سیاسیون چطور به خانه‌های مجازی مردم نقل مکان کردند

محمدمهدی حسین‌نیا

خوب یا بد، مناسبات اجتماعی نه‌تنها در محتوا رو به تکامل می‌روند، بلکه در فرم نیز با به‌کارگیری بسترها و ظرفیت‌های به روزتر ادامه حیات می‌دهند. فضای مجازی نه‌تنها در میان مردم، بلکه در میان مسئولین و سیاستمداران نیز جای خود را باز کرده و آن قدر به چشم آمده که با وجود تمام محدودیت‌ها و اعمال نظرهای سلیقه‌ای برخی نهادهای خاص، بستر فعالیت سیاسی و اطلاع‌رسانی مقامات عالی‌رتبه کشور شود. به همین خاطر انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری نیز بیشتر از همیشه در فضای مجازی پی‌گیری می‌شود.

به‌طور مشخص از سال ۸۸ به این سمت، انتخابات و فضای مجازی دو مقوله جدایی ناپذیرند. فشارها، محدودیت‌ها و تمام آن چه که در یک کلام فیلترینگ و اعمال نظرهای نهادی معنا می‌دهد، عملا در مقابل فضای مجازی شکست خوردند و از عالی‌ترین مقام‌های سیاسی کشور تا بسیاری از نمایندگان و فعالان حوزه‌های مرتبط برای بهره برداری‌های خود رو به این بستر جهانی آورده‌اند. آن‌قدر که در میان کاندیداهای ریاست جمهوری فعلی، توجه به دنیای مجازی و استفاده از توییتر و اینستاگرام جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. کار به جایی رسیده است که حتی نماینده اصول‌گرایان سنتی و و حتی تندرو و به‌طور کل طیف محافظه کار نیز سعی در استفاده‌های مجازی داشته و یکی از کاندیداها که سال‌ها نامش با فیلترینگ عجین است، دنیای مجازی را نه مجاز، بلکه حقیقت و واقعیت می‌داند. فارغ از این کته چنین رویکردی صرفا مربوط به این دوره خاص است یا نه، توجه افراد سیاسی و محافظه‌کار به این بستر در ذات خود خبر خوبی است.
به‌طور خاص، جریان محافظه کار و مخالف دولت، تمام توان خود در راستای تخریب دولت را بر این فضا متمرکز کرده است. نبود محدودیت‌های قانونی و بررسی‌کننده برای ارائه اطلاعات صحیح و ناصحیح باعث می‌شود تا جریان تخریبی بهتر از همیشه به جریان بیفتد. به‌طور خاص هواداران یکی از کاندیداها جدای از راه اندازی کانال‌های تلگرامی و اینستاگرامی بی‌شمار که به‌طور عام اداره می‌شود، دست به اقدامی تشکیلاتی در فضای تلگرام زد. او با راه‌اندازی کانال تلگرامی «یادمان نمی‌رود» توسط مدیران و وابستگان … تهران، سعی در مثبت نشان دادن کارنامه چالش شهرداری تهران دارد. تخریب گسترده و بازتاب دادن برش خورده سخنان رئیس جمهوری وقت در جهت وارونه نشان دادن دستاوردها و خدمات مثبت راه تدبیر و امید از سیاست‌های کلی این کانال است. در شناسنامه و بیوی این کانال تلگرامی اشاره شده که خدمات این مرد، یعنی قالیباف یادمان نمی‌رود و در پست‌های این کانال به وضوح اشاره شده که جامعه هدفش کارمندان شهرداری است.
ابراهیم رئیسی اما زودتر از باقی کاندیداها به فعالیت در این فضا توجه نشان داد. او که از ابتدا با رویکردی مردمی اقدام به انتشار تصاویر خود در حال سرکشی ناگهانی از مستمندان و محرومان کرد، تمام تلاشش بر این بود که مخالفت‌های جریان همسوی خود را با جریان آزاد اطلاعات و فعالیت پیام رسان‌های مجازی که با ایستادگی دولت حفظ شد را تبدیل به فرصت کند. به همین خاطر هنوز هم با بهره‌گیری از همان رویکردی که گفته شد و سعی در القای تصویری در خدمت مردم، به نوعی ناآگاهی سیاسی و مدیریتی خود را جبران می‌کند.
حسن روحانی اما، جدای از حامیان و مسئولانی که در توییتر به نفع او فعالیت می‌کنند، در مستند انتخاباتی خود به وضوح بر اهمیت این سرمایه اجتماعی و به روز جهانی تاکید کرد. مستند روحانی جدای از اشاره مستقیم به مقاومت دولت در برابر فشارهای فراقانونی در جهت فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی، این تصویر را به خوبی و با رعایت اخلاق که گم‌شده سال‌های گذشته سیاست ایران بود که حتی عالی‌رتبه‌ترین مقام‌های کشور نیز در مجموعه فضای مجازی سازوکار خود را نهادینه کرده و به فعالیت مشغول هستند. بر هیمن مبنا، نکته‌ای که بیش از همه به چشم می‌آید توجه و جا افتادن همیشگی این بستر در فضای مناسبات سیاسی ایران است. در واقع محدودیت‌های رسانه‌ای، چه در مطبوعات کاغذی و چه در رسانه‌های سایبری، یک نقل مکان عمومی و گسترده از طرف مردم و مسئولان به فضای مجازی را به خوبی نشان می‌دهد.
در جریان مقابل دولت، سرمایه‌گذاری‌های گسترده بر این ظرفیت نیز به خوبی قابل مشاهده است. نمونه کانال تلگرامی یادمان نمی‌رود تنها یکی از هزینه‌های سازمانی تیم انتخاباتی یکی از کاندیداها به شمار می‌رود که احتمالا می‌توان رد پای کمک‌های مالی بودجه بیت‌المال نهاد مربوطه در آن را مشاهده کرد. از طرفی راه‌اندازی سایت کار ۹۶ که اقدام به ثبت‌نام برای دریافت حقوق بی‌کاری از طرف قالیباف می‌کرد، جدای از هزینه‌های سرسام‌آور احتمالی، به خوبی اهمیت تاثیر انتخاباتی فضای مجازی را نشان می‌دهد. فراموش نکرده‌ایم که در نمونه‌های موفق این رفتار، کلیپ منتشر شده از سوی رئیس دولت اصلاحات، در آستانه انتخابات اخیر مجلس فراموش‌نشدنی است.
فضای مجازی، با ایستادگی دولت تدبیر و امید همسو با تمام رسانه‌های رسمی به چرخه اطلاعات و اظهارنظرهای عمومی کمک می‌کند. جریانی که راه خود را از میان ممنوعیت‌های موجود باز کرده و بی‌اثر بودن رفتارهای سلبی را بیشتر از همیشه به رخ می‌کشد. در واقع همین نکته آشکار که مخالفان گذشته حالا در آستانه انتخابات به اهمیت آن توجه کرده و برای آن هزینه می‌کنند پیامی جز جا افتادن نقش فضای رسانه‌های دنیای مجازی در مناسبات سیاسی و اجتماعی ندارد و این نیز دوست داشته باشیم یا نه، از پافشاری مردم بر حق خود، و وجود دولتی که از حق مردم دفاع کرد، برخاسته است.

شماره ۷۰۶