پرونده (سربازهای شکلاتی)

مروری بر پرجاشیه‌ترین کشورها در ماجرای خدمت سربازی 

«آن‌که آماده باشد که سر و جان خویش را در راه هدف خود فدا کند» این نخستین معنایی است که برای واژه سرباز در فرهنگ فارسی محمد معین آمده ‌است. درواقع سرباز فردی است که آماده جان باختن برای میهنش است، اما این‌که بتوان فردی را به‌اجبار وادار کرد جانش را به پای مردم و میهنش بریزد، جای سوال دارد. کشورهای مختلفی در طول تاریخ تلاش کرده‌اند با اجباری کردنِ خدمت سربازی، آماده دفاع از خود در برابر دشمن باشند، اما آن دسته از افرادی که نمی‌خواهند قدم در این راه بگذارند، یا به عبارتی نمی‌خواهند «سرباز» باشند، راه‌هایی برای دور زدنِ قانون و دریافت کارت معافیت پیدا می‌کنند. برخی از کشورها هم آن‌قدر خوش‌شانس هستند که به‌خاطر تعداد زیاد جمعیت و درنتیجه میزان بالای نیروهای داوطلب، دیگر مجبور نمی‌شوند خدمتِ سربازی را اجباری کنند و به این ترتیب دست‌مایه انتقاد مردم نمی‌شوند. سربازی نه‌تنها در ایران، بلکه در تمام کشورهای دنیا محل بحث است. برخی به دنبال اجباری کردنِ آن هستند، برخی تلاش می‌کنند زنان را هم وارد ماجرا کنند و برخی هم به دنبال کم و زیاد کردنِ مدت زمانِ خدمت سربازی هستند. خدمت سربازی در هیچ جای دنیا بدون حاشیه نیست؛ در یک نقطه دنیا همه از آن فراری هستند، با مُهر جنون سعی می‌کنند از آن فرار کنند و در نقطه‌ای دیگر برای آن سر و دست می‌شکنند. دنیای سربازی هیچ‌گاه آرام نبوده است.

نسیم بنایی

این‌جا عمر در لباس سربازی می‌گذرد
«تعداد افرادی که در کره شمالی مشغول به خدمت سربازی هستند، دوونیم برابرِ جمعیتِ نروژ است؛ مردان در این کشور باید ۱۱ سال و زنان هفت سال لباس سربازی را به تن کنند.» این تنها بخشی از حقایق عجیب در مورد کشوری است که مردم در آن تنها ۲۸ مدل موی مجاز دارند. البته زن‌های متاهل در کره شمالی تنها ۱۴ مدل مو دارند و بهتر است موهای خود را همیشه کوتاه نگه دارند، اما دختران آزادی بیشتری دارند و می‌توانند موهای بلند هم داشته باشند. در چنین کشوری که مردم عادی حتی نمی‌توانند برای موی خودشان تصمیم بگیرند و از سوی دولت برایشان تعیین تکلیف می‌شود، طبیعی است که خدمت سربازی داستان‌های خودش را داشته باشد. کره شمالی جزو معدود کشورهایی است که در آن خدمت سربازی برای زنان اجباری است. این کشور از سال ۱۹۹۳ خدمت سربازی را اجبار کرده و اکنون مردم این کشور بخش زیادی از عمر خود را در لباس سربازی می‌گذرانند. نکته جالب دیگر در مورد خدمت سربازی در این کشور به سن‌ و سال آغاز آن مربوط می‌شود که تا چندی پیش همه افراد بالای ۱۳سال باید راه خدمت را در پیش می‌گرفتند، اما اخیرا قانون جدیدی تصویب شده که سن ۱۸ سالگی را سن قانونی برای خدمت سربازی در نظر گرفته است. در کره شمالی در ازای هر هزار نفر، ۴۸ نفر در خدمت سربازی مشغول به کار هستند و این بالاترین نرخ در دنیا به شمار می‌آید. حتی ایالات متحده آمریکا که به لحاظ وسعت از این کشور بزرگ‌تر است و جمعیت بیشتری دارد، چنین رکوردی نداشته ‌است. اکثر تحلیل‌گران معتقدند رهبر کره شمالی با این برنامه‌های سخت سربازی و هم‌چنین برنامه‌های پیچیده موشکی که دنبال می‌کند، قصد دارد در دنیا جنگ به پا کند و به همین خاطر با نگاه انتقادی به وضعیت نظامی در این کشور می‌پردازند. اما رهبری که در کشور خود وقت محلیِ کره شمالی را ایجاد کرده و کشورش به‌عنوان فاسدترین کشور دنیا شناخته شده، بعید نیست که به دنبال جنگ جهانی نیز باشد.

