آیا آمریکا صلاحیت ادعای مبارزه با سلاح شیمیایی را دارد؟
فواد شمس
ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی بارها حمله نظامی به دیگر کشورها را هزینه بیمورد برای آمریکاییها میدانست. او بر این تاکید میکرد که آمریکا نباید پول و هزینه نظامی را در جاهای دیگر جهان خرج کند. رویکرد ترامپ بیشتر متمرکز بر مشکلات داخلی و اقتصادی آمریکا بود. بسیاری از تحلیلگران بر این گمان بودند که با اینکه ترامپ فردی غیرقابل پیشبینی است، اما تمایل چندانی به دخالت نظامی آمریکا در دیگر نقاط جهان ندارد. اساسا یکی از دلایل رأیدهندگان به ترامپ همین بود که پول مردم آمریکا را خرج دخالت نظامی در دیگر نقاط جهان نکند. اما ناگهان ترامپ باز هم همه را غافلگیر کرد. حمله موشکی به سوریه به بهانه استفاده سوریها از سلاح شیمیایی آن هم بدون هیچ دلیل و مدرک قانعکنندهای، چهره جنجالی ترامپ را بار دیگر به دنیا نشان داد. با وجود واکنشهای فراوانی که در روزهای اخیر بهخاطر حمله موشکی به سوریه به راه افتاده، بسیاری از تحلیلگران بر این اعتقاد هستند که این حمله نظامی مقدمه یک جنگ طولانیمدت نخواهد بود. بلکه تنها یک ژست نظامی و سروصدای تبلیغاتی برای ترامپ است. اما از همین الان جایگاه موافقان و مخالفان ترامپ تغییر اساسی کرده است. از یک طرف رسانههای بزرگ و احزاب جریان اصلی آمریکا که تا روز قبل از این حمله منتقد سرسخت ترامپ بودند، تبدیل به ستایشگران او شدهاند، از طرف دیگر اما بخش عمدهای از رأیدهندگان به ترامپ که امید داشتند او وضعیت اقتصادی داخلی را بهبود ببخشد و دست از هزینههای سرسامآور جنگ در جهان بکشد، اکنون به جبهه منتقدان ترامپ پیوستهاند. البته تغییر رویکرد سیاست خارجی ترامپ تنها در این موشکپراکنیها خلاصه نمیشود. همین که استیو بنون را برکنار میکند، نشان میدهد که ترامپ هم در مجموعه سیاست خارجی آمریکا در یک قرن گذشته غرق شده است؛ آنقدر که حتی بنون را نیز نمیتواند تحمل کند.
شایعه پشت شایعه
نکته جالب توجه دیگر در مورد حمله موشکی ترامپ به سوریه این است که گویا چند ساعت قبل روسها از این حمله مطلع شدهاند، قطعا به تبع آن روسیه به متحد خود سوریه هم اطلاع داده است. از اینرو خساراتی که موشکهای چند ۱۰ هزار دلاری وارد کردهاند، بسیار اندک است. البته برخی شایعات نیز مبنی بر این است که برخلاف ادعای ترامپ که ۵۹ موشک شلیک شده است، شواهد تنها نشان از اصابت ۲۰ تا ۳۰ موشک به اهداف موردنظر حکایت میکند. یا دقت موشکهای چند ۱۰ هزار دلاری آمریکاییها زیاد بالا نیست، یا ترامپ برای اسپانسرهای مالی این حمله فاکتورسازی کرده است.
اما بهانه حمله موشکی ترامپ به سوریه، ادعای استفاده دولت سوریه از سلاحهای شیمیایی است. نکته جالب توجه این است که همین ادعاها در دفعات قبل در حمله به عراق و لیبی هم تکرار شده بود که بعدها شواهد خلاف آن را نشان داد.
