پرونده( وقتی وب‌گردها کتابگرد میشوند)
گزارشی درباره علاقه تین‌ایجرها به کتاب‌خوانی و کتاب‌گردی
مریم عربی
این روزها نوجوانی و کتاب‌خوانی دو مفهوم جدا از هم هستند که به هیچ طریقی آبشان با هم در یک جوی نمی‌رود. دنیای مجازی آن‌قدر دست‌ودل‌بازانه گزینه‌های جذاب به پای نسل جدید ریخته که دیگر وقت به کتاب‌خوانی نمی‌رسد. بااین‌حال، همین نسل هم به دلایلی که خاص خودشان است، هرازگاهی گذرشان به کتاب‌فروشی‌ها می‌افتد و یکی دو نوع کتاب خاص را مورد عنایت قرار می‌دهند؛ یا به دلیل تم کلی و داستان‌پردازی خاصش، یا به دلایل پیچیده دیگری که فقط از ذهن یک نوجوان و جوان دهه هفتادی ممکن است بگذرد.
عقب‌گرد متظاهرانه
دلایل زیادی برای کتاب خریدن وجود دارد؛ از کسب اطلاعات درباره یک موضوع جدید گرفته تا سرگرمی و غرق شدن در دنیایی متفاوت از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم. اما نسل جدیدی که در مرحله نوجوانی و سال‌های ابتدایی جوانی قرار دارد، یک دلیل دیگر را برای کتاب خریدن کشف کرده است: «ترسیم شخصیتی متفاوت از خود در دنیای آن‌لاین.»
به گزارش نشریه تلگراف، کتاب‌فروشی‌های انگلیس در ماه‌های اخیر با افزایش خریداران کتاب، به‌ویژه خریدارانی در بازه سنی ۱۲ تا ۲۵ سال مواجه شده است. به گفته مدیر یکی از کتاب‌فروشی‌های مشهور انگلیسی، مردم تمایل روزافزونی به منعکس کردن سلیقه موسیقایی و ادبی خود در دنیای مجازی پیدا کرده‌اند؛ این‌که کتاب‌ها و آلبوم‌های موسیقی مورد علاقه‌شان را در پیج‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی معرفی کنند. مهم نیست که این کتاب‌ها را کامل خوانده‌اند، یا آن را سرسری ورق زده‌اند. مهم این است که کتاب‌خوان به نظر برسند و کتاب‌های باکلاس و خاص بخوانند. این مسئله نوجوان‌ها را وادار کرده که برای لحظاتی هم شده، گوشی‌ها و لپ‌تاپ‌های خود را زمین بگذارند و بار دیگر کتاب دست بگیرند.
کتاب‌فروشی‌های اکثر کشورهای دنیا بنا به نتایج پژوهش‌های انجام‌شده حالا شاهد گروهی از مشتریان جوان‌تر، پرطراوت‌تر و چالاک‌تری است که ترجیح می‌دهند به جای این‌که آن‌لاین کتاب بخرند، به کتاب‌فروشی‌ها بروند و در این مکان‌ها حضور فیزیکی داشته باشند. این پژوهش‌ها نشان داده که ۴۸ درصد از کسانی که کتاب می‌خرند، در یک ماه آتی کتاب خریداری‌شده را مطالعه نمی‌کنند. بااین‌حال، جوان‌ها برای بروز دادن شخصیتشان به یک آیتم فیزیکی روی قفسه‌های کتاب‌خانه‌شان نیاز دارند که در موقع لزوم بتوانند عکس آن را در صفحه شخصی‌شان منتشر کنند یا وقتی دوستان و آشنایان را دعوت می‌کنند، بتوانند آن را به صورت فیزیکی برایشان به نمایش بگذارند. این اتفاقی است که درباره کتاب‌های الکترونیکی یا چندرسانه‌ای نمی‌افتد. به همین دلیل است که موجودیت فیزیکی برای آدم‌ها به‌ویژه قشر جوان اهمیت پیدا کرده است. اما این مسئله به خودی خود مشکل‌ساز نیست، چون حداقل می‌توان امیدوار بود که روزی برسد که کسی به سراغ کتاب‌های خاک‌خورده در کتاب‌خانه برود و چند صفحه‌ای از آن را بخواند، یا حداقل آن را ورق بزند.
