کن ۲۰۱۷ در یک نگاه
مریم عربی
جشنواره کن که همیشه به‌عنوان بزرگ‌ترین محفل سینمای دنیا شناخته شده، امسال با انتخاب چند سرفصل اصلی این جایگاه را برای خود بیش از همیشه تثبیت کرده است؛ بحران پناه‌جویان، تغییرات آب‌وهوایی، سلامت روانی و آزار حیوانات. کن ۲۰۱۷ به باور بسیاری از منتقدان سیاسی یکی از سیاسی‌ترین دوره‌های این جشنواره در سال‌های اخیر است. چیدمان و ترکیب فیلم‌های انتخاب‌شده به‌وضوح از یک خط مشی سیاسی حکایت دارد که فکر و ذهن کمیته داوران جشنواره را به خود مشغول کرده. لازم نیست منتقد سینمایی باشید تا متوجه این رویکرد شوید، هر تماشاگر پی‌گیری به‌آسانی می‌تواند بفهمد که تکرار تاکید تماتیک فیلم‌ها بر موضوع بحران پناه‌جویان به نوعی خط و نشان سینمایی برگزارکنندگان جشنواره است به دستور جدید مهاجرتی ترامپ برای محدود کردن مهاجرت‌ها به ایالات متحده؛ بحرانی که حالا چند وقتی است فکر و ذهن دنیا را به خود مشغول کرده.
روایت داستان مهاجران در قلمرو واقعیت مجازی
برگ برنده کن ۲۰۱۷ در زمینه معضل پناه‌جویان اروپایی با فیلم جدید آلخاندرو گونزالس ایناریتوی نام‌دار رو شده است؛ فیلم‌سازی که سابقه درخشش با فیلم‌های «مرد پرنده‌ای» و «ازگور بازگشته» را در کارنامه کاری خود دارد. کن با این فیلم یک گام بزرگ به سمت جهان سینمای واقعیت مجازی برداشته است. نام ایناریتو این‌بار با یک فیلم کوتاه واقعیت مجازی به نام «جسم و شن» بر سر زبان‌ها افتاده؛ فیلمی درباره مهاجران و پناه‌جویانی که می‌خواهند از مرز مکزیک وارد خاک آمریکا شوند. ایناریتو در مصاحبه‌هایش گفته که این فیلم را برای کشف تجربیات بشر در زمینه مهاجران و پناه‌جویان ساخته است. این فیلم با تکنیک خاص ساختش به باور منتقدان سینمایی آن‌قدر باورپذیر درآمده که تماشاگر را از موقعیت زمانی و مکانی خود بیرون می‌کشد و به او امکان این را می‌دهد که برای ساعتی حال‌وهوای یک پناه‌جو و مهاجر گریزان را تجربه کند.
ایناریتو درباره دلایل استفاده از تکنولوژی واقعیت مجازی در فیلم جدیدش گفته: «واقعیت مجازی همه چیزهایی را که سینما نمی‌تواند در اختیار تماشاگر قرار دهد، به او عرضه می‌کند. سینما مثل سوراخ کوچکی است که ما از داخل آن به وقایع نگاه می‌کنیم و باقی چیزها را باید در ذهنمان بسازیم. اما واقعیت مجازی امکان تجربه ابعاد مختلف یک واقعه را در اختیار ما قرار می‌دهد. بااین‌حال این تکنیک خطراتی هم دارد. علم ثابت کرده که مغز بشر قادر به تشخیص واقعیت از رویا نیست. وقتی شما در دنیای واقعیت مجازی به سر می‌برید، امکان تشخیص واقعیت از مجاز به‌کلی از شما گرفته می‌شود.»
نه به ترامپ در سالن‌های سینما
گفته می‌شود که فیلم جدید ایناریتو در اعتراض مستقیم به سیاست مهاجرتی ترامپ و رفتارش با مهاجران مکزیکی ساخته شده. این کارگردان با قاطعیت زیر بار این موضوع نرفته، اما نظرش را ساده و شفاف مطرح کرده است: «فکر می‌کنم مشکل زمانی ایجاد می‌شود که مسائل عمیق را به سطح یک معامله ساده با بازنده و برنده تقلیل می‌دهیم. من راه‌حلی برای مشکلات فعلی مهاجران ندارم. می‌دانم مشکل بزرگی است، اما من سیاستمدار نیستم. فقط می‌دانم جهالت و ترس وجود دارد. سینما پلتفرمی از ایده‌ها و روایت‌های انسانی را در اختیار ما قرار می‌دهد تا از طریق آن با جهالت و ترس مقابله کنیم؛ دو مسئله‌ای که در حال حاضر بزرگ‌ترین دشمنان ما هستند. با یک نگاه بشردوستانه می‌توان با دنیا گفت‌وگو و تعامل کرد و به نتایج منطقی رسید.»
