شما جیب ما را نزن، هوای پاک پیشکش!
سال ۸۹ یک مجموعه طنز از شبکه سه پخش می‌شد به اسم «خوش‌نشین‌ها» که کاراکتری داشت به اسم خاله قزی. این خاله قزی دیالوگی داشت که خیلی زود «میم» شد. می‌گفت: «شما جیب ما رو نزن! فلان چیز پیشکش!» حالا این جمله، حکایت مردم و برخی از مسئولانی شده که مثلا می‌خواهند مشکل آلودگی هوا را حل کنند. همان مسئولانی که تنها راه‌کارشان برای کاهش مازوت در هوا، اجرای طرح زوج و فرد از در منزل است. یعنی مثلا در روز دوشنبه حق ندارید خودروی شخصی‌تان را از در منزل بیرون بیاورید، مگر این‌که پلاکتان زوج باشد. اگر سرپیچی کردید هم راه‌کارش ساده است؛ جریمه می‌شوید. از رقم جریمه هم نپرسید که از آن معماهای حل‌نشدنی است که هیچ پاسخ سرراست و روشنی برایش نیست.
خلاصه این‌که واکنش مردم هم نسبت به این راه‌کارها این می‌شود که «شما جیب ما رو نزن! کنترل آلودگی هوا پیشکش!» اما خوش‌بختانه مشکل آلودگی هوا از معدود مشکلاتی است که مختص ایرانی‌ها و تهرانی‌ها نیست و می‌شود راه‌کارهای موفق بین‌المللی را برای آن پیدا کرد، البته پیاده‌سازی این راه‌کارهای موفق به دولتی چابک و مسئولانی کارآمد نیاز دارد که بهتر است وارد این بخش ماجرا نشویم و به راه‌کارها و تجارب موفق بسنده کنیم.
سئول، کره جنوبی – هوای پاک به سبک کره‌ای
مردم تهران تنها مردمی نیستند که در چاله آلودگی هوا گرفتار شده‌اند. اما تنها مردمی خواهند بود که در این چاله دفن می‌شوند، اگر مسئولان به دنبال راه‌کارهای پایدار و موثر نباشند. بحران آلودگی هوا بحرانی جهانی است و همه کشورها در شهرهای بزرگ و صنعتی، راه‌کارهایی برای مقابله با این بحران در پیش گرفته‌اند که دست بر قضا این راه‌کارها، صرفا محدودیت برای خودروها نظیر اجرای طرح ترافیک و طرح زوج و فرد نیست.
سئول، پایتخت کره جنوبی، جزو شهرهای بزرگ جهان است که برای مقابله با آلودگی هوا دست به کار شده و مهم‌ترین اقدامش، کارزاری خلاقانه بوده که در آن از ربات‌های هوشمند بهره می‌گیرد. وظیفه این ربات‌ها رصد کیفیت هوا در حوالی مجتمع‌های صنعتی است. به این ترتیب، مجتمع‌های صنعتی که آلایندگی بسیاری دارند، زودتر شناسایی می‌شوند و برای مقابله با آلایندگی آن‌ها اقدام می‌شود. رصدهای ماهواره‌ای هم در کنار ربات‌ها انجام می‌شود و همه این‌ها نشان داده عمده آلودگی هوا در سئول ناشی از چند تاسیسات برقی است که در آن‌ها زغال‌سنگ سوزانده می‌شود.
به همین خاطر دولت این کشور با ترفندهای مختلف سعی دارد میزان آلایندگی این تاسیسات را به حداقل برساند. اصلی‌ترین اقدام هم تغییر سوخت از زغال‌سنگ به سوخت‌های پاک‌تر مثل گاز بوده است. ژوییه ۲۰۱۶ بود که دولت اعلام کرد تا سال ۲۰۲۵، ۱۰ واحد از تاسیسات برقی که سوخت آن‌ها زغال‌سنگ است، برای همیشه تعطیل خواهد شد. نصب توربین و حبس دی‌اکسید کربن با روش‌های مدرن هم از دیگر اقداماتی بود که دولت این کشور در دستور کار خود قرار داد.
یکی از خلاقانه‌ترین اقدامات کره‌ای‌ها ایجاد نخستین «جاده جنگل بادی» در سئول است. به این معنا که درختان به شکلی متراکم در کنار هم و در نزدیکی رودخانه‌ها و جاده‌ها کاشته می‌شوند، طوری که کانال بادی ایجاد کنند و باد را به مرکز شهر بفرستند. به این ترتیب، با این ترفند، هوای مرکز شهر سئول با باد شسته می‌شود. درحالی‌که پیش از آن، اقداماتی مانند بارندگی‌های مصنوعی به عنوان راه‌کار دیده می‌شوند، اکنون ایجاد باد در اولویت قرار گرفته و به شکلی کم‌هزینه، در درازمدت، هوای شهر را به شکلی پایدار پاک نگه می‌دارد. به‌علاوه، از این طریق، فضای سبز هم توسعه پیدا می‌کند که خودش به بهبود کیفیت هوا کمک خواهد کرد.
نیویورک، آمریکا – جنگل ساختمان‌های سبز
آمریکا جزو موفق‌ترین کشورها در اجرای طرح‌های مرتبط با انرژی تجدیدپذیر است و بیشترین سرمایه‌گذاری‌ها را در این زمینه انجام داده. درواقع این کشور به عنوان متعهدترین کشور در امر انرژی‌های تجدیدپذیر شناخته می‌شود. شهر نیویورک با ساختمان‌های بلند و آسمان‌خراش‌هایش شناخته می‌شود. این شهر به‌سادگی مستعد آلودگی هواست. اما طرح‌های شهردارهای نیویورک، توانسته این شهر را از آلودگی نجات دهد. تاسیسات خورشیدی و مزرعه‌های بادی با سرمایه‌گذاری‌های کلان بخش خصوصی و حمایت‌های دولتی، برق مورد نیاز بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌ها را در نیویورک تامین می‌کنند.
