کرونا و توهم توطئه
تولد ویروس کرونا به شکلی مرموز و مهندسی‌شده در آزمایشگاهی دورافتاده در چین، پیوند مصنوعی ویروس کرونا با ایدز، گسترش بیماری از طریق دکل‌های اینترنت ۵G، نتایج مثبت کاذب تست‌های PCR و… بیش از یک سال از آمدن ویروس منحوس کرونا می‌گذرد و در این مدت روزبه‌روز به تعداد تئوری‌های توطئه‌آمیز مرتبط با این بیماری اضافه شده؛ از پایین آوردن حساسیت تست‌های PCR بعد از روی کار آمدن جو بایدن تا واکسن‌هایی که قرار است با نابارور کردن آدم‌ها، نسل بشر را نابود کند.
اگر در فیس‌بوک، یوتیوب و اینستاگرام درباره کرونا سرچ کنید، به تئوری‌های متعددی برمی‌خورید که منشأ متفاوتی را برای شروع پاندمی معرفی کرده‌اند؛ تئوری‌هایی که رسانه‌های جریان اصلی از آن‌ها حرف نمی‌زنند. هرچند اغلب این تئوری‌ها نامعقول به نظر می‌رسند، اما مخاطب را متقاعد می‌کنند که یک جای کار می‌لنگد و رسانه‌ها کل ماجرا را به مردم نمی‌گویند. آنا زن جوانی که کسب‌وکار کوچکش به خاطر پاندمی تعطیل شده، به گاردین میگوید: «خیلی‌ها می‌گویند اگر شما از حمله قلبی بمیرید، در آمار رسمی مرگ شما را ناشی از کرونا اعلام می‌کنند. من مرگ‌های زیادی را دوروبرم بررسی کرده‌ام و به این نتیجه رسیده‌ام که تعداد زیادی از قربانیان کرونا از قبل مشکلات جسمانی داشته‌اند. بسیاری از تست‌های PCR هم نتیجه مثبت کاذب دارند. پذیرفتن این تئوری باعث می‌شود که کمتر بترسم.»
دروغ‌های کوچک بزرگ
آنا تنها کسی نیست که به آن‌چه این روزها در دنیا می‌گذرد، مشکوک است. در ماه‌های اول پاندمی، یک جنبش وسیع آن‌لاین به راه افتاد که طرفدارانش وجود کووید را انکار می‌کردند. در کنار این جنبش، کسان دیگری هم بودند که با قرنطینه مخالفت داشتند و ادعا می‌کردند آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا اغراق‌شده است و دولت‌ها از اعمال قرنطینه اهداف دیگری را دنبال می‌کنند که در راستای محدود کردن آزادی و اعمال کنترل بیشتر روی مردم است. در طول سال گذشته، این دیدگاه‌ها تنوع و هم‌چنین طرفداران بیشتری پیدا کرده. بعضی از فعالان تندروتر این فرضیه‌ها به کمپین‌های آن‌لاین بسنده نکرده‌اند و دست به اقدامات جدی‌تری زده‌اند؛ آتش زدن دکل‌های مخابراتی که ادعا می‌شد عامل پخش ویروس کروناست، ورود به بیمارستان‌های محل قرنطینه بیماران کرونایی و طراحی عملیات نجات بستگان و انتشار انواع فیلم‌هایی که از راهروها و تخت‌های خالی بیمارستان‌ها گرفته شده تا ثابت کند دولت‌ها درباره آمار بیماران و فوتی‌ها دروغ می‌گویند. چند ماه پیش پزشکی در بیمارستان سنت توماس لندن فیلمی را از جمعیتی منتشر کرد که جلوی در بیمارستان تجمع کرده بودند و پلاکاردهایی در دست داشتند که روی آن نوشته بود: «کووید دروغ است.» سیمون دولان، تاجر بریتانیایی و مالک یک خط هواپیمایی، هم چند وقت پیش کیسی را به دادگاه ارائه داد تا ثابت کند اعمال قرنطینه غیرقانونی است. کیس شکست خورد، اما توجه رسانه‌ای زیادی جلب کرد و مردم بسیاری از سراسر دنیا با او همراه شدند که اغلبشان از صاحبان کسب‌وکارهای کوچک بودند.
