مروری بر جنجالیترین فیکنیوزها یا اخبار جعلی و حاشیههای آنها
نسیم بنایی
«مورگان فریدمن از دونالد ترامپ درخواست کرده هیلاری کلینتون را دستگیر کند.» خبر کوتاه است و هیجانانگیز؛ نام چهرههای بزرگی در آن به چشم میخورد و محتوایی نسبتا عجیب دارد. اما همین عناصر باید مخاطب را وادار کند تا قدری بیشتر درباره این خبر تامل کند. این در حالی است که افراد کمی «تامل» میکنند؛ آن دسته که بهراحتی خبر را میپذیرند، درواقع از سواد رسانهایِ پایینی برخوردار هستند. این خبر در سال ۲۰۱۷ در شبکههای اجتماعی دستبهدست شد و جنجالهای زیادی را به پا کرد. اما واقعیت چه بود؟ فریدمن حتی در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶ از هیلاری کلینتون حمایت نیز کرده بود. خبر جعلی از یک وبسایت خبری نشئت گرفته بود و رفتهرفته پایش به رسانههای بزرگتر باز شده بود، تا جاییکه فریدمن ناچار شد خودش اقدام کند. اخبار جعلی نظیر این خبر بسیار است و در سالهای اخیر بهخاطر گسترش شبکههای مجازی تعداد آنها نیز بیشتر شده و جنجالها و حاشیههای بیشتری را پیدا میکند. مروری بر این خبرها نشان میدهد که انسانها در عصر مدرن به سواد رسانهای بیش از هر چیزی نیاز دارند.
وقتی بیماری خبر جعلی به پاپ سرایت کرد
«اکثر گزارشها و مقالههایی که در Wt0e5news.com منتشر میشوند، هجویات یا خیالی و فانتزی هستند.» این جملهای است که در بالای سایت خبری WTO5 به چشم میخورد. با این وجود، این وبسایت با همین مقالهها، گزارشها و خبرهای جعلی و دروغی موفق شده در فیسبوک بیش از ۳۵۰هزار نفر دنبالکننده داشته باشد. اما ماجرای فیکنیوز این وبسایت در سال ۲۰۱۶ در نوع خودش جنجالی و حاشیهساز بود. آنها خبری درباره حمایت پاپ فرانسیس از دونالد ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری منتشر کردند. خبر بهسرعت در سایتهای معتبر دستبهدست شد. بر اساس گزارش سیانبیسی، بیش از ۹۶۰هزار نفر در فیسبوک درگیر این ماجرا شدند. برای آنها که در هر امری به پاپ اقتدا میکنند، نظر پاپ درباره انتخابات ریاستجمهوری آمریکا و ترامپ بسیار اهمیت داشت. درنهایت پاپ مجبور شد در یک کنفرانس خبری به صورت عمومی به همه مردم جهان اعلام کند که هیچگاه حتی یک کلمه درباره انتخابات آمریکا نگفته است. او در همان زمان تاکید کرد که هر دو نامزد انتخابات ریاستجمهوری آمریکا مشکلاتی دارند. رویترز این خبر را پوشش داد، اما دیگر خیلی دیر شده بود. پاپ حتی درباره خطر اخبار جعلی نیز در مصاحبهای در هفتم دسامبر گفتوگو کرد و از آن بهعنوان یک «بیماری» یاد کرد.
هواپیمای شخصی ترامپ در جستوجوی نیروهای دریایی پراکنده
وقتی سایت ارتش آمریکا خبری را منتشر میکند، بدون تردید عده زیادی به آن اعتماد میکنند. اما سایت ارتش آمریکا هم میتواند خبر جعلی منتشر کند. این اتفاقی است که در ماه می ۲۰۱۶ در آمریکا رخ داد. مقالهای در این سایت منتشر شد که بیش از ۸۹۳هزار نفر را در فیسبوک درگیر خودش کرد. در این مقاله ادعا شده بود که تعداد نیروی دریایی و زیردریایی از سال ۱۹۹۱ بهخاطر عملیاتی پراکنده بودند و ترامپ بعد از مطلع شدن از این مسئله، هواپیمای شخصی خودش را به دنبال آنها فرستاده و آنها را جمع کرده است. واقعیت ماجرا اما چیز دیگری بود. هواپیمایی با برند «ترامپ» به دنبال این ماجرا رفته بود، اما هواپیمای شخصی ترامپ نبود. اصل ماجرا به نماینده محافظهکار سیاسی مربوط میشد که نخستین بار این مطلب را در سایت خودش منتشر کرده بود. در مطلب او ادعا شده بود که تیمی از طرف ترامپ برای این امر فرستاده شده است. به دنبال همین خبر بود که سایت ارتش آمریکا نیز این مطلب را منتشر کرد و این خبر جعلی به حاشیهسازترین خبر در آن زمان تبدیل شد. اینطور شد که مردم و رسانهها یاد گرفتند حتی به خبر وبسایت رسمی ارتش یک کشور هم نمیتوان اعتماد کرد و امکان دارد تحریفی در آن صورت گرفته باشد.
