سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS)

سعید نعمتی پور

تصویر و تصور قرون وسطاییان از جهان، از جهان مادی، بیش از آن‌که بر پایه واقعیت و آن‌چه می‌بینیم باشد، بر پایه خیال بود. نقشه جهان در نظرگاه ایشان یک نقشه نمادین بود که به دلایل دینی اورشلیم در مرکز آن قرار داشت. روابط فیزیکیِ واقعیِ بین مکان‌ها (فواصل، مساحت عوارض جغرافیایی و…) و به عبارتی شکل واقعی جهان در مرتبه دوم اهمیت قرار داشت. چه این‌که حافظ نیز می‌گفت: «بُعد منزل نَبُود در سفرِ روحانی». نیز تصویر واقعی جهان از دید ناظری روی زمین برای قرون‌ وسطاییان چنین جایگاهی داشت. از این‌رو پرسپکتیو در آن جهان بی‌معنا بود. بااین‌حال در جهان خرافه‌زدایی‌ و اسطوره‌زدایی‌شده‌ ما که سرشار از داده‌ها و اطلاعات واقعی است، هم‌چنان عنصری از چشم‌ها نهان مانده است؛ جغرافیا (فضا). تخمین زده می‌شود بیش از ۸۰ درصد داده‌هایی که ما با آن‌ها سروکار داریم-‌ در هر رشته و حرفه‌ای که باشیم- دارای یک عنصر جغرافیایی یا فضایی است. فرض کنید شما صاحب یک هایپرمارکت هستید و هر روز تعداد معینی مشتری دارید. می‌‌توانید بی‌توجه به این‌که بیشترینه‌ این مشتری‌ها از کجا می‌آیند، برای توسعه‌ کسب‌وکارتان تبلیغ کنید و در تصور روحانی‌تان از سفر به سرزمین‌های سرسبزتر مالی کاری به بُعد منزل نداشته باشید. اما می‌توانید با جمع‌آوری نظام‌مند آدرس و محل زندگی مشتری‌های ثابتتان از طریق کدپستی متوجه شوید که بیشتر آن‌ها در کجا زندگی یا کار می‌کنند. با آشکارسازی وجه جغرافیایی (فضایی) این داده‌ها از طریق یک نقشه متوجه می‌شوید بیشتر این مشتری‌ها در محله X و در فاصله Y کیلومتری از فروشگاه شما زندگی می‌کنند. از طریق بررسی تمامی مسیرهای دسترسی از محله X به فروشگاه شما متوجه می‌شوید همه‌ این افراد مجبورند از یک بزرگراه خاص برای رسیدن به فروشگاه عبور کنند. روشن است که همه‌ ساکنان محله به دلیل وجود فروشگاه‌های مشابه دیگر از شما خرید نمی‌کنند. بنابراین مسیر ثابتِ پیش‌گفته یکی از بهترین مکان‌ها برای نصب بیلبورد و تبلیغ برای فروشگاهتان خواهد بود. این بصیرت نسبتاً نویافته‌ آشکارسازی بُعد مکانیِ (جغرافیایی) داده‌ها امروزه به واسطه‌ توسعه‌ سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) به‌آسانی قابل دست‌یابی است. اگر در تصمیم‌گیری‌هایتان، چه به صورت شخصی چه به صورت سازمانی و چه در جایگاه یک کارگزار سیاسی، از این عنصر جغرافیایی (فضایی) غفلت کنید، هزینه‌های زمانی و مالی بسیاری را به خودتان، سازمانتان، کسب‌وکارتان و مردمی که وظیفه تخصیص امکانات و اعتبارات به آن‌ها را دارید، تحمیل می‌کنید.

سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی با نقشه‌های ایستای کاغذی بسیار تفاوت دارند. یک نقشه کاغذی تمام آن‌چه در اختیارتان قرار می‌دهد، همان است که می‌بینید. اما GIS سیستمی پویاست که می‌توانید به صورت هم‌زمان در آن به مجموعه‌ای از داده‌ها و اطلاعات جغرافیایی دسترسی داشته باشید. فرض کنید به دنبال یک خانه‌ مناسب در شهر می‌گردید، اگر سیستم مدیریت شهری‌تان دموکراتیک باشد و تمامی لایه‌های اطلاعاتی جغرافیایی در اختیارتان قرار دهد، تصمیم‌گیری شما بارِ هزینه‌ایِ کمتری خواهد داشت. برای نمونه شما هم‌زمان از طریق GIS می‌توانید متوجه شوید که کدام پهنه‌های شهر مشکل فشار آب دارند؛ در محدوده‌ خطر سیلاب‌های فصلی قرار دارند، در شعاع استاندارد یک کارخانه‌ صنعتی با آلاینده‌های مضر قرار ندارند، هم‌چنین در منطقه‌ای به طور نسبی کم‌تراکم‌تر نسبت به بخش‌های دیگر شهر قرار دارند و نیز با مکانی کردن اطلاعات جرم و جنایتی که پلیس در اختیار مدیریت شهری قرار داده، امن‌‌ترین پهنه در سطح شهر را انتخاب کنید. این لایه‌های اطلاعاتی تا بی‌نهایت می‌تواند به این مجموعه افزود شود. آیا با پرس‌وجو و اطلاعات محلی صرف و تکیه بر پنداشته‌های آغشته به عناصر خیالی و تصورات ناواقعی می‌توان برای یک تصمیم‌گیری مکانی چنین اطلاعاتی را هم‌زمان تحلیل و بررسی کرد؟ روشن است پاسخ خیر است. در سفر مادی ما در این جهان برخلاف سفر روحانی بُعد منزل بسیار اهمیت دارد. هرچند بسیاری از مسئولین ما به جهت رانتی که دسترسی به داده‌های مکانی برایشان ایجاد می‌کند، تمایلی به توسعه دسترسی عمومی به GIS ندارند. در هر جایگاهی که هستید، تلاش کنید به وجه جغرافیایی کارتان بیشتر اهمیت دهید. این کار بی‌شک به کار اقتصادی، علمی و حتی تصمیم‌گیری شخصی‌ترین بصیرت ویژه‌ای خواهد افزود.

• منبع چلچراغ ۷۴۸