موش‌ها و آدم‌ها
احتمالا شما هم ویدیویی را که اخیرا از موش‌های پایتخت منتشر شده، دیده‌اید. موش‌ها در این ویدیو از درختی در خیابان طالقانی تهران بالا می‌روند و لابه‌لای شاخه‌های درخت سرگرم گشت‌وگذار می‌شوند. این ویدیو باعث شد بحث موش‌های تهران و بحران احتمالی آن‌ها به دنبال وقوع زلزله احتمالی تهران دوباره بر سر زبان‌ها بیفتد. اما آیا معضل موش‌ها فقط مختص تهران است؟ در سایر شهرهای بزرگ جهان موش‌ها معضل نیستند؟ اگر معضل وجود دارد، مسئولان در آن کشورها برای حل بحران چه راه‌کارهایی در پیش گرفته‌اند؟
برای همه ما پیش آمده که در خیابان و جوی‌های آب یا کنار سطل‌های بزرگ زباله، چشممان به موجودات منزجرکننده‌ای بخورد که به‌سرعت در کثیفی‌ها می‌غلتند. موش‌ها سال‌هاست که در کنار آدم‌ها زندگی می‌کنند، اما حضور آن‌ها در شهرهای بزرگ بیشتر به حمله قومی شباهت دارد که می‌خواهد سلامتی اهالی شهر را به خطر بیندازد و هر چیزی را به دستش می‌رسد، نابود کند. البته که شیوع بیماری از طریق موش‌ها چندان هم عجیب و بی‌سابقه نیست. در قرن چهاردهم، همین موش‌های کوچک منجر به شیوع نوع خاصی از بیماری مسری شدند که یک‌سوم از کل جمعیت اروپا را از بین برد.
زندگی بدون موش‌ها؟ هرگز!
وضعیت فاضلاب‌ها، زباله‌ها و حتی تغییرات اقلیمی دست به دست هم داده و شهرها را به مکانی دل‌پذیر برای این جوندگان کوچک تبدیل کرده است. نیویورک در حال حاضر یکی از شهرهای ایده‌آل برای موش‌هاست. برخی از شهرها به این نتیجه رسیده‌اند که زندگی بدون موش‌ها، رویایی دست‌نیافتنی است.
در میان ۱۰ شهر جهان که بیش از همه با معضل موش‌ها مواجه‌اند، هشت شهر در آمریکاست. لندن پنجمین شهر بزرگ جهان است که با معضل موش‌ها دست به گریبان است. پاریس هم در این زمینه رتبه هشتم را به خودش اختصاص داده است. گفته می‌شود مقامات در پاریس سالانه بیش از هشت‌میلیون دلار صرف مبارزه با موش‌ها در این شهر می‌کنند، اما وجود آب‌های راکد در پاریس باعث شده موش‌ها تمایلی به ترک این شهر نشان ندهند.
نیویورک در میان بحران همه‌گیری کرونا ناگهان با بحران طاعون موش هم روبه‌رو شد. این بیماری به کبد و کلیه‌ها آسیب جدی وارد می‌کند. شناسایی موارد ابتلا در سال ۲۰۲۱ باعث شد نگرانی‌هایی در رابطه با حضور موش‌ها در نیویورک ایجاد شود. اصولا ادرار موش‌ها در فاضلاب‌های شهری می‌تواند منجر به بروز بیماری طاعون موش شود.
مشکل جدیدِ قدیمی
موش‌ها همیشه برای شهرهای بزرگ دردسرساز بوده‌اند. اما کرونا توانسته این معضل را کمی جدی‌تر کند. حتما می‌پرسید چگونه؟ ماجرا از این قرار است که با تعطیلی رستوران‌ها به دنبال شیوع همه‌گیری کرونا، موش‌ها بدون غذا ماندند. رفته‌رفته شهامت و جسارت کافی را پیدا کردند که برای یافتن یک لقمه نان، به صورت عیان و در ملأعام قدم به خیابان‌ها بگذارند.
حالا در هر گوشه شهر می‌توان موش‌ها را دید که در سطل‌های بزرگ زباله برای خود جولان می‌دهند تا یک لقمه نان پیدا کنند و به جای یک لقمه، با انباری از خوراکی روبه‌رو شده‌اند. تابستانی که به دلیل تغییرات اقلیمی، گرم‌تر بود، وضعیت را پیچیده‌تر هم کرد. زاد و ولد موش‌ها در تابستان آغاز شد. جانسون مانشی، استاد بیولوژی در دانشگاه فوردام، به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «حالا زمستان شده و شاهد افت دما هستیم. همه موش‌ها به خاطر سرما از نظرها غایب شده‌اند. صبر کنید تا بهار شود، آن‌موقع می‌بینید که موش‌ها چگونه به خیابان‌ها می‌آیند تا چند برابر شدن خودشان را جشن بگیرند!»
شرار زیر پوست شهر
جشن موش‌ها در بهار امسال می‌تواند برای برخی از شهرها فاجعه‌بار باشد. نیویورک سال‌هاست که با معضل موش‌ها مبارزه می‌کند، اما تاکنون نتوانسته جلوی ازدیاد جمعیت این جونده‌های شرور را بگیرد. شمارش آن‌ها و برآورد جمعیتشان هم کار ساده‌ای نیست. اما برخی کارشناسان می‌گویند حدودا ۳۲ میلیون موش در نیویورک وجود دارد. مشابه این صحبت‌ها در تهران هم می‌شود. برای مثال، برخی می‌گویند به ازای هر نفر، سه موش در شهر وجود دارد. البته آمار دقیق و موثقی در این زمینه وجود ندارد و کسی نمی‌تواند به‌سادگی این ادعاها را به اثبات برساند. اصلی‌ترین دلیل هم این است که کسی نمی‌تواند زیر زمین برود و تک‌تک موش‌های مستقر زیر پوست شهر را بشمارد.