#پیتزاگیت
نظریه توطئه پیتزاگیت بعد از جریان ویکیلیکس و انتشار ایمیلهای هیلاری کلینتون در زمان انتخابات ریاستجمهوری پدیدار شد. برخی جوامع آنلاین نظیر وبگاه اجتماعی ردیت در آمریکا شروع کردند به نظریهپردازی درباره این ایمیلها و ادعا کردند که میتوان معانی دیگری نیز از این ایمیل برداشت کرد. آنها در نظریه پیتزاگیت میگفتند هر جا عدهای دور هم جمع میشوند و در آن «پیتزا» وجود دارد؛ در حقیقت از پیتزا بهعنوان یک کد یا رمزی برای اشاره به چیزی تیره و تار استفاده میکنند. آن بخش تیره ماجرا نیز یک باند مخوف قاچاق انسان و حلقه تجاوز به کودکان بود که ظاهرا اعضای برجسته ستاد انتخاباتی هیلاری کلینتون نیز در آن حضور داشتند. هیچ سند یا مدرکی برای اثبات این نظریه وجود نداشت؛ صرفا خبری بود که درباره ایمیلها دستبهدست میشد و همه از آن آگاه شده بودند. درنهایت نیز مقامات ناچار شدند اعلام کنند این یک نظریه تخیلی است و نمیتوان ریشههای آن را در واقعیت پیدا کرد. حتی رسانههای بزرگی مثل نیویورکتایمز، فاکسنیوز و واشنگتنپست نیز تلاش کردند اسنادی را برای این ماجرا پیدا کنند، اما درنهایت هیچکدام حتی یک سرنخ درباره چنین فعالیتهای غیرقانونی پیدا نکردند و درنهایت پیتزاگیت بهعنوان یک نظریه جعلی در رده فیکنیوزها باقی ماند و اکنون جزو معروفترین مسائل در رابطه با اخبار دروغین است.
ایرلندیهای خوشقلب و مهماننواز
«ایرلندیها به صورت رسمی میزبان پناهندگانی شدند که ترامپ از آمریکا بیرون کرد.» این خبری بود که میلیونها بار در فیسبوک منتشر شد و عده بسیاری درباره آن نظر دادند. جالب اینجاست که در ابتدا خبری از واژه «ایرلند» نبود، بلکه صرفا از یک جزیره کوچک ایرلندی در سواحل این کشور نام برده شده بود که اصلا هیچ دخالتی در سیاستهای مربوط به امور پناهندگان در ایرلند ندارد. به دنبال این خبر، دموکراتها نیز خبرهایی درباره آغوش باز کاناداییها برای مهاجران منتشر کردند. آنها ادعا میکردند مهاجرانی که از آمریکا ناامید شدهاند، اکنون با سیاستهای جدید کانادا میتوانند به این کشور پناه ببرند. اما هیچکدام از این خبرها در عالم واقعیت صحت نداشت، بلکه قصههای تخیلیای بود که چیزی حدود ۸۱۰هزار نفر را در شبکههای اجتماعی مثل فیسبوک درگیرِ خود کرده بود.
باخت هیلاری در ماراتن فیکنیوز
شاید بتوان گفت سال ۲۰۱۶ مثل یک رولرکوستر بزرگ خبری بود و بزرگترین بازنده این ماجرا نیز هیلاری کلینتون بود. اخبار جعلی که در این سال علیه هیلاری کلینتون منتشر شد، در تاریخ کمسابقه است. یکی از مهمترین فیکنیوزهایی که درباره کلینتون منتشر شد، ادعا میکرد او به داعش سلاح فروخته است. چهارم اوت ۲۰۱۶ بود که ویکیلیکس اسناد جدیدی را منتشر کرد و در آن اسناد اثبات کرد کلینتون و تیمش تجهیزات مورد نیاز داعش را تامین کردهاند و به این ترتیب قریب به ۸۰۰هزار نفر به تکاپو افتادند تا از کموکیفِ ماجرا آگاه شوند. اما آنچه درنهایت ثابت شد، این بود که تیم کلینتون در سال ۲۰۱۱ تجهیزاتی را به لیبی ارسال کرده است که این تجهیزات درنهایت به دست داعشیها افتاده است. اما کلینتون خودش نقشی در این ماجرا نداشته و سلاحها به صورت مستقیم به داعش فروخته نشده است. درواقع آنها به شکلی زیرکانه اسناد را دستکاری کرده بودند و آن را در مسیر هدایت کرده بودند که گویی این کار عمدا و با اراده قبلی انجام شده است. این خبر یک روز پیش از انتخابات حسابی جنجال به پا کرد و افراد زیادی را درگیر کرد، که درنهایت به ضرر کلینتون تمام