گفتوگو با بازیگران و کارگردان نمایشهای آنلاین «آقای شادی» و «خانم آنلاین»
الهه حاجیزاده
سیدمهدی احمدپناه
آسیب بحران کرونا برای مشاغل مختلف قابل مقایسه نیست. برخی کاملا بیکار شدند و برخی فرصت سرخاراندن نداشتند. در این میان اکثر فعالین در حوزه تئاتر در دسته اول قرار گرفتند. اما آنها هم مانند خیلی از مردم در بخشهای مختلف به دنبال راهی برای ادامه فعالیت در این فضا بودند و تجربیات مختلفی را از سر گذراندند. یکی از این تجربیات اجرای نمایشهای آنلاین و زنده در فضای مجازی بود که کمتر در کشور ما انجام شده بود و در این شماره نگاهی داشتیم به دو نمایش آنلاین و آنچه میخوانید، چکیدهای است از گفتوگو با بازیگران و کارگردان این نمایشها.
اجرا به وقت کرونا
گفتوگو با آریان رضایی، کارگردان نمایشهای آنلاین «آقای شادی» و «خانم آنلاین»
داستان نمایشهای آنلاین «آقای شادی» و «خانم آنلاین» از کجا آمده؟
نمایش «آقای شادی» بر اساس نمایشنامهای به همین نام از دیوید ممت بود که در مورد مجری برنامه زندهای است که به نامهها و کامنتهای مخاطبان پاسخ میدهد و از این طریق به صورت آنلاین با مخاطبان تعامل دارد. نمایش «خانم آنلاین» در مورد زنی است که در ایام قرنطینه میخواهد به مخاطبان صفحهاش آموزش آشپزی بدهد و در این اجرا او سعی میکند بیف استراگانف را یاد بدهد، اما اتفاقاتی برایش رخ میدهد که کاملا از آشپزی دور میشود و فراموشی عجیب و غریبی را تجربه میکند که درنهایت همه چیز را به طور مطلق در اجرای آنلاین به فراموشی میسپارد.
چرا تصمیم گرفتید تئاتر آنلاین اجرا کنید؟
به دو دلیل چنین تصمیمی گرفتم؛ من بدون اجرا نمیتوانم زندگی کنم و در هر شرایطی بالاخره راهی برای کار کردن پیدا میکنم. از سوی دیگر، به نظرم تئاتر همیشه به وضعیت موجود واکنش نشان میدهد و شرایط فعلی ما نتیجهاش رسیدن به اجرای آنلاین تئاتر بود.
از این اجراهای آنلاین چه بازخوردهایی دریافت کردید؟
اگر منظورتان از بازخورد استقبال تماشاگر از اجراهای آنلاین است، باید بگویم خوشبختانه دو اجرا مورد استقبال قرار گرفت و تعداد زیادی از افراد دو اجرای «خانم آنلاین» و «آقای شادی» را تماشا کردند. اما اینکه نظرشان چه بوده، باید از مخاطبان پرسید و ترجیح میدهم من در مورد نظر آنها چیزی نگویم.
بیشتر نمایشهای شما به شیوه تئاتر مشارکتی اجرا میشود. اینبار و در این تجربه چه هدفی را دنبال میکردید؟
از چند سال قبل دلم میخواست فرایند مشارکت مخاطب تئاتر در اثر را در پلتفرمهای دیجیتال و آنلاین تجربه کنم و حالا کرونا و شرایط قرنطینه ناشی از بیماری فرصتی را برای من فراهم کرد تا بتوانم ایدههای ذهنیام را تا حدی اجرا کنم. همانطور که همه فعالان حوزه تئاتر مشارکتی، تئاتر ستمدیدگان و تعاملی مدام سعی میکنند خودشان را با امکاناتی که بهسرعت پیش میرود، وفق دهند، من هم چنین دیدگاهی داشتم و حالا توانستهام کمی به این ایده دست پیدا کنم. از سوی دیگر، معتقد هستم اجراهای آنلاین اگر مشارکتی نباشد، تبدیل به فیلم، فیلم-تئاتر یا فیلم کوتاه میشود و من یکی از قاعدههای اساسی تئاتر آنلاین را مشارکت مخاطب میدانم.