پیروزی در جنگ
توماس جفرسون، از بنیان‌گذاران آمریکا، ایده‌های عجیبی در مورد سربازی داشت. او بیش از هر کسی تلاش کرد خدمت سربازی در ایالات متحده آمریکا را به شکل خاصی دربیاورد. او در نامه‌ای در سال ۱۸۱۳ نوشته ‌است: «هر شهروند باید سرباز باشد؛ همان‌طور که در دوران یونان و رم باستان بود.» اما تلاش‌های او برای ایجاد نظامی خاص و اجباری در سربازی آمریکایی به قانون اساسی این کشور راه پیدا نکرد. هرچند جفرسون موفق نشد از هر شهروند آمریکایی یک سرباز بسازد، اما هنوز هم در نظام سربازی این کشور نکات عجیب و جالب توجهی وجود دارد. در سال ۱۸۶۳ برای نخستین بار بحث سربازی در ایالات متحده آمریکا به صورت جدی مطرح شد. در آن زمان تعداد زیادی از مردم به صورت داوطلبانه برای خدمت اقدام کردند. در آن زمان وضعیت به گونه‌ای بود که افراد می‌توانستند با پرداخت ۳۰۰ دلار خودشان را از اجباری معاف کنند. وقتی آمریکا وارد ماجرای جنگ جهانی اول شد، قضیه خدمت سربازی نیز در سال ۱۹۱۷ تغییر کرد. اما با پایان یافتن جنگ جهانی دوم، قوانین قبلی از میان رفت و خدمت سربازی در این کشور دوباره در وضعیت سبز قرار گرفت. در سال ۱۹۷۹ جیمی کارتر که رئیس‌ جمهور دموکراتِ آمریکایی بود، دستور داد قوانین احیا شوند و تمام مردانی که تا ۲۶ سال سن داشتند، ناگزیر بودند به خدمت سربازی بروند. البته کارتر درحقیقت به دنبال نیروهایی برای تقویت ارتش خودش در آن دوران بود. امروز نیز شرایط مانند گذشته است. به‌ویژه از بعد حادثه ۱۱ سپتامبر، تلاش‌های بسیاری از سوی دولت آمریکا صورت گرفت تا مردم به سربازی علاقه‌مند شوند. بررسی‌های بیزنس‌ اینسایدر نشان می‌دهد در آمریکا سالانه یک‌میلیارد گالن سوخت، سوزانده می‌شود؛ این میزان حتی از مصرف ارتش بسیاری از کشورها نیز بیشتر است. آمریکا نیز جزو کشورهایی است که به ارتش عظیمی نیاز دارد، حتی گفته می‌شود در حال حاضر ارتش این کشور می‌تواند شهری بزرگ‌تر از ‌هاوایی یا ماساچوست را پر کند. برای دست یافتن به چنین ارتشی شاید لازم است که مردها و حتی زن‌ها به خدمت سربازی بروند و به فعالیت در این بخش ترغیب شوند.

مُهر جنون برای کسب معافیت
دیمیتری چند کاغذ و مدرک در دست دارد که نشان می‌دهد به بیماری روانی مبتلاست، او در مورد علایم بیماری‌اش صحبت نمی‌کند؛ تنها چیزی که برایش اهمیت دارد، مُهری است که روی گواهی بیماریِ او خورده ‌است. طبق قانون، او به‌خاطر این گواهی برای همیشه از شغل‌های دولتی محروم می‌شود، اما آن‌چه برای خود دیمیتری اهمیت دارد، این است که با همین گواهی تا آخر عمر از خدمت سربازی معاف شده‌ است. البته او این گواهی را با پرداخت دو هزار و ۵۰۰ دلار به دست آورده ‌است. دیمیتری یکی از هزاران مرد روسی است که با پرداخت پول، قانون سربازی را دور زده و خودش را برای همیشه از حضور در ارتش روسیه معاف کرده ‌است. به همین خاطر هم سوژه مجله تایم در گزارشی در این‌باره شده است. تایم نوشته: «چطور در روسیه قانون سربازی را دور بزنیم؟» و پاسخ این سوال همین کاری است که دیمیتری انجام داده است. روسیه به دنبال سربازهای بیشتری است که رفته‌رفته از آن‌ها در ارتش بهره بگیرد، اما مردان روسی بیش از هر جای دنیا از خدمت سربازی بیزار و فراری هستند. مردم روسیه خودشان را جزو وطن‌پرست‌ترین مردم دنیا می‌دانند، اما وقتی بحث به خدمت سربازی و دفاع از سرزمین مادری می‌رسد، مردانی که باید بعد از ۱۸ سالگی به خدمت بروند، به سربازهای فراری تبدیل می‌شوند که با پرداخت پول خودشان را معاف می‌کنند و البته مُهر جنون نیز بر پیشانی خودشان می‌زنند. درحالی‌که روسیه وارد بحران اقتصادی شده و به مردان به‌عنوان نیروی کار نیاز دارد، آن‌ها سرگرم دور زدنِ قانون سربازی هستند. طبق قانون تمامی مردانی که بین ۱۸ تا ۲۷ سال دارند، باید به صورت اجباری به سربازی بروند. البته این افراد تا زمانی‌که در دانشگاه مشغول درس خواندن هستند، از خدمت معاف‌اند، اما به محض این‌که فارغ‌التحصیل شدند، باید به خدمت شریف سربازی مشرف شوند. بسیاری از مادرها که نگران فرزندشان هستند، به دنبال راهی برای معافیت آن‌ها می‌گردند. فساد در دستگاه به آن‌ها کمک می‌کند با پرداخت پول و رشوه، قانون را دور بزنند و با یک مُهر جنون، برگه معافیت را برای همیشه دریافت کنند.

