بازخوانی پرونده پی‌گیری حقوق معدنچیان آسیب دیده
کار در معدن را همیشه سخت‌ترین کار دنیا دانسته‌اند. اما سختی کار معدن تنها در سختی کار خلاصه نمی‌شود. معدنچی هویت و نام و نشان خبری ندارد. تنها زمانی نامش به میان می‌آید که درگیر حادثه باشد. باقی ایام آن‌ها می‌مانند و تونلی در عمق زمین، آن‌ها می‌مانند و تاریکی و صدای گوش‌خراش تجهیزات شاید نه‌چندان به‌روزی که پیمان‌کارها در اختیارشان قرار داده‌اند. حادثه که روی داد، خیلی‌ها از زیر بار مسئولیت فرار می‌کنند. این‌بار نیز دولت ماند و جان‌هایی که در راه استخراج منابع این آب و خاک از بین رفت. آزادشهر گلستان، نه‌تنها معدنچیان سخت‌کوش و خانواده‌هایشان را، دل تمام ایران را در معدن زمستان یورت مدفون کرد.
محمدمهدی حسین‌نیا
شرح یک حادثه
۱۳ اردیبهشت، گلستان، آزادشهر. یک ایران با خبر انفجار معدن زیر آوار غم نشست. کارگران سراسیمه و آسیب‌دیده فقط به یک چیز فکر می‌کردند؛ باقی همکارانی که در معدن و زیر آوار محبوس بودند. عملیات نجات ساعت‌ها به درازا کشید، اما هر خبر تازه‌ای با یک جنازه جدید از راه می‌رسید. بیش از یک هفته از روز واقعه گذشته و بااین‌حال هنوز که هنوز است، عملیات امدادی ادامه دارد. صادقعلی مقدم، مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری گلستان در این خصوص به رسانه‌ها اعلام کرد: «نیروهای امدادی و تجهیزات، هم‌چنان در محل حادثه مستقر هستند تا دستور پایان عملیات از سوی استاندار به‌عنوان رئیس شورای هماهنگی مدیریت بحران استان صادر شود.» آمار نهایی منتشرشده بیش از حد دردناک است. ۴۳ نفر از معدنچیان در این حادثه کشته شدند.
فردای حادثه
رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس از ماموریت ویژه علی لاریجانی به این کمیسیون در جهت بررسی ماجرا خبر داد. عزیز اکبریان، نماینده مردم کرج، در روزی این خبر را داد که آمار کشته‌شده‌ها نصف آمار نهایی بود. او با اشاره به ارسال امکانات و تجهیزات فنی از استان‌های مازندران و سمنان، از اعزام تیمی متشکل از نمایندگان کمیسیون صنایع و معادن با همراهی نمایندگان وزارت صنعت و معدن و هم‌چنین مرکز پژوهش‌ها به محل حادثه خبر داد. رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شوای اسلامی، این‌طور از ماموریت ویژه خود خبر داد: «رئیس مجلس شورای اسلامی طی تماس تلفنی با بنده دستور دادند که این حادثه در اسرع وقت و در تمامی ابعاد پی‌گیری و بررسی شود.»