گفتوگو با افشین هاشمی، بازیگر نمایش آنلاین «آقای شادی»
روی خط
آزمون و خطا
برای خوانندگانی که نمایش آنلاین شما را ندیدند، در مورد شخصیت آقای شادی توضیح دهید.
اصلا شخصیت پیچیدهای نیست؛ یک مجری برنامههای بینندهمحور، یا اگر رادیو باشد، شنوندهمحور است و اساس کارش پاسخگویی به مخاطبانش است.
فکر میکنید چرا افراد به این نوع برنامهها که در کشورهای مختلف بسیار هم طرفدار دارد، نامه مینویسند؟
چرا نباید بنویسند؟! خیلی ساده است. رسانههای جمعی مثل تلویزیون و رادیو بخشهای مردمی دارد و در بعضی برنامهها مشاوره رایگان میدهد، که برای همه اقشار کاربرد دارد. این برنامهها با دعوت از متخصصان و طرح بحثها و موضوعاتی در جامعه، به ارتقای دانش عمومی جامعه مثل سطح اطلاعات پزشکی یا روانشناسی جامعه کمک میکنند و دانستن این مطالب هم برای مخاطب مفید است، هم به زندگیشان کمک میکند. اتفاقا یکی از ارکان این برنامهها مخاطبان و نامهها و پیامهایی است که میفرستند، و منطق شنونده یا بیننده برای مشارکت این است که وقتی امکان مشاوره عمومی رایگان وجود دارد، چرا نباید از آن استفاده کرد؟ مخصوصا اینکه به زندگیشان هم کمک میکند. ضمن اینکه برای برخی مخاطبان شنیدن نامشان در یک برنامه تلویزیونی، یا حتی اگر بینام نوشته باشند، داشتنِ یک همراز، لذتبخش است.
شما در زمان کرونا با استفاده از مدیای اینستاگرام تلاش برای آموزش تفاوت دستگاههای مختلف موسیقی داشتید. چرا این روش و این مدیا را انتخاب کردید؟
پاسخ به این سوال در خود سوال است. در شرایط قرنطینه ناشی از کرونا تنها رسانه قابل دسترس همگان همین اینستاگرام بود، که در آن بازه زمانی مطمئن بودیم با سانسور مواجه نمیشود. وقتی در تلویزیون ایران نشان دادن ساز قدغن است، من به چه چیز دیگری میتوانستم فکر کنم که به عنوان رسانه بشود از آن بهره برد؟ از سوی دیگر، نمیخواستم این برنامه در شبکههای نمایشی اینترنتی ارائه شود، چراکه در این صورت، کم یا زیاد بازخورد مالی پیش میآمد و دوست نداشتم برای تماشاگران این تصور ایجاد شود که در شرایط بیکاری خودم و گرفتاری مردم، چیزی تولید کردهام برای بازده مالی شخصی؛ حالا هر چقدر اندک. پس باید به سمت رسانهای کاملا شخصی میرفتم که صفحه اینستاگرامم بود.
زمانی که به شما پیشنهاد بازی در یک تئاتر زنده در اینستاگرام داده شد، واکنش شما چه بود؟
اولین پرسش من متن است. هیچوقت دوست ندارم صرفا چون شرایطی پیش آمده، کاری را انجام دهم تا لزوما یک کاری کرده باشم. معتقدم باید رسانه با اثر همخوان باشد. آریان رضایی، کارگردان این نمایش، اخلاق من را میشناخت و با من همنظر بود و اصلا متنش را بر اساس همین همخوانیِ متن و این رسانه تازه انتخاب کرده بود.
در زمان اجرا مخاطب چه واکنشی داشت؟ آیا توانستید مانند تئاترهای مشارکتی با مخاطب ارتباط برقرار کنید؟
با توجه به عادت این روزهای مخاطب که به پیامک زدن و نوشتن تند در موبایل عادت دارد، خیلی جالب بود که در لحظه نمایش زنده ما در لایو اینستاگرام نظراتش را مینوشت و ما هم آن را دریافت میکردیم و نوعی مشارکت ایجاد میشد و من هم در لحظه پاسخ میدادم.