تاریخ تکرار میشود
حمله ترامپ به سوریه هم نقض قوانین بینالمللی بود و هم نقض قانون اساسی آمریکاست. اما بیایید نگاهی بیندازیم به اینکه تاکنون چه کسانی از سلاحهای شیمیایی استفاده کردهاند؟
سلاحهای شیمیایی در جنگ جهانی اول بهطور وسیع توسط تمام طرفین این جنگ از جمله خود آمریکا استفاده شد. برای همین بعد از جنگ جهانی اول بر اساس تجربه تلخ آن را ممنوع کردند. اما ناگهان در اواخر جنگ جهانی دوم همین آمریکا بزرگترین جنایت جنگی در طول تاریخ بشریت را با حمله اتمی به ژاپن مرتکب شد. اما بعد از جنگ دوم جهانی مردم چه کشورهایی قربانی سلاحهای شیمیایی شدهاند و چه کشورهایی از آنها استفاده کردهاند؟
اولین حمله شیمیایی توسط یک گروه یهودی افراطی در ۱۹۴۶ برای انتقام از نازیها در نزدیکی نورنبرگ آلمان، که در آن چند هزار سرباز و افسر اساس نگهداری میشدند، انجام شد.
در جنگ داخلی یمن از ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۷، نیروهای شاهزاده حسن ابن یحیی که توسط عربستان حمایت میشد، سلاحهای شیمیایی در سطح وسیع بهکار بردند. دستکم ۱۵۰ نفر کشته شدند، و تعداد خیلی بیشتر در سالهای بعد با عوارض آن دست به گریبان بودند.
اما شاید بزرگترین و وحشتناکترین استفاده از سلاحهای شیمیایی را آمریکاییها در جریان جنگ ویتنام انجام دادند. در خلال این جنگ از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۲ آمریکا در ویتنام ۱۹ میلیون گالن عامل نارنجی را به کار برد تا اراضی جنگلی ویتنام را خشک کند. بر اثر این حملات بزرگ شیمیایی بسیاری از زمینهای کشاورزی ویتنامیها از میان رفتند. ۴۰۰ هزار ویتنامی در اثر این ماده شیمیایی کشته شدند، نیم میلیون کودک ناقص به دنیا آمدند، و دو میلیون نفر دیگر هنوز با این مسئله درگیر هستند. البته نکته عجیب داستان این است که آمریکاییها بارها اعلام کردند این عامل نارنجی تنها یک ماده گیاه خشککن است نه یک سلاح شیمیایی!
در دهه ۱۹۷۰ در جریان نبردهای استقلالطلبانه در قاره آفریقا نیروهای بلژیکی در کنگو، نیروهای دولت نژادپرست رودزیا (زیمبابوه کنونی) و نیروهای رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی همه از سلاح شیمیایی علیه نیروی مقابل استفاده کردند. نکته قابل توجه این است که این سلاحها اکثرا ساخت آمریکا و دیگر کشورهای غربی بود. در جریان این نبردهای شیمیایی دهها هزار نفر جان خود را از دست دادند.
در جنگ ایران و عراق استفاده از سلاح شیمیایی توسط عراق، که آمریکا، فرانسه، آلمان غربی و بریتانیا در ساخت آن به عراق کمک کردند، دستکم ۱۰۰ هزار قربانی هم در میان سربازهای ایرانی، هم شهروندان کرد ایران و عراق گرفت. بزرگترین جنایت جنگی را صدام در شهر کردنشین حلبچه انجام داد. شهرهای سردشت و نودشه و بانه در کردستان ایران نیز از دیگر قربانیان این حملات نظامی بودند.
در جنگ فلوجه در عراق در سالهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ آمریکا از فسفر سفید استفاده کرد. «سازمان منع سلاحهای شیمیایی» استفاده از این ماده بهعنوان سلاح تهاجمی را ممنوع کرده است. اگر فسفر سفید با بدن تماس پیدا کند، «تا مغز استخوان را میسوزاند.»
اسراییل در جنگ ۲۰۰۶ خود با حزبالله و جنگ ۲۰۰۹-۲۰۰۸ خود در نوار غزه، از فسفر سفید استفاده کرد. در جنگ سوریه نیز بیش از این از سلاح شیمیایی استفاده شده بود. در سال ۲۰۱۳ ادعا شد که دولت سوریه این جنایت را مرتکب شده است، ولی روشن شد که دروغ بوده است و درواقع نیروهای تروریست مخالف دولت سوریه از سلاح شیمیایی استفاده کرده بودند.
حال با این کارنامه به نظر نمیرسد که بتوان حمله موشکی ترامپ به سوریه را توجیهپذیر دانست. باید منتظر ماند و دید که آیا ترامپ به این رویه خود ادامه میدهد و تاریخ را تکرار میکند، یا آینده بازیهای دیگری را رقم خواهد زد.
شماره ۷۰۲
