مروری بر کارناوال‌ترین کارناوال‌های دنیا

نسیم بنایی

«هولی» نام جشن رنگی در هند است که با هدفی آیینی در میان هندوها برگزار می‌شود. اغلب هندوها با خلوص خاصی مناسک این جشن را انجام می‌دهند، روبه‌روی تابلوی خدای خود می‌ایستند و به آن رنگ می‌پاشند، دست می‌زنند، شعر می‌خوانند و رنگ به هوا می‌پاشند. اما گاهی در میان جشن رنگ، توریست‌هایی به چشم می‌خورند که هندو نیستند، آن‌ها صرفا برای سرگرمی در این فستیوال رنگ شرکت می‌کنند و با هندوها سرگرم رنگ‌بازی می‌شوند. شادی‌هایی که کارشان به خیابان می‌رسد و همه می‌توانند در آن شرکت کنند، اغلب اوقات مردمی را که به آن شادی ارتباطی ندارند هم به خود جذب می‌کند. چیزی شبیه به عروسی‌هایی که قدیم‌ها در خانه‌های روستایی‌ها برگزار می‌شد؛ در خانه باز بود و هر کسی که از کوچه روبه‌روی خانه می‌گذشت، سرکی به داخل می‌کشید و به شیرینی عروسی هم ناخنکی می‌زد. جریان کارناوال‌ها هم مثل جشن رنگ هندوها و عروسی قدیمی‌هاست. قرار بود مسیحیان خودشان را برای روزه گرفتن آماده کنند و به همین خاطر جشن مفصلی می‌گرفتند و هرچه دم دستشان می‌آمد، می‌خوردند و می‌نوشیدند. مراسم از مناطق کاتولیک‌نشین دنیا شروع شد و رفته‌رفته به همه نقاط دنیا سرایت کرد. درست مانند جشن رنگ هندوها که حالا دیگر فقط مختص آن‌ها نیست، کارناوال هم دیگر فقط مختص مناطق خاصی نیست. حالا از آمریکای شمالی و آمریکای لاتین گرفته تا اروپا، تقریبا اکثر نقاط دنیا، کارناوال‌هایی برای خودشان دارند. مردم شاد و شنگول به خیابان‌ها می‌ریزند، لباس‌ها و ماسک‌های عجیب‌وغریب می‌پوشند، با ساز و آواز پایکوبی می‌کنند، در همان خیابان مسابقه می‌دهند، دیوانه‌بازی درمی‌آورند و بساط خوراکی‌های خوش‌مزه به پا می‌کنند. کارناوال‌ها به مردم این فرصت را می‌دهد که در خیابان و در کنار غریبه‌ها، شادی کنند.

پارتی خانوادگی در خیابان
زمستان کم‌کم می‌خواهد رفع زحمت کند که جشن رنگ و موسیقی در نیواورلئان به پا می‌شود. روز ششم ژانویه آمریکایی‌ها یک جشن بزرگ خیابانی می‌گیرند که درحقیقت کمی پیش از «ماردی گرا» یا اصطلاحا «سه‌شنبه چرب» برگزار می‌شود. حالا این که سه‌شنبه چرب چیست فعلا بماند، اما جشنی که در نیواورلئان برگزار می‌شود، بزرگ‌ترین پارتی خیابانی در ایالات متحده آمریکاست. البته برخلاف اکثر کارناوال‌ها که کمی بدنام شده‌اند، این یکی تقریبا خانوادگی است و همه شیطنت‌ها و برنامه‌های طول جشن با در نظر گرفتن عنصر خانواده انجام می‌شود. نیواورلئان تنها ایالت آمریکایی نیست که از کارناوال‌های خیابانی استقبال کرده؛ دیگر بخش‌های آمریکا، به‌ویژه بخش‌هایی که زیر سلطه فرانسوی‌ها بوده‌اند هم جشن‌هایی می‌گیرند و در خیابان‌ها راه‌پیمایی می‌کنند. در کارناوالی که هر سال در بروکلین نیویورک برگزار می‌شود، بیش از یک میلیون نفر در مراسم حضور پیدا می‌کنند. خاصیت اصلی کارناوال‌ها همیشه این بوده که در مدت‌زمانی کوتاه از منطقه‌ای به منطقه دیگر منتقل شده‌اند. به همین خاطر است که این روزها تقریبا خیابان‌های تمامی ایالت‌های آمریکا، میزبان کسانی است که می‌خواهند کارناوالی برای خود برگزار کنند.
وقتی طبقه کارگر رکورددار گینس خیابانی می‌شود
ایده کارناوال همین‌طور که از آمریکای شمالی به سمت آمریکای جنوبی دست‌به‌دست می‌شد، دستخوش تحریف نیز شد. کارناوال در ریودوژانیروی برزیل با تصاویر نامربوطی همراه شده که از ابتدا این‌طور نبوده؛ تصاویری که در آن لباس‌های افراد شرکت‌کننده در جشن کمتر شده و به جای آن نقاشی‌های روی بدن، مد شده است. واقعیت این است که کارناوال ریو تا قرن بیستم هم به این شکل نبود، اما مردم بومی منطقه رفته‌رفته تغییراتی در آن ایجاد کردند و ماهیت آن را تغییر دادند. حالا موسیقی آفریقایی در کانون این جشن در ریو قرار گرفته و آن را به بزرگ‌ترین کارناوال دنیا تبدیل کرده است. راه‌پیمایی شاد و شنگول برزیلی‌ها در این کارناوال که راه‌پیمایی سامبا نامیده شده، در منطقه‌ای انجام می‌شود که اسکار نیمار، معمار برزیلی، آن را طراحی کرده است. نکته جالب در مورد کارناوال ریو این است که مردم از طبقه کارگر و طبقه متوسط، هسته اصلی آن را تشکیل می‌دهند. البته این مسئله در مورد تمامی نقاط آمریکا صدق می‌کند. این‌طور که به نظر می‌رسد، ریو تنها شهر برزیل نیست که با کارناوال‌هایش جنجال به پا می‌کند و دنیایی از توریست‌ها را به سوی خود می‌کشاند. اساسا کارناوال جزو فرهنگ برزیلی است و مردم این کشور گاهی به آن «باشکوه‌ترین شوی روی زمین» می‌گویند. هرچند برزیلی‌ها در ریو بزرگ‌ترین کارناوال را برگزار می‌کنند و حتی رکورد خود را در گینس نیز ثبت کرده‌اند، اما بقیه شهرهای برزیل هم دست‌کمی از ریو ندارند. مردم در این کشور آمریکای لاتین، نام و تاریخ خود را با کارناوال گره زده‌اند و از آن به‌عنوان وسیله‌ای برای کسب درآمد نیز بهره می‌گیرند. توریست‌هایی که به دنبال خوش‌گذرانی هستند هم تقویم را زیر نظر می‌گیرند تا هم‌زمان با آغاز برنامه به ریو برسند و چیزی را از دست ندهند.