به عنوان بازیگر از این نوع اجرا لذت بردید؟ چه ویژگی یا مشکلاتی داشت؟
بههرحال این نوع اجرا لذت اجرای زنده را ندارد و بعدا نمیدانم اگر تجربه دیگری باشد، چه اتفاقی پیش میآید. در زمینه ارتباط با مخاطب، نمایش «آقای شادی» درست پیش رفت. مشکلات ما چون تجربه اول بود، بیشتر مسائل فنی بود و مشکل دیگری نداشتیم. مثل اجرای زنده تلویزیونی که بههرحال سختیهایی دارد، با این تفاوت که من باید جملات و قصه مشخصی را بیان میکردم و از سوی دیگر، وجه زنده و بداهه کار، پاسخگویی درلحظه به تماشاگران بود.
با توجه به داستان کرونا برای تئاتر، آینده شغلی این هنر را چگونه میبینید؟ فکر میکنید تئاتر لایو میتواند مانند کنسرت لایو در دل مخاطب جا باز کند؟
علت اینکه ما این نمایش را اجرا کردیم که در صفحه خودم هم توضیح دادم، این بود که همه صنوف باید فکر کنند چگونه میتوانند به حیاتشان ادامه دهند. برای همین بهای بلیت در نظر گرفتیم. میخواستیم نشان دهیم افرادی که شغلشان تئاتر است و ممر درآمد دیگری ندارند، فعلا میتوانند از این راه استفاده کنند و درآمدزایی ـ هرچند کم ـ داشته باشند. ولی در عین حال، کل درآمدش را به کادر درمانگران ایران اختصاص دادیم، چراکه ما با این کار به دنبالِ جیب خود نبودیم. اما برای ادامه، پیشبینی خاصی ندارم؛ باید آزمون و خطا صورت بگیرد تا ببینیم چه میشود. من نمیدانم کنسرت لایو چقدر برای تماشاگر لذتبخش است. تفاوت کنسرت با اجرای تئاتر این است که در کنسرت همچنان وجه شنیداری و موسیقایی قویتر است تا دیداری، و وقتی کنسرت از اجرای زنده روی سن تبدیل به اجرای زندهای در قاب تلویزیون میشود، همچنان وجه شنیداری محفوظ است، اما در تئاتر بخش عمده عمل روی صحنه است و در اکثر نمایشها ارزش جنبه دیداری آن، بیشتر از شنیداریاش است، و این تفاوت این دوست. بنابراین باز هم تاکید میکنم آزمون و خطاها ما را درآینده به نتایج دقیقتری میرسانند.
گفتوگو با نسیم ادبی، بازیگر نمایش آنلاین «خانم آنلاین
طعم غذای مجازی
ابتدا از داستان نمایش و نقشی که در این اثر دارید، بگویید.
کاراکتری که من بر عهده دارم، زنی است که آشپزی میکند و ما ابتدا نمیفهمیم شغل او چیست و چرا به آموزش آشپزی میپردازد. او در حقیقت به فالوئرهای خودش آشپزی یاد میدهد. ما میبینیم که او مدام با مادرش تلفنی حرف میزند، با شوهرش بحث میکند و یادش نیست پولی را که شوهرش به او داده، کجا گذاشته است و یادش نمیآید چه لباسی را کجا پوشیده و… طی داستان میفهمیم او دچار نوعی آلزایمر شده است و در آخر نمایش هم نه خودش را میشناسد و نه تماشاچیانش را. این اثر برگرفته از نمایشنامه «روز عزیز مرده» نوشته محمد چرمشیر است که «خانم آنلاین» نام دارد.