تا دو دهه پیش، وسایل نقلیه و خودروها جزو اصلی‌ترین آلاینده‌ها در شهر نیویورک محسوب می‌شدند. به همین خاطر نهادهای مختلف دولتی دست به دست هم دادند و فکری برای این قضیه کردند. راه‌کار اول، نوسازی ناوگان شهرداری بود. شهرداری فرصت کمی داشت تا تمامی وسایل نقلیه‌اش را تغییر دهد و از طریق نوسازی آن‌ها، میزان آلایندگی‌شان را کم کند. قدم دوم، تغییر در سوخت بود که به شکل‌های مختلف اجرا شد. از یک طرف، سوخت‌ها پاک‌تر شدند و از طرف دیگر، خودروها به سمت هیبریدی شدن حرکت کردند، تا جایی که اکنون خودروهای هیبریدی کاملا مرسوم هستند. همه این‌ها به مهار ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرونِ موجود در هوای نیویورک کمک کرده است.
بوگوتا، کلمبیا – اتحاد مردم برای شهر
بوگوتای کلمبیا جزو آلوده‌ترین شهرهای جهان بود. اما مقامات کلمبیایی با راه‌کارهای فوری و متفاوت خود، کیفیت زندگی را در بوگوتا بالا برده‌اند. آن‌ها با بررسی‌هایی گفته‌اند که ۷۰ درصد از آلودگی‌های هوای شهرشان از بخش حمل‌ونقل ناشی می‌شود. درنتیجه تمامی راه‌کارها در همین مسیر قرار گرفته است.
در قدم اول، استانداردهایی برای وسایل نقلیه و سوختشان در نظر گرفته شده تا میزان آلایندگی‌شان کاهش پیدا کند. در قدم بعدی، سیستم حمل‌ونقل ریلی درون‌شهری در بوگوتا کاملا برقی شده و توانایی جابه‌جایی بیش از هشت‌میلیون نفر را در مسافتی ۶۰ کیلومتری پیدا کرده است. به‌علاوه، بیش از ۶۰۰ کیلومتر مسیرها و جاده‌های مخصوص دوچرخه‌سواری هم احداث شده تا مردم بتوانند برای مسافت‌های قابل قبول، از دوچرخه به عنوان وسیله حمل‌ونقل استفاده کنند.
شهر آکرا در غنا هم نخستین شهر آفریقایی بود که به کارزار «زندگی را نفس بکش» پیوست. درواقع، مردم و مقامات دست به دست هم دادند تا شهر را برای مقابله با آلودگی هوا به حرکت درآورند. اصلی‌ترین اقدام آن‌ها ایجاد راه‌کارهایی برای پیش‌گیری از سوخت‌های آلاینده هوا مثل زغال‌سنگ است. آن‌ها حتی برای سوزاندن زباله‌ها هم اقداماتی داشته‌اند و از سال ۲۰۳۰ دیگر زباله‌هایشان را به‌هیچ‌وجه نمی‌سوزانند و منجر به آلودگی بیشتر هوا نمی‌شوند. مردم و مسئولان در این شهر می‌گویند کنترل آلودگی هوا به اولویت زندگی‌شان تبدیل شده و سعی دارند به شکلی بنیادین برای آن تلاش کنند.
اینجا هوا برای نفس کشیدن کم است
سئول، نیویورک، بوگوتا و آکرا تنها چهار مورد از شهرهایی هستند که با دوراندیشی و راه‌کارهای خلاقانه، برای کنترل آلودگی هوا اقدام کرده‌اند و در مهار آن تا حدود زیادی موفق بوده‌اند. یافتن این راه‌کارها کار دشواری نیست، حتی پیاده‌سازی آن‌ها هم شکستن شاخ غول نیست، کافی است اراده عمومی برای اجرای چنین طرح‌ها و راه‌کارهایی وجود داشته باشد. تغییر مسیر از سوخت‌های آلاینده به سوخت‌های پاک، با سرمایه‌گذاری امکان‌پذیر است.
در کشوری که قیمت خودروها در عرض دو هفته رشد بیش از ۵۰ درصدی را تجربه می‌کنند، درحالی‌که مردم پیش از افزایش قیمت‌ها هم توان خرید خودروهای باکیفیت و حتی بی‌کیفیت را نداشته‌اند، تغییر مسیر به سمت خودروهای هیبریدی راهی طولانی و سخت به نظر می‌رسد. اما اگر بخواهیم با خودمان روراست و صادق باشیم، این هوای آلوده با طرح زوج و فرد از در منزل، درست نمی‌شود.
قطعا ساده‌ترین راه، انجام ندادن کار و انداختن بار بر دوش مردم است، اما کارهای اصلی و اثرگذار مثل حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، بهره‌گیری از سوخت‌های پاک، افزایش کیفیت سوخت و هم‌چنین هیبریدی کردن خودروها، نوسازی ناوگان شهرداری‌ها و افزایش ظرفیت آن‌ها، درخت‌کاری و افزایش فضای سبز و شناسایی بخش‌های آلوده و هزاران راه‌کار بنیادین و اساسی دیگر، فقط با همت و حمایت مسئولانی انجام می‌شود که فعلا با قطع امید از آن‌ها فقط می‌توانیم بگوییم: «شما جیب ما رو نزن، هوای پاک پیشکش.»
نویسنده: نسیم بنایی
هفته‌نامه چلچراغ، شماره ۸۹۲
