چالش‌های پیش‌روی دانشگاه آزاد

داوود حشمتی

اصول‌گرایان حالا دو نهاد نزدیک به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را در اختیار دارند. آن‌ها امروز هم دانشگاه آزاد را در اختیار گرفتند و هم تولیت آستان قدس را که پیش‌تر در دوره آیت‌الله واعظ طبسی به هاشمی رفسنجانی نزدیک بود. در عین حال باید گفت وضعیت دانشگاه آزاد در شرایطی است که هر تغییری در آن‌جا برای مدت‌ها به مسئله‌ای مهم و سرتیتر خبرهای داخلی تبدیل می‌شود. این روزها با انتصاب علی‌اکبر ولایتی به سمت ریاست هیئت مدیره این دانشگاه، اوضاع کاملا دگرگون شده است. رفتن میرزاده و برخی از مدیران رسانه‌های وابسته به این دانشگاه، از یک سو، و انتصاب فرهاد رهبر به‌عنوان رئیس جدید این دانشگاه از سوی دیگر، این دانشگاه را به کانون توجهات تبدیل کرده است. با این همه، به اعتقاد من تغییرات در این دانشگاه را می‌توان از دو منظر اقتصادی و سیاسی مورد ارزیابی قرار داد.

هیئت امنای سیاسی، دانشجوی غیرسیاسی

در دانشگاه آزاد آن‌قدر که هیئت امنای آن سیاسی است، دانشجویانش سیاسی نیستند. هر نوع تغییر در این دانشگاه به چالشی بزرگ تبدیل شده است. از آن روزهایی که احمدی‌نژاد تلاش می‌کرد تا عبدالله جاسبی را بعد از سال‌ها حضور در این دانشگاه به زیر کشیده و فرهاد دانشجو را به جای او بنشاند، تا روزهایی که پس از آمدن دولت روحانی، دانشگاه آزاد دست به دست شد و بار دیگر مدیریتش در اختیار نزدیکان آیت‌الله هاشمی قرار گرفت.
حتی زمانی که مهدی هاشمی از ایران خارج شد، پای دانشگاه آزاد در میان بود. چراکه اعلام شد او با ماموریت این دانشگاه و ادامه تحصیل به انگلستان سفر کرده است. هم‌چنین از پیش‌ترها بحث حضور مهدی هاشمی در دانشگاه آزاد جنجال‌برانگیز بود. حتی این اواخر و بعد از درگذشت آیت‌الله هاشمی باز بحث خروج یاسر هاشمی از این دانشگاه توجه همه را جلب کرد و به یک مسئله سیاسی تبدیل شد.
در سال ۹۰ احمدی‌نژاد سرانجام توانست از طریق فشارهایی که وارد می‌کرد، برادر وزیر علومش را به ریاست این دانشگاه برساند. اما آیت‌الله هاشمی از امضای حکم او خودداری کرد. بااین‌حال حکم از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزیرعلوم دولت احمدی‌نژاد به امضا رسید. جنجالی که ماه‌ها ایران را درگیر خود کرده بود.
اما برخلاف هیئت امنا و بزرگانی که در آن‌جا نشستند، دانشجویان این دانشگاه چندان سیاسی نیستند. با وجود آن‌که از نظر اقتصادی استقلال دارند و این پول آن‌هاست که چرخ دانشگاه را به گردش درمی‌آورد.
این روزها که ولایتی به ریاست هیئت امنای این دانشگاه منصوب شده، تغییرات بزرگی را شاهد هستیم که در آخرین مرحله فرهاد رهبر به‌عنوان ریاست این دانشگاه انتخاب و به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی شد. انتخاب رهبر برای هر دو طرف از درجه اهمیت زیادی برخوردار بود. او کسی است که در انتخابات اخیر در ستاد حجت‌الاسلام رئیسی نقش مهمی را ایفا می‌کرد. رهبر سابقه فعالیت در نهادی امنیتی را دارد و در کنار این از سوابق مدیریت علمی در دانشگاه نیز برخوردار است.
مدیریت او در دانشگاه تهران از او چهره‌ای ساخت که با بستن و محدود کردن عجین شده است. بحث گیت‌های ورودی دانشگاه تهران یکی از اولین نمونه‌های این مدیریت بود. در کنار این دانشجویان معترض دانشگاه تهران که عموما از فعالان اصلی جریان دانشجویی هستند، از مخالفان سرسخت او به شمار می‌رفتند، تا جایی که وقتی فرهاد رهبر از ریاست این دانشگاه برکنار شد، دانشجویان با شیرینی و شربت آن را به‌صورت علنی جشن گرفتند.
با این سوابق فرهاد رهبر در این دانشگاه با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهد بود. نکته مهم این‌جاست که از حالا می‌توان پیش‌بینی کرد دانشجویان این دانشگاه نقش فعال‌تری در سیاست و تحولات اجتماعی ایفا کنند. درست مانند سال‌هایی که فرهاد دانشجو، رئیس این دانشگاه بود و فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی دانشگاه آزاد در مخالفت با سیاست‌های کلی رأس هرم مدیریتی این دانشگاه رشد بیشتری به خود گرفت.
فرهاد رهبر اما با یک مشکل بزرگ دیگر هم روبه‌رو‌ است؛ آن هم خالی بودن صندلی‌های این دانشگاه است که دستان دانشجویان را پرتر خواهد کرد.
به عبارت روشن‌تر، اگر جامعه جوان در دانشگاه تهران که یک دانشگاه دولتی و وابسته به حکومت است، آن‌طور با او مخالفت می‌کردند، وضعیت در دانشگاه آزاد که دانشجویان پول آن را پرداخت می‌کنند، بدون شک برای او سخت‌تر خواهد بود. در آینده نه‌چندان دور بعید نیست که سطح فعالیت‌ دانشجویان دانشگاه‌های آزاد در سراسر کشور را بیشتر شاهد باشیم. اگر تا به حال تلاشی برای حضور و برگزاری نشست‌های سیاسی در دانشگاه آزاد از سوی دانشجویان احساس نمی‌شد، می‌توان پیش‌بینی کرد به‌زودی این نشست‌ها با شدت بیشتری ادامه پیدا کرده و مدیریت دانشگاه را با چالش‌های بزرگ روبه‌رو کند.