با توجه به اینکه شما بازیگری هستید که در مدیومهای تئاتر، تلویزیون و سینما حضور داشتهاید، چطور شد که تصمیم گرفتید در شرایط کرونا بازیگری در فضای اینستاگرام را هم تجربه کنید؟
در حقیقت من این کار را انجام ندادم و آریان رضایی پیشنهاد بازی در نمایش «خانم آنلاین» را داد. کرونا شرایطی را ایجاد کرد که همه ما سعی کردیم کارهایی انجام دهیم که ادامه کارهای قبلیمان باشد. بر این اساس ما باید دست به کار خلاقانهای میزدیم و با توجه به محدودیتها از فرصت استفاده میکردیم تا هنر را زنده نگه داریم، مثل فیلمها که آنلاین اکران میشوند، یا تئاترها که به صورت لایو اجرا شدند و سایر فعالیتها مثل نمایشنامهخوانی، یا… که باعث میشود مردم سرگرم شوند و فکر نکنند که تئاتر برای همیشه تعطیل شده است. خیلی از کشورها این سابقه را دارند که تئاترهایی را به صورت آنلاین اکران کردهاند. در ایران تابهحال چنین کاری نکرده بودیم و وقتی آریان رضایی پیشنهادش را داد، پذیرفتم، چراکه همیشه دنبال تجربه تازه هستم.
بعد از اجرا چه واکنشهایی از مخاطبان تئاتر آنلاین دریافت کردید؟
مخاطبان نمیدانستند دقیقا چه اتفاقی قرار است بیفتد و اصلا با تئاتر آنلاین آشنایی نداشتند. برخی کامنت میگذاشتند که چرا ما باید در تیوال پول پرداخت کنیم که شما به ما آشپزی یاد بدهید. ولی مخاطبان با این مقوله آشنا شدند، بلیت خریدند و ظاهرا تجربه جالبی بود. من و کارگردان تقریبا همه موارد مربوط به کرونا را رعایت کردیم. مثلا ما اصلا در این مدت یکدیگر را ندیدیم و فقط آنلاین تمرین کردیم. من حتی زمان اجرا تنها بودم و آریان رضایی به عنوان کارگردان کنار من نبود.
به عنوان بازیگری که تجربه چشم در چشم شدن با مخاطب را روی صحنه دارید، این نوع اجرای نمایش چه تفاوتی برای شما داشت؟
این اولین تجربه همکاری من با آریان رضایی بود. او پیش از این هم به من پیشنهاد همکاری داده بود و من متاسفانه همیشه سرکار دیگری بودم، اما شیوه کارگردانی او را میشناختم و میدانستم اصولا به صورت شورایی و در تعامل با تماشاگر آثارش را به صحنه میبرد. برخی مخاطبان فکر میکردند ما نمایش «خانم آنلاین» را قبلا ضبط کردهایم، درحالیکه وقتی کامنت گذاشتند و من جواب کامنتشان را دادم، تازه باورشان شد که این نمایش واقعا لایو است. این اجرا برای من تجربه عجیبی بود، به این دلیل که سالن اجرا، خانه خودم بود و من لباسم را عوض میکردم و جلوی دوربین میرفتم و به صورت لایو نمایش اجرا میکردم. در واقع در این نمایش تماشاگری مقابل من وجود نداشت که تشویقم کند. من مثلا در مقابل ۲۰۰ نفر مخاطب نمایش اجرا میکردم، درحالیکه آنها هم در خانههای خودشان نشسته بودند و من را تماشا میکردند.
فکر میکنید تئاتر در دوران پساکرونا چه تغییری پیدا میکند؟
فکر میکنم ماهیت تئاتر عوض نمیشود، اما حتما بسترهای جدیدی در اجرا ایجاد خواهد شد. ما چه بخواهیم چه نخواهیم، تئاتر وارد شبکههای مجازی میشود و حتی ما هم به این فکر کردیم بعد از کرونا باز هم اجرای تئاتر آنلاین داشته باشیم. حتی میتوانیم سیستمی ایجاد کنیم که افراد در شهرستانها هم بتوانند تئاتر تماشا کنند. شاید بتوانیم به عنوان مثال نمایشهایی را که در تهران روی صحنه است، به صورت آنلاین برای شهرستانها نمایش دهیم، و این اتفاقهای خیلی قشنگی است. باید ببینیم در آینده چه پیش میآید. برای رسیدن به این هدف باید سیستم شبکههای اینترنتی خیلی قوی شود تا مثلا اتفاقی که در مورد کنسرت همایون شجریان رخ داد، تکرار نشود و اینترنت پاسخگوی حجم عظیم مخاطبان باشد.