کتاب‌خوانی با چاشنی معاشرت
درحالی‌که اغلب ناشران و کتاب‌فروشی‌های بزرگ زنجیره‌ای به سمت فضای دیجیتال، فروش الکترونیکی و تهیه کتاب‌های صوتی و پادکست گرایش پیدا کرده‌اند، موج جدیدی از گرایش به سمت راه‌اندازی کافه‌کتاب‌های بزرگ هم به راه افتاده که فرایند خرید کتاب را با معاشرت‌های واقعی و تقویت روابط اجتماعی همراه کرده است. به‌عنوان مثال، کتاب‌فروشی زنجیره‌ای Foyles اعلام کرده که راه‌اندازی این فروشگاه‌های بزرگ کافه‌مانند تاثیر زیادی بر افزایش فروش ماهانه این کتاب‌فروشی‌ها داشته است؛ فروشی که بخش عمده آن را مدیون مخاطبان جوان است. گزارش انجمن ناشران انگلیس هم نشان داده که فروش نسخه‌های کاغذی کتاب‌ها بعد از چهار سال اولین رشد خود را تجربه کرده است. بیشترین میزان رشد مربوط به کتاب‌هایی با موضوع لایف استایل بوده است. پرمخاطب‌ترین کتاب‌ها در این حوزه هم طبق گزارش این انجمن کتاب‌های رنگ‌آمیزی بزرگ‌سالان بوده که طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته، توجه مخاطبان جوان را به خود جلب کرده است. تمام این پیشرفت‌ها باعث شده که رهبران صنعت نشر دوباره به انتشار کتاب‌های چاپی به‌ویژه در حوزه سبک زندگی علاقه نشان بدهند.
مدیر کتاب‌فروشی زنجیره‌ای Foyles در این‌باره گفته: «این‌که نسل جدید ترجیح می‌دهد بیش از هر حوزه دیگری کتاب‌هایی را که در حوزه سبک زندگی قرار می‌گیرند تهیه کند، موضوع امیدوارکننده‌ای است. این مسئله نشان می‌دهد که نسل جدید دغدغه‌های مهم و ذهن جست‌وجوگری دارد و به این فهم و درک رسیده که برای تغییر و بهتر کردن سبک زندگی‌اش از طریق مطالعه تلاش کند، که این خود جای شکر دارد. بااین‌حال تمایل به تغییر سبک زندگی در جوانان احتمالا ارتباطی با علاقه وافرشان به وقت‌گذرانی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دارد. چراکه اغلب محتواهای پرطرفدار در این فضا هم مرتبط با سبک زندگی است و اظهار فضل در این مورد می‌تواند شخصیتی محبوب را از افراد در دنیای مجازی ترسیم کند.»
این فعال صنعت نشر در ادامه از بازگشت کتاب‌فروشی‌ها به دوران اوج خبر داده و گفته: «خرید کتاب‌های چاپی مثل خوردن غذاهای سالم است و خواندن نسخه‌های مجازی و گوش کردن به نسخه صوتی کتاب‌ها مثل خوردن فست‌فود. مصرف فست‌فودها شاید سریع‌تر و راحت‌تر باشد، اما لذت خوردن غذاهای سالم را ندارد. این مسئله‌ای است که برخی از کتاب‌خوان‌های نسل جدید آن را کشف کرده‌اند. آن‌ها تصمیم گرفته‌اند که رژیم غذایی سالم‌تری را درپیش بگیرند و دوباره به کتاب‌فروشی‌ها برگردند.»
به نام نوجوانان، به کام بزرگ‌سالان
یکی از نتایج جالب پژوهش‌های صورت‌گرفته در حوزه الگوی خرید کتاب در میان جوانان و نوجوانان نشان می‌دهد که بخش اعظم کتاب‌هایی که برای گروه سنی نوجوان نوشته می‌شود، توجه مخاطبان بزرگ‌سال را جلب می‌کند. این موضوع چندان عجیب و غیرمنتظره نیست، اما نتیجه تحقیقات انجام‌شده توسط بنیاد بوکر اعداد و ارقامی را نشان می‌دهد که از تصورات ما دراماتیک‌تر است. این پژوهش نشان می‌دهد که ۵۵ درصد از خریداران کتاب‌های نوجوانان درواقع بزرگ‌سالان هستند؛ یعنی بیش از نیمی از خریداران این کتاب‌ها بیشتر از ۱۸ سال سن دارند و بخش اعظم آن‌ها در بازه سنی ۳۰ تا ۴۴ سال قرار گرفته‌اند. این آمار هم‌چنین نشان می‌دهد که ۷۸ درصد از والدینی که کتاب‌های گروه سنی نوجوان را خریداری می‌کنند، اعلام کرده‌اند که خواننده این کتاب‌ها خودشان هستند، نه فرزندان نوجوانشان. این رویکرد، رفتاری نسبتا جدید است که در سال‌های اخیر به وجود آمده و تا پیش از این به این شدت سابقه نداشته است.
نایب رئیس بنیاد بوکر درباره تحقیقات انجام‌شده توسط این موسسه می‌گوید: «میل به خرید کتاب‌های نوجوانان توسط بزرگ‌سال‌ها تا حدی تحت تاثیر محبوبیت آثار پرطرفدار روز مثل سری کتاب‌های «بازی‌های گرسنگی» (The Hunger Games) است، اما اطلاعاتی که ما به دست آورده‌ایم، نشان می‌دهد که این پدیده فقط به خواندن تعداد محدودی از کتاب‌های پرفروش روز محدود نمی‌شود و گسترده‌تر از این حرف‌هاست.»