افزایش توفان‌های مخرب در جهان باعث شده معضل موش‌ها دوچندان شود. برای مثال توفان‌هایی که در نیواورلئان رخ داده، باعث شده این شهر به گفته مسئولانش به بهشت موش‌ها تبدیل شود. شهری را تصور کنید که به دلیل توفانی ویران‌گر، اکثر نقاطش تخلیه و بی‌صاحب شده است. در این شرایط، آدمی هم وجود ندارد که موش‌ها از آن بترسند. با خیال راحت در شهر جولان می‌دهند. به همین سادگی، بحرانی مثل توفان که این روزها به لطف تغییرات اقلیمی بیشتر شاهد آن هستیم، جرقه افزایش جمعیت موش‌ها را می‌زند.
کوچولوهای ویران‌گر
ظاهرا اقداماتی نظیر ساخت‌وساز می‌تواند موش‌ها را در شهر فعال‌تر کند. شهرهای بزرگ هم همگی با میزان بالایی از ساخت‌وساز روبه‌رو هستند. به همین خاطر است که موش‌ها در این شهرها فعالیت بیشتری دارند. مشکل این‌جاست که این موجودات چندان هم بی‌آزار نیستند. یعنی می‌توانند آسیب‌های جدی به هر آن‌چه در لایه‌های زیرین زمین است، وارد کنند.
برای مثال، در شهرهای بزرگ، متروها و قطارهای زیرزمینی جزو پناهگاه‌های اصلی این موجود هستند. اما این پناهگاه‌ها خودشان دربردارنده بخش مهمی از زیرساخت‌های شهری هستند. شاید در افسانه‌ها و اسطوره‌ها شنیده باشید که موش‌ها علاقه زیادی به پنیر دارند. اما به لحاظ علمی این‌طور نیست. آن‌ها هر چه به دستشان برسد، می‌جوند و می‌خورند. به همین خاطر است که به عنوان موجوداتی خراب‌کار در جهان شناخته می‌شوند.
گاهی آسیب‌هایی که موش‌ها به زیرساخت‌های شهری وارد می‌کنند، هزینه‌ای به قدر راه‌اندازی یک پروژه شهری دارد. مشکل این‌جاست که آن‌ها زیر زمین هستند، دسترسی به آن‌ها ساده نیست. سور و ساتی که در این مدت داشته‌اند هم باعث شده چند برابر اندازه طبیعی و همیشگی‌شان شوند. درنتیجه از بین بردن آن‌ها به ماموریت ناممکن بدل شده است.
زمین در تسخیر موش‌ها
مسئله‌ای که باعث شده افزایش جمعیت موش‌ها نگران‌کننده شود، انتقال بیماری‌های خطرناک از طریق آن‌ها به انسان‌هاست. از آن‌جا که این موجودات در جوار انسان‌ها زندگی می‌کنند، انتقال بیماری از آن‌ها به انسان‌ها کاملا رایج است. بررسی‌ها نشان می‌دهد جمعیت موش‌ها در همه نقاط جهان به‌سرعت در حال افزایش است و همین امر، مسئله را نگران‌کننده‌تر کرده است.
واقعیت این است که جمعیت موش‌ها از اساس در جهان بالاست. همیشه بالا بوده و اکنون بیش از هر زمانی، رشد جمعیت این موجودات شدت گرفته است. برخی از شهرهای هوشمند تلاش دارند جلوی موش‌ها بایستند. البته آن‌ها هم راه‌کار مشخصی برای انهدام موش‌ها ندارند، صرفا تلاش دارند از قبل و از طریق اقدامات پیش‌گیرانه جلوی گسترش موش‌ها را بگیرند. حتی سم‌پاشی برای از بین بردن موش‌ها هم راه‌کار مناسبی نیست، چراکه موش‌ها در حقیقت ساکنان زیر زمین هستند و سم‌پاشی زیر زمین هم برابر است با سم‌پاشی آب‌های زیرزمینی و بسیاری از مشکلات دیگر. به همین خاطر است که راه‌کارهای پیش‌گیرانه در نظر گرفته شده است.
همه‌گیری با دلایلی که گفته شد، به همراه پدیده تغییرات اقلیمی، بستری برای موش‌ها فراهم کرده تا حسابی زاد و ولد کنند. اکنون با خیزش موش‌ها مقابل آدم‌ها مواجه هستیم. وقت آن رسیده که شهروندان خودشان دست به کار شوند. شاید این تلاش نتیجه چندانی نداشته باشد، اما فعلا راه‌کاری که در سطح جهان مطرح شده، علاوه بر مبارزه‌های مسئولان، این است که شهروندان خانه‌هایشان را در برابر این اشرار کوچک مجهز و ایمن کنند. در غیر این‌صورت به‌زودی باید سر سفره شام و ناهار، برای چند مهمان کوچک و متاسفانه نه‌چندان جذاب هم بشقاب غذا بچینید.
نویسنده: نسیم بنایی
هفته‌نامه چلچراغ، شماره ۸۴۶