جذابیت مرگ‌بار توطئه
پژوهش موسسه پژوهشی YouGov در ماه اکتبر نشان می‌دهد که حدود ۲۰ درصد از مردم انگلستان فکر می‌کنند آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا اغراق‌آمیز است. پیتر نایت، استاد دانشگاه ساکن منچستر، که درباره دروغ‌پراکنی‌های مرتبط با کرونا پژوهش می‌کند، میگوید: «در طول پاندمی مردم بسیار بیشتر از حالت عادی به تئوری‌های توطئه علاقه‌مند شدند.» به گفته نایت، با اوج گرفتن آمار مرگ‌ومیر کرونا در ماه‌های دسامبر و ژانویه، گروه‌های فیس‌بوکی، اکانت‌های اینستاگرام و کانال‌های تلگرامی که مشغول تولید محتوا برای کم‌اهمیت جلوه دادن پاندمی بودند، هزاران فالوئر جذب کردند. تعداد زیادی اکانت فیس‌بوکی که از سوی مادران ساکن حومه شهرهای انگلستان اداره می‌شود، میم‌هایی درباره بچه‌هایی منتشر می‌کنند که ماسک زدن زندگی‌شان را دچار مشکل کرده. باقی کسانی که به وجود کووید مشکوک‌اند، اغلب جزو گروه‌هایی هستند که به طور منظم در اعتراض‌های خیابانی به بهانه‌های مختلف شرکت می‌کنند یا طرفداران دیدگاه‌های راست افراطی و عضو گروه‌های تماشاگرنما یا هولیگان فوتبال هستند. بعضی از آن‌ها طرفدار دیوید آیک، نویسنده و نظریه‌پرداز تئوری توطئه، هستند که معتقد است ویروس کرونا از طریق اینترنت ۵G منتشر شده است. بقیه هم کسانی مثل آنا هستند؛ صاحبان کسب‌وکارهای کوچکی که سال گذشته در نتیجه کرونا آسیب‌های جدی دید. همه‌شان ادعا می‌کنند چیزی را می‌بینند که رسانه‌های جریان اصلی چشم خود را به روی آن بسته‌اند.
طبیعی است که با گسترش واکسیناسیون و کنار رفتن قرنطینه‌ها در اکثر کشورهای دنیا، این جنبش رو به خاموشی برود، اما به نظر می‌رسد جنبش اخیرا جان تازه‌ای گرفته است. مثل کالت‌های آخرالزمانی که وقتی پیش‌بینی‌شان برای به پایان رسیدن دنیا غلط از آب درمی‌آید، به‌سرعت ادعا می‌کنند که تفسیرهایشان درست نبوده و با این توجیه به کار خود ادامه می‌دهند، جنبش زیر سوال بردن کرونا هم صرف‌نظر از پیشرفت‌هایی که برای مقابله با بیماری حاصل شده، هنوز طرفداران خود را حفظ کرده است. دیوید لارنس، از پژوهش‌گران موسسه ضدافراط‌گرایی «امید به جای نفرت»، میگوید: «بسیاری از نهادهای مشکوک به پاندمی آمده‌اند که بمانند. ممکن است برند خود را بازسازی کنند، ممکن است تمرکز خود را روی موضوع دیگری قرار دهند، اما آدم‌های زیادی از خیر زندگی‌های عادی‌شان گذشته‌اند تا این راه را ادامه دهند. آن‌ها واقعا به این موضوع باور دارند و به این آسانی‌ها عقب‌نشینی نمی‌کنند.»