رئیس جمهوری در محل حادثه
حادثه هیچ‌گاه خبر نمی‌کند. دولت در میانه به سرانجام رساندن پروژه‌هایی که مقرر بود تا پایان چهار سال نخست خود به اتمام برساند و برنامه‌ریزی‌های تبلیغاتی برای انتخابات ریاست جمهوری پیش رو، از وظیفه خود در قبال رسیدگی به امور معدنچیان غافل نشد. حسن روحانی برای بررسی دقیق‌تر وضعیت این حادثه به منطقه آزادشهر استان گلستان سفر کرد و طی آن با کارگران معدن و خانواده تعدادی از داغ‌دیدگان این حادثه دیدار کرد. بااین‌حال بی‌اخلاقی سیاسی که در بحبوحه انتخابات این دوره خط و نشان و زمان پی‌ریزی‌اش به‌وضوح مشخص شده و نقل محافل کارشناسان است، در این اندوه ملی نیز خود را نشان داد. رقبای حسن روحانی در انتخابات برای جوسازی علیه راه تدبیر و امید، سعی کردند تمام بار ماجرا را به قصور دولت ارتباط دهند و عنوان کنند که معدنچیان به روحانی حمله کرده‌اند. بااین‌حال بحث‌های زیادی در خصوص برخی از این سخنان پیش آمد که محل انتشارشان در این گزارش نیست. این‌که آن‌ها که بودند و چه گفتند به کنار؛ حسن روحانی، رئیس جمهوری است که خود را کنار نکشید و در میانه این رویداد غم‌انگیز به محل حادثه رفت و هر نقد و فریادی را که بود، به جان خرید. جعفر سرقینی، معاون معدنی وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره وقایع این سفر به خبرگزاری‌ها گفت: «رئیس جمهوری در این سفر به محل معدن زغال سنگ رفت و با خانواده قربانیان این حادثه و کارگران معدن دیدار و گفت‌وگو کرد و مستقیما به صحبت‌های آن‌ها که حتی گاهی به تندی می‌کشید نیز گوش داد.» او هم‌چنین تصریح کرد: «به‌هرحال مردم و خانواده قربانیان داغدار هستند و واکنش‌هایی را نسبت به حادثه پیش‌آمده نشان دادند که البته رئیس جمهور نیز به آن‌ها واقف بود و با صبر به حرف‌ها و گلایه‌های آن‌ها گوش داد.» بااین‌حال فیلم‌های منتشرشده از لحظه هجوم کسانی که لباس کارگران را به تن داشتند این شائبه را تقویت کرد که این افراد هرکه بودند، معدنچی و داغ‌دیده نبودند. با این همه، حسن روحانی مستقیما صدای کارگران و معدنچیان و خانواده‌های داغدار را شنید و وعده پی‌گیری داد.
چرا معدن یورت حادثه‌آفرین شد
فارغ از دلیل وقوع انفجار و رویداد حادثه، بررسی خط و ربط مدیریت و سرپرستی معدن خالی از لطف نیست. مهدی کرباسیان، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، کلیت ماجرا را این‌گونه شرح می‌دهد: «این حادثه از یک واگذاری غیراصولی به نهادی که هیچ ربطی به اقتصاد ندارد، سرچشمه می‌گیرد و حاصل واگذاری‌های حساب‌نشده و ورود نهادهای غیراقتصادی به فضای معدنی کشور است.» نکته‌ای که کارشناسان بسیاری نیز به آن اشاره کرده و مسئولیت این حادثه را نه با دولت، که با نهادی که مالکیت آن را به‌عهده داشت، دانستند.
دوشنبه ۱۸ اردیبهشت؛ یک خبر رسمی از سوی دادگستری گلستان داغ دل معدنچیان و مردم را تازه کرد. رئیس کل دادگستری استان گلستان با بیان این‌که دستگاه قضایی برای استیفای کامل حقوق کارگران معدن آزادشهر کوتاهی نمی‌کند، گفت: به‌زودی شرح پرونده این حادثه به دفتر رئیس قوه قضاییه فرستاده خواهد شد. هادی هاشمیان در حاشیه بازدید از محل حادثه معدن آزادشهر از احضار مدیرعامل و پیمان‌کار این معدن به دادسرا خبر داد و افزود: «پس از بازجویی تا انجام تحقیقات تکمیلی پیمان‌کار و مدیرعامل هر کدام با قرار وثیقه ۱۰ میلیارد تومانی فعلا آزاد هستند.» این خبر به این خاطر موجی از اعتراضات مدنی را با خود در پی داشت که افرادی که مسئولیت داشتند و قادرند برای آزادی خودشان وثیقه ۱۰ میلیارد تومانی ودیعه بگذارند، چرا ماه‌ها پرداخت حقوق اندک این کارگران را به تعویق انداختند و حالا دولت باید این هزینه را بپردازد.
دو روز بعد از وثیقه ۱۰ میلیاردی
حسن صادقلو، استاندار گلستان، پی‌گیری ماجرا را رها نمی‌کند. صادقلو از پی‌گیری علت وقوع حادثه معدن آزادشهر از سوی کمیته حقیقت‌یاب خبر داد و گفت: پی‌گیری‌های لازم برای رفع مشکل مسکن خانواده‌ها و در فهرست شهدا قرار دادن جان‌باختگان این حادثه نیز انجام می‌شود. او هم‌چنین با بیان پی‌گیری‌های مستمر دولت و ابلاغ پیام تسلیت رئیس جمهوری از پی‌گیری مصرانه دولت برای پرداخت مطالبات و حقوق کارگران و خانواده‌ها خبر داد. استاندار گلستان تاکید کرد: «پس از اعلام نظر کمیته حقیقت‌یاب با خاطیان حادثه بدون تعارف و اغماض در هر رده و مقام، از سوی دولت و قوه قضاییه برخورد قانونی می‌شود.»
