دزدان دریایی چگونه زندگی میکردند؟
ابراهیم قربانپور
۲۲ ژوییه امسال مصادف با بیستمین سالگرد انتشار جلد اول یکی از پرطرفدارترین مانگاهای تاریخ این هنر در ژاپن بود؛ مانگای «وانپیس» اثری از مانگاکای هنوز جوان ژاپنی ایچیرو اودا. به همین مناسبت در ژاپن روز ۲۲ ژوییه امسال روز رسمی وانپیس نامیده شد و در این روز ۲۸ مجله ژاپنی بهطور هماهنگ جلد خود را به این مانگای پرطرفدار اختصاص دادند. مانگای وانپیس سالهاست یکی از پرفروشترین مانگاهای سال را به خود اختصاص میدهد و تقریبا تمامی رکوردهای مربوط به روش و تعداد مخاطب در محصولات نمایشی و داستانی را در اختیار دارد.
کاراکتر اصلی مانگای وانپیس دزد دریایی جوانی است که برای پیدا کردن گنج افسانهای دزد دریایی بزرگی به نام گلد راجر راهی دریا شده است و درواقع مانگا روایت اتفاقات عصر طلایی دزدان دریایی در دنیای فانتزی وانپیس است. هر چند قوانین دنیای وانپیس ربط چندانی به دنیای واقعی ما ندارد، اما نگاهی به این مانگای محبوب میتواند برای رفع بسیاری از سوءتفاهمهای تاریخی درباره دزدان دریایی مفید باشد. علاوه بر آن، یک چیز حتمی است: داستانی که ۲۰ سال است مخاطبان را از دست نداده است، لابد حرفهایی برای گفتن دارد!
دزدان دریایی مهربان
بیشتر شخصیتهای مانگای وانپیس دزدان دریایی هستند، اما بهندرت چیزی از تهاجم، جنگ یا غارت در این دنیا دیده میشود. خود قهرمانان اصلی داستان، دزدان دریایی کلاهحصیری، تا به حال حتی یک بار هم در حال غارت و دزدی دیده نشدهاند. بزرگترین ناوگان دزدان دریایی مانگا تا امروز، یعنی دزدان دریایی سبیلسفید، هم تقریبا شبیه یک گنگ از خیرین نیکوکار به نظر میرسند. آیا در عمل چنین چیزی ممکن بود؟
طبعا قریب به اتفاق دزدان دریایی معروف تاریخ دزدان دریایی بودند که برای غارت به دریا رفته بودند. بااینحال همه دزدان دریایی وحشی، فقیر و از طبقات نازل اجتماعی نبودند. شماری از دزدان دریایی درواقع دریاسالارانی بودند که به هر دلیل قصد نداشتند وارد بازیهای سیاسی دولتها شوند و تنها راه حیاتشان بر دریا را دزدی دریایی میدیدند. سرگرد استت بونه در مدت شناخته شدن بهعنوان دزد دریایی از ثروتی که در دوران مزرعهداری اندوخته بود، استفاده میکرد. جک رکهام که بعدها با تبلیغات نیروی دریایی انگلستان به یکی از بدنامترین دزدان دریایی تبدیل شد، فقط کشتیهایی را غارت میکرد که مستقیما به نیروی دریایی انگلستان تعلق داشتند. بسیاری از کسانی که بهعنوان دزد دریایی شناخته میشوند، درواقع تاجرانی بودند که چون حاضر نبودند با پرداخت مبالغ گزاف تحت حمایت نیروهای دریایی قرا گیرند، ناچار به استخدام قوای نظامی مستقل بودند و به همین خاطر از سوی نیروهای دریایی رسمی و دولتی دزد دریایی نامیده میشدند. درواقع آنها یکی از موانع استعمار مردم مستعمرات بودند، اما ناچار بودند عنوان غلطانداز دزد دریایی را به دوش بکشند.
شیچیبوکایها
یکی از نیروهای فعال در دریا در دنیای وانپیس شیچیبوکایها هستند. شیچیبوکایها درحقیقت دزدان دریایی هستند که حاضر شدهاند با دولت جهانی و نیروی دریایی همکاری کنند. فعالیتهای غارتگرانه شیچیبوکایها از سوی دولت به رسمیت شناخته شده است و مانعی بر سر راه آنان قرار نمیگیرد. درعوض آنها هم سهم قابل توجهی از اموالشان را در اختیار دولت میگذارند و در مواقع مورد نیاز با دولت همکاری میکنند. بارزترین جلوه همکاری شیچیبوکایها با دولت در مانگا حضور هر هفت شیچیبوکای در نبرد با سبیلسفید در مراسم اعدام پورتوگاس دی.ایس بود. آیا در دنیای واقع هم رابطهای میان دزدان دریایی و دولتها وجود داشت؟
بله! رابطهای بسیار جدی. بسیاری از دولتها دزدان دریایی را برای اسکورت کشتیها و مقابله با دزدان دریایی دیگر استخدام میکردند. جک رکهام بدنام خود یکی از همین نیروها بود. حتی دزدان دریایی بزرگی مانند ویلیام کید هم بارها به استخدام دولت درآمدند. کاربرد دیگر دزدان دریایی برای نیروهای دولتی حمله به کشتیهای دولتها یا احیانا کمپانیهای رقیب بود. این استفاده بهخصوص در اقیانوس هند که روابط تجاری گستردهای در آن جریان داشت و کمپانیهای رقیب در تلاش بودند تا امکانات تجاری آن را انحصاری کنند، بسیار رایج بود. بهعلاوه بسیار پیش میآمد که دولتها حاضر باشند به دزدان دریایی باج بدهند تا از غارت آنها در امان بمانند.