نظم نوین جهانی
از میان صدها اکانت فیس‌بوکی و اینستاگرامی که مشغول انتشار اخبار کذب درباره کووید هستند، سه سازمان از همه فعال‌ترند: Stand Up X که تا قبل از غیرفعال شدن اکانت فیس‌بوکش در ماه سپتامبر، بیش از ۴۰ هزار دنبال‌کننده داشت و هم‌چنان در اینستاگرام و تلگرام فعال است؛ Save Our Rights UK که در فیس‌بوک ۶۵ هزار دنبال‌کننده دارد و Stop New Normal که از سوی پیرز کوربین، برادر جرمی کوربین رهبر پیشین حزب کارگر بریتانیا، اداره می‌شود. پیرز کوربین از مهم‌ترین چهره‌هایی است که در یک سال گذشته، تظاهرات متعددی را علیه اعمال قرنطینه سازمان‌دهی کرده است. این سه گروه از آوریل ۲۰۲۰ به بعد، اعتراض‌های خیابانی کوچکی را ترتیب دادند و توجه رسانه‌ها را به خود جلب کردند. در تظاهرات خشونت‌آمیز ۱۶ می سال گذشته، معترضان با پلیس لندن درگیر شدند و کوربین به همراه ۱۸ نفر دیگر دستگیر شد. بعد از این ماجرا، اغلب گروه‌های معترض فعالیت‌های اعتراضی خود را بیشتر به صورت آن‌لاین پی‌گیری کردند. آن‌ها در پست‌هایشان به مردم درباره خطر واکسن کرونا هشدار می‌دادند و میم‌هایی را درباره نقش مقامات دولتی در فریب اذهان عمومی منتشر می‌کردند. بعد از آن تعدادی از مردم در گوشه و کنار دنیا پست‌هایی درباره استفاده دولت‌ها از واکسن برای کار گذاشتن میکروچیپ در مغز شهروندان و تئوری «نظم نوین جهانی» و پیدایش حکومتی تمامیت‌خواه برای سلطه بر همه جهان منتشر کردند. لحن و ادبیات پست‌های منتشرشده از سوی سازمان‌های مشکوک به پاندمی به هیچ عنوان وحشت‌زده و از سر استیصال نبود؛ حتی پست‌هایی که توطئه نابودی نسل بشر را مطرح می‌کردند. اغلب آن‌ها ادبیاتی هوشمندانه و آگاهی‌بخش داشتند. هر چند بعید به نظر می‌رسد که تئوری‌های افراط‌گرایانه از سوی آدم‌های عاقل و منطقی پذیرفته شود، اما دروغ‌پراکنی هم مثل هر سیستم اعتقادی دیگری ممکن است بخشی از واقعیت را در ذهن عوام تغییر دهد. مخاطبان این تئوری‌ها هر چند ممکن است با کلیت تئوری مطرح‌شده موافق نباشند، اما بخشی از آن را می‌پذیرند؛ پاندمی واقعی است، اما در توصیف تبعات آن اغراق شده. این همان تفکری است که باعث می‌شود کسی مثل آنا توییت کند: «به صاحبان کسب‌وکارها می‌گویند باید بمیرید تا زنده بمانید. واقعا ترسناک است!»
خون تازه در رگ شک
کرونا به تئوری‌های توطئه جان تازه‌ای داده است. در چند ماه اخیر، میدان ترافالگار لندن شاهد دو تجمع بزرگ با حضور کسانی بود که کرونا را انکار می‌کنند و مخالف قرنطینه و واکسن و هر نوع محدودیت مرتبط با این بیماری هستند. مشخص نیست این تجمعات دقیقا از سوی چه کسی سازمان‌دهی شده، اما سخنران اصلی آن دیوید آیک، نظریه‌پرداز بزرگ تئوری توطئه، بود و به گفته شاهدان عینی، حدود ۵۰ هزار نفر در این تجمع‌ها شرکت کرده‌اند. دیوید لارنس به گاردین میگوید: «فکر نمی‌کنم هیچ زمان دیگری تئوریسین‌های توطئه تا این حد با هم متحد شده باشند تا بتوانند این تعداد آدم را به خیابان بکشانند.»
در ماه سپتامبر، با بالا گرفتن نگرانی‌ها درباره گسترش اطلاعات نادرست، فیس‌بوک اکانت برخی از بزرگ‌ترین گروه‌های منکر کرونا را مسدود کرد، اما تنها اتفاقی که افتاد، کوچ فعالان این حوزه به اینستاگرام و تلگرام و باقی اپلیکیشن‌ها بود. شک به کرونا حالا یک پدیده جهانی است؛ اعتقاد به اغراق‌آمیز بودن آمارها و دروغ گفتن درباره منشأ ویروس برای پنهان کردن مقاصدی شیطانی. این شک هر کجای دنیا یک رنگ و بو را به خودش میگیرد. در آمریکا شکاکان به مداخله‌های دولتی و بازی‌های احزاب سیاسی مشکوک‌اند. در آلمان معترضان با قرنطینه‌ها و تعطیلی‌ها ضدیت دارند و از سوی احزاب راست افراطی سازمان‌دهی می‌شوند. فرانسه بیشترین آمار بدبینی به واکسن را در دنیا دارد. شکاکان بریتانیایی هم کرونا را ابزاری برای پایمال شدن حقوق شهروندی و آزادی‌هایشان می‌دانند. شک هست، حتی اگر وجودش را انکار کنی. بعد از پایان پاندمی هم قرار نیست از بین برود، فقط شکل تازه‌ای به خود میگیرد و روزنه دیگری را برای جلوه‌گری پیدا می‌کند.