وعده‌های استانداری گلستان
صادقلو از برنامه دولت برای احقاق حقوق معدنچیان خبر داد. او در دیدار خانواده جان‌باختگان اعلام کرد: «در قدم نخست به هر یک از خانواده جان‌باختگان حادثه معدن آزادشهر مبلغ ۱۶۰ میلیون ریال کمک شد که ۱۱۰ میلیون ریال آن بلاعوض و کمک دولت و تامین اجتماعی است و مبلغ ۵۰ میلیون ریال نیز از سوی شرکت زغال سنگ (پیمان‌کار) پرداخت می‌شود. این مبالغ جهت انجام امور مربوط به مراسم تشییع و ترحیم عزیزان ازدست‌رفته است، ضمن این‌که به هر یک از خانواده جان‌باختگان از محل بیمه مدنی و مسئولیت مبلغ ۲۱۰ میلیون تومان خسارت (دیه) پرداخت می‌شود که باید خانواده‌ها در اسرع وقت مراحل قانونی انحصار وراثت را انجام دهند.»
از سوی دیگر رئیس بیمه مرکزی نیز در این رابطه وعده‌های دیگری داد. عبدالناصر همتی خبر داد که به شرکت بیمه آسیا دستور داده تا سقف بیمه‌نامه را که معادل دیه ۴۰ نفر از کارگران معدن زمستان یورت است، به خانواده بازماندگان کارگران فوت‌شده در معدن بپردازد. برای ۴۰ خانواده و هر کدام به ارزش ۲۱۰ میلیون تومان. یعنی درمجموع هشت میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان که قرار است بیمه آسیا پرداخت کند. بااین‌حال تا امروز پیکر ۴۳ معدنچی از معدن خارج شده است. ظاهرا ماجرا از این قرار است که با وجود ۲۰۰ کارگر در معدن، پیمان‌کار بیمه‌نامه‌ای تا سقف ۴۰ نفر را تنظیم کرده بود. به همین خاطر ادامه پی‌گیری‌ها از سوی دولت یازدهم ضروری به نظر می‌رسد.
از طرفی سعید مازندرانی، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان گلستان، با حضور در یک برنامه تلویزیونی از آخرین وضعیت پی‌گیری وضعیت خانواده قربانیان خبر داد. مازندرانی در این برنامه اظهار کرد: «کارگران معدن زمستان یورت چندین ماه حقوق معوق دارند که با پی‌گیری‌های وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی از طریق کارفرما تامین اعتبار شده و می‌‌توانند با مراجعه به اداره کار آزادشهر و تکمیل برگه‌های مربوط حقوق معوق خود را دریافت کنند.» مطلبی که بیان‌گر پی‌گیری دولت یازدهم و غلبه آن‌ها بر کم‌کاری‌های سابق پیمان‌کار است. مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان گلستان گفت: «ستاد رسیدگی به امورات کارگران معدن زمستان یورت در اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی آزادشهر تشکیل» شده و تمام درخواست‌ها و دادخواست‌های کارگران را بررسی کرده و به‌زودی گزارش می‌دهیم. مازندرانی هم‌چنین گفت: قبل از وقوع این حادثه، در سه سال گذشته (۹۳ تا ۹۵) با وجود این‌که کارفرما به پرداخت چهار درصد حق کارفرما تمکین نکرده بود، ۱۲۰ نفر از کارگران معدن زمستان یورت را بازنشسته اعلام کردیم، در شرایطی که کارفرما به چنین کاری رضایت نداشت.
و اما بعد
تجربه نشان داده که دولت فعلی حافظه مطلوبی در جهت پی‌گیری امور دارد. از طرفی مطالبه مستمر اهالی رسانه، نهادهای اجتماعی و مردم از دولت نیز می‌تواند به استیفای حقوق معدنچیان جان‌باخته یا آسیب‌دیده کمک شایانی کند. مجله چلچراغ نیز با بازخوانی پرونده این ماجرا، از این به بعد می‌تواند این راه را دنبال کند. باید منتظر ماند و دید در روزهای آینده درنهایت چه اتفاقی می‌افتد و افرادی که وعده داده‌اند تا کجا پای حرفشان می‌ایستند.
شماره ۷۰۷