به باور کارشناسان و پژوهش‌گران حوزه نشر، بی‌علاقگی نوجوانان به کتاب خواندن باعث شده که نویسنده‌های حوزه کودک و نوجوان در روندی تدریجی و شاید به شکلی ناخودآگاه، سن مخاطبان هدف خود را بالاتر در نظر بگیرند و مفاهیم بزرگ‌سالانه‌تری را وارد داستان‌های خود کنند. کتاب‌های گروه سنی نوجوان درواقع باید برای گروه سنی ۱۲ تا ۱۷ سال نوشته شود، اما با ورود آثار پرفروشی مثل سری کتاب‌های «هری پاتر»، «گرگ و میش» و «بازی‌های گرسنگی» به بازار، سبک نگارش آثار این ژانر و مخاطب هدف آن‌ها به کلی تغییر کرده است. در شرایطی که اغلب نوجوانان از خواندن کتاب‌های چاپی گریزان هستند، بزرگ‌سالان با خواندن این کتاب‌ها خود را مهمان تجربه‌ای آرامش‌بخش و نشاط‌آور می‌کنند که برای ساعتی هم که شده، آن‌ها را از روزمرگی‌های آزاردهنده‌شان جدا می‌کند.
برخی از کارشناسان حوزه ادبیات هم بر این باورند که سطح کیفی کتاب‌هایی که امروز برای گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال منتشر میشوند، در بالاترین حد خود نسبت به هر زمان دیگری قرار دارند. کتاب‌های گروه سنی نوجوان حالا داستان‌های جذاب‌تر و ریتم تندتری دارند و دل مشکل‌پسندترین مخاطبان را هم به‌راحتی به دست می‌آورند. در سال‌های اخیر، این کتاب‌ها بارها در فهرست پرفروش‌ترین آثار ماه قرار گرفته‌اند. بااین‌حال این به معنای کتاب‌خوان‌تر شدن نوجوان‌ها نسبت به گذشته نیست، بلکه مخاطبان هدف این آثار در طول زمان و به‌تدریج تغییر کرده‌اند.
عجیب، اما واقعی!
در همه جای دنیا از کسانی که در بازه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال قرار دارند، با عنوان «نسل دائما آن‌لاین» یاد می‌شود؛ نسلی که آن‌قدر درگیر گرفتن سلفی و دانلود اپلیکشین‌های موبایل است که وقت نمی‌کند کتاب بخواند. اما یک پژوهش عجیب اما واقعی نشان داده که ۶۲ درصد از کسانی که در این گروه سنی قرار دارند، هم‌چنان کتاب‌های چاپی را به کتاب‌های الکترونیکی ترجیح می‌دهند. به گزارش گاردین، پژوهشی که روی ۱۵۰۰ جوان در بازه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال انجام شده، نشان می‌دهد که در میان محتواهای غیردیجیتال، کتاب‌های چاپی در رتبه اول قرار دارند و رتبه‌های بعدی به ترتیب به فیلم‌ها، روزنامه‌ها و نشریات، سی‌دی‌ها و بازی‌های ویدیویی اختصاص پیدا کرده است. دو دلیل اصلی برای ترجیح دادن نسخه‌های چاپی به نسخه‌های الکترونیک وجود دارد؛ اول قیمت‌گذاری کتاب‌های الکترونیکی و دوم ارتباط عاطفی افراد با کتاب‌های فیزیکی و واقعی. ۲۸ درصد از جوانان شرکت‌کننده در این پژوهش اشاره کرده‌اند که قیمت ای‌بوک‌ها بیش از حد بالاست و باید به نصف میزان فعلی خود برسد. دلایل ترجیح محصولات فیزیکی به دیجیتال در این پژوهش به این ترتیب دسته‌بندی شده است: «دوست دارم محصول فرهنگی را در دست بگیرم: ۵۱ درصد»، «دوست ندارم همه کارهایم را به یک وسیله واحد محدود کنم: ۲۰ درصد»، «از محصولات فیزیکی راحت‌تر می‌توانم استفاده کنم: ۱۰ درصد»، «از سر و شکل و طرح جلد و بسته‌بندی محصولات فیزیکی لذت می‌برم: ۹ درصد»، «می‌توانم بعد از استفاده آن را بفروشم: شش درصد». در میان دلایل مطرح‌شده، اظهارنظرهای جالب‌تری هم وجود دارد؛ مثلا «دوست دارم کتاب جمع کنم»، «از بوی کتاب خوشم می‌آید» و «دوست دارم کتاب‌خانه‌ام پر و پیمان باشد.»
این نظرسنجی‌ها شاید برای نتیجه‌گیری درباره رفتار گروه سنی نوجوان کافی نباشد، اما قطعا برای فعالان صنعت نشر امیدوارکننده است؛ امید به این‌که نسل جدید بار دیگر به مطالعه نسخه‌های چاپی خو بگیرد و لذت ورق زدن کتاب و لمس آن را با زل زدن به صفحه موبایل و تبلت و لپ‌تاپ عوض نکند.
شماره ۶۹۴
خرید نسخه الکترونیک از طاقچه و فیدیبیو
