید گاهی می‌تواند در دنیای مجازی آتش به پا کند. وقتی پای سلبریتی‌ها و افراد مشهور به میان می‌آید، این قضیه جدی‌تر می‌شود و به این ترتیب، ماجرا هم جنجالی‌تر می‌شود.

این‌جا فقط چیزی بگو که جلوی مامانت هم می‌گی!

فحاشی آدم‌هایی که شهرت ندارند، در فضای مجازی به‌ندرت می‌تواند جنجال به پا کند، اما بددهانی و بدزبانی افرادی که شهرت دارند، قطعا جنجال‌برانگیز است و توجه همه را به سوی خود جلب می‌کند. جک مینارد یکی از مشاهیری است که در سال ۲۰۱۱ توییت‌های جنجالی داشت. این توییت‌ها برای برخی نژادها توهین‌آمیز بود و به نوعی فحاشی علیه آن‌ها به شمار می‌آمد. همین مسئله باعث شد او درنهایت بابت توییت‌هایش عذرخواهی کند. مینارد بعدا گفت: «در شبکه‌های اجتماعی چیزی را نگویید که جلوی مادرتان هم نمی‌گویید.» تن والز یکی دیگر از مشاهیر است که در فضای مجازی به برخی افراد توهین کرده بود و آن‌ها را یک گونه خاص معرفی کرده بود. به خاطر همین اظهارات، او از حضور در یک جشنواره هم محروم شد. البته اظهارات او حذف شد، اما همان موقع جنجال زیادی را به پا کرد. پیودی‌پای هم یک یوتیوبر و کمدین است که علیه یک گروه خاص اظهاراتی داشت که به نوعی فحاشی و توهین به شمار می‌آمد. به خاطر این اظهارات بود که خیلی‌ها هم همکاری خود را با او قطع کردند. این در حالی است که آن زمان پیودی‌پای بیشترین دستمزد جهان را به عنوان یوتیوبر دریافت می‌کرد. او از برنامه‌های تبلیغاتی گوگل هم حذف شد. در واقع فحاشی علیه یک گروه خاص باعث شد از بسیار مسائل محروم شود. البته او بعدا بابت اظهارات خود عذرخواهی کرد، اما دیگر فایده‌ای نداشت. او بارها تلاش کرد از خودش دفاع کند، اما درنهایت این اظهارات او را از بسیاری از برنامه‌ها محروم کرد.
شاید همان‌طور که یکی از سلبریتی‌ها گفته، فضای مجازی جای این نیست که کاربران هرچه دلشان می‌خواهد، بگویند. شاید بهتر باشد با هر عقیده‌ای که دارند و هر نظری که نسبت به مقوله اخلاق دارند، باز هم در این فضا فقط همان چیزهایی را بگویند که جلوی مادرشان هم می‌گویند. وگرنه سکوت کنند احتمالا به نفعشان است.

۷۶۷