او درباره فیلم اخیرش گفته: «مهاجرت و تروریسم از سال ۲۰۰۱ به بعد با هم درآمیخته شدند. در این میان مهاجران درگیر پیامدهای ترس و نفرت عده‌ای شدند که ادعا می‌کردند به واقعیت شرایط آگاه‌اند. من فکر کردم بسیار خوب می‌شود اگر حداقل بخشی از لحظات یا داستان‌هایی از سفرهای این مهاجران را به تصویر بکشیم که تا به حال ثبت نشده است.»
ایناریتو پیش از این هم بر ضد سیاست‌های دونالد ترامپ اظهارنظر کرده بود؛ البته تند و تیزتر و صریح‌تر. او در یک سخنرانی در سال ۲۰۱۵ از سیاست ترامپ مبنی بر کشیدن دیوار به دور آمریکا به‌شدت انتقاد کرده بود. این کارگردان مکزیکی درباره ترامپ گفته: «او به ما توهین کرده، به ما سیلی زده و بیش از یک سال است که جلوی چشم همه دنیا به ما توهین می‌کند. این رفتار او بویی از شرافت نبرده. او یک کمپین سیاسی را حول نفرت‌پراکنی از ما، نفرت‌پراکنی از نیمی از دنیا و از آسیب‌پذیرترین اقلیت‌های روی کره زمین به راه انداخته است.»
سینما علیه سلاح شیمیایی
دیگر فیلمِ جشنواره کن فیلم جدید کلود لانزمن است به نام «ناپالم». قرار گرفتن «ناپالم» در فهرست فیلم‌های کن ۲۰۱۷ به صورت غیرمستقیم ایالات متحده آمریکا را هدف قرار می‌دهد؛ کشوری که مدعی مبارزه با کشورهای دارای سلاح‌های شیمیایی است و خودش هم به‌تازگی به استفاده از سلاح‌های شیمیایی متهم شده. فیلم جدید لانزمن درباره کره شمالی و بمب مهیب ناپالم است؛ بمبی وحشتناک برای نیروهای پیاده که تا جسم قربانی را به‌طور کامل نابود نکند، خاموش نمی‌شود و به عبارت دیگر روی زمین یک جهنم واقعی به پا می‌کند. با توجه به درگیری‌های اخیر ترامپ و کره شمالی این فیلم روی سوژه حساسی دست گذاشته و قطعا سروصدای زیادی در جشنواره به راه خواهد انداخت.
دیگر فیلم جشنواره که باز هم بحران پناه‌جویان و قانون مهاجرتی ترامپ را هدف گرفته، درامی است به نام «ماه ژوپیتر» به کارگردانی فیلم‌ساز مجاری Kornél Mundruczó. این فیلم هم با توجه به سوژه داغ و به‌روزش شانس زیادی برای تقدیر شدن در جشنواره امسال دارد.
پرسروصداترین‌های جشنواره
صرف نظر از رویکرد سیاسی جشنواره، کنِ امسال مطابق دوره‌های قبلی فیلم‌های پرسروصدا و جذاب هم کم ندارد. جشنواره امسال بیش از همه به حضور میشاییل هانکه می‌نازد که با فیلم «پایان خوش» آمده است تا اغلب جوایز را درو کند. ایزابل هوپر و جان لوییس ترینتیگنانت که پیش از این در فیلم «عشق» با هانکه همکاری کرده بودند، در کار جدید کارگردان سرشناس آلمانی هم حاضر هستند تا احتمال تکرار نخل طلای کن را بالاتر ببرند. هانکه در صورت دریافت نخل طلا به پرافتخارترین فیلم‌ساز این جشنواره تبدیل خواهد شد. نمایش فیلم تجربی «۲۴ فریم» آخرین ساخته عباس کیارستمی قبل از وفاتش هم به‌عنوان یکی از نقاط درخشان جشنواره امسال عنوان شده است. فیلم «فریب‌خورده» ساخته سوفیا کاپولا هم از دیگر فیلم‌های مهم کن ۲۰۱۷ است؛ فیلمی که بازسازی فیلم دان سیگل در سال ۱۹۷۱ و درباره جنگ‌های داخلی آمریکاست و بازیگرانی مثل نیکول کیدمن، کالین فارل و کریستین دانست در آن حضور دارند. تاد هینز که با کار قبلی‌اش «کارول» در کن سروصدا کرد هم با فیلم Wonderstruck با بازی جولیان مور به میدان رقابت قدم گذاشته است.