جشن پرتقالی
هزاران کیلومتر آن‌سوتر از کارناوال‌های خیره‌کننده برزیل، ایتالیایی‌ها در ونیز، کارناوالی آرام و رمانتیک مانند شهر خودشان به پا می‌کنند. مردم در این جشن به زمان‌های دور برمی‌گردند، زنان با لباس‌های پفیِ دوره رنسانس و مردان با کلاه‌گیس‌های فرفری در سرتاسر شهر پرسه می‌زنند. مهد پیتزاهای معروف، میزبان مردمی می‌شود که با قایق و کرجی به جشن می‌آیند. از اواسط ماه فوریه تا اوایل ماه مارس، شهر به مکانی پر از رمز و راز تبدیل می‌شود که به تصرف نوازنده‌ها، آکروبات‌ها و شعبده‌بازها درمی‌آید. هر کسی هم که بخواهد در این جشن شرکت کند، نیازی نیست بانک بزند یا پول زیادی خرج کند، کافی است به خیابان قدم بگذارد و لباس‌های جشن را که همه‌جا با قیمتی پایین در دسترس است، بخرد و هم‌رنگ جماعت کارناوالی شود. دیگر شهرهای ایتالیا هم کارناوال‌های مشابهی برگزار می‌کنند، اما کارناوال ونیز شهرت بیشتری نسبت به سایر نقاط دارد. مثلا مردم در شهر ایوریا با پرتقال به جنگ هم می‌روند و یک کارناوال تمام‌عیار به راه می‌اندازند. شهر در این جشن پر از پرتقال‌های له‌شده‌ای می‌شود که ابزار جنگ مردم بوده. البته در کنار جشنی که به نظر می‌رسد جنگ پرتقالی است، بساط موسیقی هم به پاست. این مراسم معمولا در ۲۶ فوریه برگزار می‌شود و یکی از چندین کارناوال پر از شور و هیجان ایتالیایی‌هاست که البته به‌خاطر دیوانه‌بازی‌هایی که در آن انجام می‌شود، از بقیه بیشتر سر زبان‌ها افتاده است.

فاشینگ سیاسی
گاهی کارناوال رنگ‌وبویی قوی از سیاست به خود می‌گیرد؛ مثل کارناوالی که هر سال در کلن آلمان برگزار می‌شود. در این جشن، چهره سیاستمداران بازیچه دست کسانی می‌شود که می‌خواهند ساعتی در خیابان پایکوبی کنند و برای خودشان خوش باشند. در آلمان کارناوال‌های دیگری هم برگزار می‌شود، اما جشنی که در کلن برگزار می‌شود، صرفا به‌خاطر ماسک‌های کنایه‌آمیزی که از سیاستمداران ساخته می‌شود، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. البته چهره‌هایی که به نمایش درمی‌آیند، فقط متعلق به سیاستمداران نیست، آن‌ها تنها یکی از کسانی هستند که مضحکه دست افراد می‌شوند؛ کشیش‌ها، راهبه‌ها، دلقک‌ها و شیطانک‌ها همگی چهره‌های دیگری هستند که در جشن آلمانی‌ها رژه می‌روند. آلمانی‌ها به کارناوال خودشان «فاشینگ» می‌گویند؛ نامی که برخی از دیگر مردم دنیا هم روی کارناوال گذاشته‌اند. در باواریای آلمان، مردها اغلب کلاه سبز بر سر و ماسکی روی صورت خود می‌گذارند و به خیابان می‌روند. برخی از کارهایی که آلمانی‌ها در جشن خود انجام می‌دهند، سنتی است که از قرون وسطا به جا مانده و حالا صرفا جنبه سرگرمی‌های بزرگ‌سالانه دارد.