شد. خبر دیگری که درباره هیلاری کلینتون منتشر و به ضررش تمام شد، مربوط به خودکشی یک مامور افبیآی در آپارتمانش بود. این خبر کذب خیلی کوتاه بود: «مامور افبیآی که در انتشار ایمیلهای هیلاری نقش داشت، در آپارتمانش خودکشی کرد.» بر اساس گزارش سیانبیسی این خبر دروغ بود و وبسایتی که آن را منتشر کرد نیز بسته شد. اما در همان زمان ضربه خودش را به هیلاری وارد کرد. بررسیهای بازفید نشان میدهد ۵۶۷هزار نفر در فیسبوک درگیر این خبر شدند. بهرغم تمام پستهای فیسبوکی که در این زمینه دستبهدست شد، هیچ خبر رسمی در اینباره منتشر نشد. خبر دیگری درباره رهبران داعشی و حمایت آنها از هیلاری کلینتون منتشر شد که باز هم به ضرر او بود و در عالم واقعیت صحت نداشت. حتی در بخشی از این خبر جعلی گفته شده بود که رهبران داعشی، رایدهندگان به دونالد ترامپ را تهدید کردهاند. اما این قصه هم دروغ بود. بههرحال هیلاری بازی را در ماراتن فیکنیوزها باخت و ریاستجمهوری آمریکا را از دست داد.
جنگ ترامپ با اخبار جعلی
این فقط هیلاری کلینتون نبود که مورد هجمه اخبار جعلی واقع شد. دونالد ترامپ هم چند بار بهخاطر اخبار دروغ آسیب دید. یکی از معروفترین آنها مربوط به روپال هنرپیشه و خواننده آمریکا بود. ظاهرا در یک خبر جعلی اینطور گفته شده بود که راپول ادعا کرده ترامپ در دهه ۹۰ میلادی به او تعرض کرده است. البته ترامپ در این زمینه بارها در مظان اتهام قرار گرفته و بارها نیز ثابت شده که او نظیر این کارها را انجام داده است. اما این یکی در حقیقت خبری جعلی بود که با هدف لطمه زدن به او در زمان انتخابات منتشر شده بود. بررسیهای بازفید نشان میدهد انتشار این خبر پیش از انتخابات ریاستجمهوری آمریکا قریب به ۲۸۵هزار نفر را در فیسبوک درگیر خود کرد، ولی نکته اینجاست که ترامپ برخلاف هیلاری، بازی را نباخت و موفق شد موانع اخبار جعلی را پشت سر بگذارد.
سانسور موهای آنگلا مرکل
آنگلا مرکل صدراعظم آلمان در ماه می ۲۰۱۷ سفری به عربستان سعودی داشت؛ پوشش خبری این دیدار با یک خبر جعلی همراه شد که حسابی جنجال به پا کرد. رسانهها اعلام کردند تصویر آنجلا مرکل در کنار پادشاه سعودی سانسور شده و پخش شده است. آنها به تصویری استناد میکردند که در آن موهای مرکل به صورت پیکسلپیکسل بود و درنتیجه نشان میداد که تصویر مرکل سانسور شده است. این عکس در شبکههای اجتماعی دستبهدست شد تا اینکه بالاخره مشخص شد آن را رسانههای عربی نساختهاند، بلکه یک صفحه فیسبوک عربی برای نخستین بار این کار را کرده و همان عکس را در شبکههای اجتماعی مختلف بازنشر کرده است. آنها گفته بودند که این کار را فقط برای «خنده» انجام دادهاند، اما این مسئله به خبری جعلی تبدیل شده بود که واکنشهای آلمانیها را نیز به دنبال داشت.
پیوندهای بیشمار دیوید راکفلر
فیکنیوزها تنها دامن افراد سیاسی جهان را نگرفته است. دیوید راکفلر میلیاردر بزرگ آمریکایی نیز یکی از قربانیان اخبار جعلی است. این اتفاق در سال ۲۰۱۷ رخ داد. خبر جعلی میگفت راکفلر ۶ پیوند قلب، ۳ پیوند کلیه و ۲ پیوند کبد داشته است. این خبر در دیلینیوز منتشر شد و به همین خاطر عده زیادی به آن اعتماد کردند، اما واقعیت این است که حتی با یک حساب دودوتا چهارتایی و با در نظر گرفتن عقل هم میتوان به این نتیجه رسید که چنین خبری به احتمال زیاد دروغ است. البته راکفلر در سن ۱۰۱سالگی در مارس ۲۰۱۷ از دنیا رفت. اما این خبر جعلی حتی پس از مرگش نیز در میان کاربران شبکههای اجتماعی مختلف دستبهدست میشد.