بحران صندلی‌های خالی

از بعد اقتصادی نیز وضعیت دانشگاه آزاد قابل تامل است. این دانشگاه تاکنون پس از دانشگاه ایندیرا گاندی در هندوستان و دانشگاه آنادولو در ترکیه بیشترین تعداد دانشجو را در اختیار داشته و در رتبه سوم قرار دارد. دانشگاه آزاد به اندازه‌ای که لازم است، دارایی‌های ثابت، زمین و املاک در اختیار دارد. این دارایی‌ها حاصل سال‌هایی بود که این دانشگاه در آموزش عالی به‌طور انحصاری با پول کار می‌کرد. در دوره احمدی‌نژاد برای زمین‌گیر کردن دانشگاه آزاد که در اختیار هاشمی رفسنجانی بود، تقویت دانشگاه‌ پیام نور و راه‌اندازی رشته‌های مختلف در این دانشگاه در دستور کار قرار گرفت. از طرف دیگر در حال حاضر سال‌هاست که پردیس‌های خودگردان در دانشگاه‌های دولتی فعالیت می‌کنند. این عوامل در کنار کاهش نرخ رشد جمعیت بحرانی را برای دانشگاه‌ها به وجود آورده است.
محمد فرهادی هفته گذشته رسما اعلام کرد: «یک میلیون و ۷۰۰ هزار صندلی دانشگاه‌های کشور امسال خالی ماند.» از این رقم سهم دانشگاه آزاد ۵۰۰ هزار صندلی خالی است. علاوه بر این، وزیرعلوم اشاره می‌کند که این روند کاهش در آینده نیز ادامه خواهد داشت. در این شرایط به‌طور حتم وضعیت برای دانشگاه آزاد بیشتر از دانشگاه‌های دولتی بحرانی خواهد شد.
بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که دانشگاه آزاد در آینده نه‌چندان دور با مشکلات بزرگی روبه‌رو می‌شود. هر نوع تصمیم‌گیری که در سطح مدیران ارشد و تغییرات در هیئت امنا و هیئت موسس اتفاق بیفتد، در جامعه تاثیرگذار خواهد بود. اصول‌گرایان با در اختیار گرفتن دانشگاه آزاد در موضعی قرار می‌گیرند که پیش‌تر خودشان به آن انتقاد داشتند. حالا اصلاح‌طلبان می‌توانند همان نقدهایی را که اصول‌گرایان به مدیریت منابع مالی این دانشگاه داشتند، نسبت به آن‌ها بیان کنند. در حوزه منابع انسانی و دانشجویان به‌طور حتم شاهد سیاسی‌تر شدن دانشجویان خواهیم بود که به واسطه پرداخت هزینه‌های تحصیلی خود با فراغ بال بیشتری فعالیت می‌کنند.

شماره ۷۱۴