چله کارناوالی
اروگوئه شاید کوچک باشد، اما کارناوال آن بزرگ است، خیلی بزرگ؛ به اندازه ۴۰ روز. این طولانی‌مدت‌ترین کارناوال در دنیاست. مراسم از اواخر ژانویه شروع می‌شود و تا اواسط ماه مارس ادامه پیدا می‌کند. برنامه‌هایی که در این کارناوال انجام می‌شود، بیش از آمریکای لاتین به کارناوال‌های اروپایی شباهت دارد. معروف‌ترین بخش‌ها هم یکی مربوط به گروه‌های موسیقی می‌شود و دیگری راه‌پیمایی پررنگ‌ولعابی است که مردم را ساعت‌ها سرگرم می‌کند. در آن بخشی که مربوط به موسیقی می‌شود، مردم گاهی شعرهای کنایه‌آمیز می‌خوانند که به برخی رویدادها و شخصیت‌های سیاسی نیز طعنه می‌زند. اما در جشن رنگ، هدف اصلی سرگرمی است، مردم حتی صورت‌هایشان را مانند بچه‌های کوچک رنگ می‌کنند. در کارناوال اروگوئه، مراسمی شبیه به تئاتر نیز برگزار می‌شود که در گذشته تنها مردان اجازه شرکت در آن را داشتند، اما حالا چند وقتی است که زنان هم اجازه ورود به این مراسم را پیدا کرده‌اند؛ البته شکل مراسم هم کمی تغییر کرده و شبیه به اوپرا شده است. به‌هرحال جذاب‌ترین نکته در مورد کارناوال اروگوئه، زمان آن است که بیش از ۴۰ روز طول می‌کشد.

از آمریکای لاتین تا شرق دور
جزایر حوزه دریای کارائیب، میراث فرهنگی متنوعی دارند و این تنوع فرهنگی را در کارناوال‌های خود به نمایش می‌گذارند. یکی از کشورهایی که این تنوع فرهنگی را نشان می‌دهد، ترینیداد و توباگو است که در آن مردم از آفریقا، اروپا، خاورمیانه و شرق آسیا حضور پیدا می‌کنند. در این بین برخی از افراد که نتوانسته‌اند کارناوال خودشان را در کشورشان داشته باشند در ترینیداد و توباگو با فرهنگ خودشان، کارناوال را برگزار می‌کنند. به همین خاطر است که چهره کارناوال این جزیره کوچک، بسیار متنوع و چندفرهنگی است. برای کسانی که شیفته کارناوال هستند، این یکی بسیار هیجان‌انگیز است، چراکه به آن‌ها آزادی عمل می‌دهد و می‌توانند فرهنگ خودشان را در آن کارناوال دخیل کنند. به‌علاوه، کارناوال در این کشور عموما محدودیت زمانی نیز ندارد. در طول کارناوال‌هایی که در ترینیداد و توباگو راه می‌افتد، گاهی مسابقه‌هایی هم برگزار می‌شود که شرکت‌کنندگان مثلا با لباس‌هایی که می‌پوشند با هم مسابقه می‌دهند. جایزه‌ها هم اغلب پول نقدی هستند. مسابقه‌های موسیقی هم برگزار می‌شود که شرکت‌کنندگان در خیابان می‌خوانند و درنهایت یکی به‌عنوان پادشاه یا ملکه انتخاب می‌شود که در تمام طول راه‌پیمایی، میکروفون به دست می‌گیرد و برای بقیه مردم آواز می‌خواند.

جشنواره قناری‌ها
مردم جزایر قناری برای این‌که از قافله کارناوال‌های دنیا عقب نمانند برای خودشان کارناوالی دست‌وپا کرده‌اند. آن‌ها در یک روز مشخص، لباس سفید به تن می‌کنند و به خیابان‌ها می‌آیند. گردهای سفیدرنگ به هوا می‌پاشند و با موسیقی‌های آمریکایی‌ها در خیابان جشن می‌گیرند. اما نکته اصلی این است که این جشن و سفیدپوشی را بی‌هدف برگزار نمی‌کنند. آن‌طور که خودشان ادعا می‌کنند این جشن‌ها را به خاطر کسانی برگزار می‌کنند که از ایسلند به جزایر قناری مهاجرت کرده‌اند. درواقع آن‌ها کارناوالی کاملا هدفمند راه انداخته‌اند.