یکه‌تازی زنان در جشنواره فرانسوی
کن فرصت خوبی برای هنرنمایی کارگردانان زن است. امسال ۱۲ زن کارگردان در جشنواره فیلم حضور دارند که رقابت بین سه نفر از آن‌ها جدی‌تر است؛ لین رمزی، سوفیا کاپولا و نائومی کاواسه. اسطوره موج نو اگنس واردا هم با یک مستند جدید به کن برگشته؛ فیلمی که واردا آن را به‌طور مشترک با آرتیست و عکاس فرانسوی JR کارگردانی کرده است. ونسا ردگریو هم با فیلم سوگ دریا یا Sea Sorrow با بازی رالف فاینز و اما تامسون جزو مدعیان جشنواره است؛ فیلمی درباره پناهندگان اروپایی که از مناطق جنگی فرار کرده‌اند. ردگریو در این فیلم بحران امروز مهاجران را در فضایی تاریخی بازنمایی کرده است. کریستن استوارت هم با فیلم کوتاه «بیا شنا کنیم» از چهره‌های زن مطرح جشنواره کن ۲۰۱۷ است. درنتیجه می‌توان گفت هیئت انتخاب جشنواره کن در برخورد با فیلم‌سازان زن و برقراری تعادل جنسیتی عملکرد قابل قبولی داشته‌اند. به نظر می‌رسد برگزارکنندگان جشنواره تمام تلاش خود را کرده‌اند تا انتقاد‌های مربوط به دستکاری اندام کلودیا کاردیناله و لاغرتر نشان دادن او در پوستر امسال را به حاشیه برانند؛ موضوعی که جنجال‌های فراوانی در شبکه‌های اجتماعی و در رسانه‌ها به راه انداخت و به‌عنوان توهینی جدی علیه زنان تلقی شد. بااین‌حال خود کاردیناله از این‌که بعد از سال‌ها تصویرش روی پوستر این جشنواره مهم سینمایی استفاده شده، ابراز خوشحالی کرده بود و به نظر نمی‌رسید از لاغرتر نشان داده شدنش و به تعبیری به‌روزتر شدن ظاهرش ناراضی باشد.
تلویزیونی‌ها به کن وارد می‌شوند
کن ۲۰۱۷ به باور اغلب منتقدان سینمایی در انتخاب فیلم‌ها و بخش‌ها بسیار متنوع عمل کرده است؛ موضوعی که هالیوود به آن بی‌اعتناست. مشخص است که برگزارکنندگان کن به اندازه آکادمی اسکار خود را تحت فشار رسانه‌ها و افکار عمومی حس نمی‌کنند و نیازی نمی‌بینند که این جشنواره را مورد ارزیابی مجدد قرار دهند. بااین‌حال، صرف نظر از نمایش مجلل نام‌های بزرگ و نویسندگان نامی، کن هم با اندکی تاخیر به مسیر تازه‌ای کشیده شده که سایر جشنواره‌های مهم سینمایی در سال‌های اخیر به آن پا گذاشته‌اند؛ در نظر گرفتن جوایزی برای تولیدات تلویزیونی فاخر و خوش‌ساخت. این همان اتفاقی است که در جشنواره برلین با مینی‌سریال «مدیر شب» و در جشنواره ونیز با سریال «پاپ جوان» ساخته پائولو سورنتینو افتاد. حالا کن این بخش را با حضور Twin Peaks سریال جدید دیوید لینچ و فصل دوم سریال «بالای دریاچه» به کارگردانی جین کمپیون تجربه می‌کند.
یک منوی وسوسه‌انگیز!
کن امسال به باور اغلب منتقدان سینمایی وسوسه‌انگیزتر از دوره‌های قبلی از کار درآمده. هرچند برگزارکنندگان جشنواره منوی جذابی ارائه داده‌اند، اما به قول منتقد سینمایی گاردین تا زمانی که غذاها یکی‌یکی چشیده نشود، نمی‌توان درباره کیفیت آن‌ها به‌درستی نظر داد. آن‌چه با قطعیت می‌توان از آن حرف زد، همین حضور پررنگ فیلم‌های سیاسی در هر دو بخش رقابتی و غیررقابتی جشنواره است؛ آن‌قدر که خود برگزارکنندگان جشنواره هم نه‌تنها این رویکرد را انکار نکرده‌اند، بلکه در مصاحبه‌هایشان بر آن تاکید دارند. Pierre Lescure مدیر این جشنواره درباره رویکرد جشنواره ۲۰۱۷ گفته: «ما حاکم بودن تم سیاسی بر جشنواره امسال را انکار نمی‌کنیم. در شرایطی که هر روز شاهد یک سورپرایز جدید از طرف دونالد ترامپ هستیم، این رویکرد کاملا طبیعی است. بااین‌حال امیدوارم جشنواره امسال زیر سایه اتفاقات ناخوشایند سوریه و اخبار مرتبط با کره شمالی قرار نگیرد.»
شماره ۷۰۴