چشم‌بادامی‌های بی‌ادعا
بزرگ‌ترین ارتش فعال دنیا متعلق به چشم‌بادامی‌هاست. به همین خاطر بیشترین تعداد سرباز نیز متعلق به همین کشور است. البته تعداد دقیق مردان چینی که در این کشور به خدمت سربازی رفته‌اند، مشخص نیست، اما همه می‌دانند که میلیون‌ها چینی در این کشور خدمت سربازی برای ارتش سرخ کمونیست‌ها را تجربه می‌کنند. چینی‌ها برخلاف روس‌ها که تنها ادعای میهن‌پرستی دارند و از خدمت سربازی فرار می‌کنند، نگاهی مثبت به مقوله سربازی دارند. آن‌ها معتقدند خدمت سربازی باعث بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد می‌شود. برای آن‌ها آموزش‌های سربازی، راهی برای آموزش زندگی است. به همین خاطر است که خدمت سربازی در این کشور با اهدافی مانند افزایش روحیه وطن‌پرستی، ایجاد آمادگی برای دفاع و شکل‌گیری روحیه جمعی در مردم به وجود آمد. اما نکته جالب توجه در مورد خدمت سربازی در این کشور این است که به‌خاطر جمعیت زیاد چین و تعداد بالای داوطلبان برای خدمت سربازی، این مسئله در چین هیچ‌گاه اجباری نشد. یعنی در کشور کمونیست‌ها، چیزی به نام خدمت اجباریِ سربازی وجود ندارد، بلکه همه با شور و شوق و به صورت داوطلبانه برای شرکت در خدمت سربازی اقدام می‌کنند. هر شهروند چینی، خواه مرد باشد یا زن، لازم می‌داند بعد از اتمام تحصیلات، دوره نظامی بگذراند. این روحیه طوری در مردم کشور نهادینه شده که دیگر نیازی به اجباری کردن سربازی نیست و مردم خودشان مشتاقانه اقدام می‌کنند. آن‌ها درواقع برای دفاع از خودشان و مقاومت در زمان حمله دشمن، بر خود واجب می‌دانند که در خدمت سربازی شرکت کنند و به همین خاطر همگی به صورت داوطلبانه اقدام می‌کنند. نکته جالب دیگر مربوط به مناطق هنگ‌کنگ و ماکائو می‌شود. شهروندانی که در این دو شهر زندگی می‌کنند، حق ندارند در ارتش چین شرکت کنند، اما ارتش چین وظیفه خود می‌داند که از این دو منطقه نیز دفاع کند. به این ترتیب سبک زندگی در چین از ابتدا به گونه‌ای بوده که مردم خودشان رخت سربازی به تن می‌کنند و عازم خدمت می‌شوند.

جبرِ آرام
فنلاند کشور بی‌سروصدایی است؛ آرام و ساکت در منطقه اسکاندیناوی در شمال اروپا به زندگی خود ادامه می‌دهد. اما این کشور جزو معدود کشورهای جهان است که خدمت سربازی را اجباری کرده ‌است. برخی از افراد تنها به‌عنوان سرباز به صورت موقت در مدتی مشخص فعالیت می‌کنند و برخی دیگر برای همیشه به‌عنوان یک ارتشی در لباس سربازی ماندگار می‌شوند. هر شهروند فنلاندی که از قانون سرپیچی کند و به خدمت سربازی نرود، باید ۱۷۳ روز از عمرش را در زندان سپری کند. این زمان چند روزی بیشتری از ۱۶۵ روز خدمت سربازی اجباری است؛ به همین خاطر همه ترجیح می‌دهند مطابق قانون عمل کنند تا این‌که با سرپیچی از آن دردسرهای خود را طولانی‌تر کنند. حتی اگر فردی بخشی از خدمت سربازی را برود و چند روزی را فرار کند، باید آن روزها را در زندان سپری کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد تقریبا ۸۰ درصد از مردم فنلاند، خدمت سربازی را کامل می‌کنند و اصلا به فکر دور زدن خدمت سربازی نمی‌افتند. در این کشور هر مردی که به سن ۱۸ سالگی برسد، باید به خدمت سربازی برود. هشت هفته نخست، اصلی‌ترین مراحل آموزش است که در آن با همه یکسان برخورد می‌شود. شیوه‌های آموزشی رفته‌رفته پیچیده‌تر می‌شود و برای افراد مختلف، شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرد. از آن‌جا که فنلاند کشور آرام و بی‌صدایی است، برخی از شهروندان به این قوانین سخت‌گیرانه انتقاد کرده‌اند، اما هم‌چنان مردان به‌اجبار لباس مقدس سربازی را به تن می‌کنند تا یاد بگیرند از کشور خود در صورت لزوم دفاع کنند.

شماره ۷۰۳