درمجموع منابع تاریخی امروز معتقدند رابطه دزدان دریایی و دولتها بسیار نزدیکتر از چیزی بوده است که تا کنون تصور میشده. بسیاری از محققان امروزی معتقدند دزدان دریایی بدنام تاریخ بیشتر به این خاطر این همه بدنام شدهاند که سعی کردهاند هویتی مستقل از دولتهای اروپایی برای خود بتراشند و نه چیز دیگر!
برابری در کشتی
در کشتی اغلب دزدان دریایی انیمه وانپیس تساوی نژادی حکمفرماست. در کشتی دزدان دریایی کلاهحصیری یک رنگینپوست، یک حیوان-انسان و یک ربات-انسان در کنار دیگران و در تساوی کامل با آنان زندگی میکنند. یکی دو نفر از فرماندهان دزدان دریایی سبیلسفید از نژاد انسانماهیها (تقریبا معادل سیاهپوستان در دنیای واقعی) بودند. بیگ مام، یکی از چهار دزد دریایی بزرگ جهان در اندیشه ساخت دنیایی با تنوع نژادی بیمانند است و در بیشتر کشتیهای دزدان دریایی تساوی نژادی ملموس است، درحالیکه در خشکیها چنین نیست و حامیان حکومت جهانی بر طبل نابرابری میکوبند. در دنیای واقعی دزدان دریایی چنین تساویای وجود داشت.
پاسخ این یکی سادهتر از قبلی است: بله! تا جایی که به همه منابع تاریخی مربوط است، روی کشتی دزدان دریایی همه باید به یک اندازه کار میکردند. نظام سلسلهمراتبی کشتی دزدان دریایی مانند کشتیهای دولتی نبود و در آن ناخدا هم مانند سایر ملوانها در همه امور یدی کشتی زحمت میکشید. بهعلاوه دزدان دریایی معمولا دید تحقیرآمیزی نسبت به سیاهان یا نژادهای دیگر نداشتند. در کشتی دزدان دریایی معمولا قدرت بدنی و تیزهوشی حرف اول را میزد و به همین خاطر یک سیاهپوست هم میتوانست تا هر درجهای پیشرفت کند. دزدان دریایی بسیاری از نیروهایشان را از کشتیهای حمل برده میگرفتند و به همین خاطر سیاهان زیادی روی کشتیهایشان وجود داشت که از حقوقی برابر با دیگران برخوردار بودند. نکته قابل توجه اینکه همین تساوی حقوق معمولا نشانه بربریت و بیفرهنگی آنها در میان مقامات دولتی و طبقه اشراف تلقی میشد.
میشود حدس زد که بدنامی دزدان دریایی آنقدرها هم بیدلیل نبوده است، اما این هم تقریبا بدیهی است: آنها چیزهایی برای یاد دادن به مردمان داشتهاند!
دزدان دریایی زن
اولین گروه بزرگ دزدان دریایی که در مانگای وانپیس معرفی میشود، دزدان دریایی آلویدا، یک دزد دریایی زن هستند. یکی از چهار دزد دریایی بزرگ دریا، بیگ مام، زن است. چند کشتی از ناوگان دزدان دریایی سبیلسفید را زنان هدایت میکنند و در گروه دزدان دریایی کلاهحصیری و ریشسیاه، دو گروه دزدان دریایی که به نظر میرسد قرار است نبرد نهایی مانگا را با یکدیگر داشته باشند، زنان نقش مهمی دارند. در دنیای وانپیس سهم زنان از دریا سهم قابل توجهی است، اما آیا در دنیای واقعی دزدان دریایی هم همینطور بود؟
بستگی دارد چطور به این ماجرا نگاه کنید. اگر بخواهیم صرفا به منابع رسمی رجوع کنیم، نه. دزدان دریایی معتقد بودند وجود زنان روی عرشه کشتیها بدیمن است و باعث مرگ میشود، به همین خاطر از پذیرفتن زنان پرهیز داشتند. ریشه این باور احتمالا به درگیری بر سر زنان در کشتیها برمیگشت. بههرحال با وجود این باور دزدان دریایی، زنانی وجود داشتند که توانستند در تاریخ برای خودشان نامی دستوپا کنند. ماری رید و آن بونی (شخصیتی که احتمالا جولری بونی مانگا از آن الهام گرفته شده است) تقریبا به اندازه مردان در دل دریانوردان رعب میافکندند و داستانهای رزم آنها هنوز هم در اشعار قدیمی دزدان دریایی محفوظ است. بهعلاوه خارج از دنیای مسیحی در میان مسلمانان و نیز چینیها دزدان دریایی زن چندان کمیاب نبودند.
بههرحال توجه به این نکته ضروری است که شاید به لحاظ کمی تعداد زنان دزد دریایی آنقدرها زیاد نبود، اما در همان دوره در میان نیروهای رسمی دریایی زنان تقریبا به تمامی غایب بودند و هیچ زنی نه فقط به مقام کاپیتانی، که حتی بهعنوان ملوان یا خدمه ساده نیز انتخاب نمیشد. از این نظر احتمالا دزدان دریایی مترقیتر از دولتهای رسمی بودهاند.
شماره ۷۲۰